این جنگ چالدران است که خاورمیانه امروز را شکل داده است

نشریه دیپلمات در مقاله ای تحت عنوان «نبرد قرن شانزدهم میلادی خاورمیانه امروزی را شکل داد» نوشت: چالدران امروز شهری است کوچک و ساکت در شمال غربی ایران در نزدیکی مرز ترکیه. اکنون نزدیک به پنج قرن از آن واقعه در روز ۲۳ اگوست ۱۵۱۴ گذشته است ولی همچنان دشت چالدران زیر سنگینی مردان اسب سوار ناله می کند.

 جنگ چالدران یکی از مهمترین جنگ های تاریخ خاورمیانه است. این واقعه یک پاورقی شناخته نشده در تاریخ نیست بلکه نبردی با اهمیت فراوان است که نتایج آن همچنان در خاورمیانه مدرن مشاهده می شود. با تعیین مرزهای امپراطوری صفوی و امپراطوری عثمانی، نبرد چالدران خاورمیانه مدرن را شکل داد.

در اوایل قرن ۱۶، دو امپراتوری برای شرق ترکیه و هلال حاصلخیز(عراق و سوریه بزرگ) رقابت می کردند. یکی از این ها، امپراطوری عثمانی در غرب ترکیه و قسطنطنیه بود. درحالیکه گروه حاکم ترک بود، اکثر ساکنان مسیحیان بالکان بودند. امپراتوری دیگر حاصل دوران جدید بود که امپراتوری صفوی نام داشت.

امپراتوری صفوی توسط شاه اسماعیل رهبر صوفیان شیعه صفوی که ترکیبی از نژاد کرد،فارس و ترک بودند پایه گذاری شد. این امپراتوری با مجموعه ای از فتوحات در آذربایجان و شمال غربی ایران کار خود را آغاز کرد. نه سال بعد، شاه اسماعیل تمام فلات ایران و بغداد را تصرف کرد.

توسعه ناگهانی امپراتوری صفوی تهدید جدی برای امپراتوری عثمانی به شمار می آمد. صفوی ها در ادامه فعالیت های خود، امپراتوری عثمانی را با تبلیغ شیعه در میان قبال ترک شرق ترکیه بی ثبات کردند.

پس از این رویدادها، سلطان سلیم امپراتور عثمانی تصمیم به مقابله با صفویان گرفت و قبال ترک شرق ترکیه را سرکوب کرده و به چالدران رسید، محلی که صفوی ها و عثمانی ها در ۲۳ اگوست ۱۵۱۴ بایکدیگر مبارزه کردند.

این نبرد با کمک تکنولوژی توپ آتش به نفع عثمانی به پایان رسید. پیروزی آنها موجب استحکام حکومت عثمانی بر شرق ترکیه و عمده ی کردستان و عراق شد.

صفویان که به شدت به سواره نظام و استفاده ی حداقلی از توپ خانه متکی بودند از شکست خود شوکه شدند. نبرد چالدران تاثیر بزرگی بر شکل گیری خاورمیانه مدرن گذاشت. مهمترین میراث نبرد چالدران را می توان شکل گیری کشور دولت - ملت شیعه در فلات ایران دانست.

شکست صفویان در چالدران مانع برپایی امپراتوری وسیعی در خاورمیانه شد، چراکه آنها نتوانستند کنترل شرق ترکیه و عراق را بدست بگیرند. این رویداد منجر به شکل گیری مرزهای امروزی بین ایران، ترکیه و عراق شد و نهایتا منتهی به آن شد که اکثریت منطقه چه اعراب و چه کردها سنی بمانند.

بسیاری از مورخان بر این عقیده اند که کوچک ماندن این امپراتوری اتفاق خوبی بود چراکه در غیراین صورت به فتوحات بیشتری ادامه می داد و نهایتا به فرو می پاشید.

وجود امپراتوری تقریبا کوچک صفوی در مقابل مغول و عثمانی منجر به ثتبیت منطقه ای شد که پیش از آن چند صدسال بی ثباتی سیاسی را تجربه کرده بود.

در نتیجه، ایران امروز انسجام بسیاری بیشتری نسبت به سایر همسایگان خود دارد که بسیاری از آنها به طور غیرمستقیم توسط عثمانی اداره می شد. در کنار این رویداد، نبرد چالدران باعث شد که شیعه در داخل مرزهای صفوی بماند. پس از این اتفاقات، ایران شیعه توسط دریایی از اهل سنت احاطه شد.

بنابر عقیده ی مورخان، وجود شیعه باعث شد که این امپراتوری در درون عثمانی هضم نشود. ایران، آذربایجان، بحرین، شرق عراق و غرب و مرکز افغانستان از جمله مناطق و سرزمین هایی است که در دست صفویان یا تحت نفوذ آنان بود. این مناطق کاملا توسط مناطق سنی نشین احاطه شده اند.

بنابراین، نبرد چالدران مسئول آن است که اکثریت جمعیت شیعه در منطقه امروز «کجا» و «چگونه» قرار گرفته اند. از سوی دیگر، نبرد چالدران به دگرگونی امپراتوری عثمانی و تسلط آن بر سرزمین های عرب منجر شد. عثمانی ها با الحاق کردستان و عراق به خود از شرق خود اطمینان حاصل کردند و سپس این توانایی را پیدا کردند به غرب چرخیده و مصر و شام را در سال ۱۵۱۷ تصرف کنند.

تنها طی چندین سال، عثمانی جمعیت مسلمان عرب را به خود ملحق کردند که شمار آن ها بسیار بیشتر از ترک های حاکم و مسیحیان حاضر در امپراتوری می شد. بنابراین اکثریت اعراب استقلال خود را در مقابل عثمانی ها از دست دادند که نتیجه ی مستقیم یا غیرمستقیم جنگ چالدران بود.

بعلاوه، امپراتوری عثمانی ارتودکس تر و سنتی تر شد، در نتیجه توانایی اش در جهت هضم فرهنگ و علوم اروپا کاهش یافت. امروز درحالیکه به پانصدمین سالگرد این نبرد تاریخی نزدیک می شویم، باید نتایج آن و چگونگی خلق خاورمیانه مدرن را بررسی کنیم.

زمانیکه به اختلافات قبیله ای، قومی و مذهبی که خاورمیانه را تشکیل داده نگاه می کنیم و شکل گیری موفق کشورهای ایران و ترکیه را شاهد هستیم، دقیقا با نتایج نبرد چالدران مواجه هستیم.