26 سال خانه به دوشی نمایشگاه کتاب

با وجود این‌که نمایشگاه کتاب تهران ۲۶ ساله ‌شده، اما هنوز صاحب‌خانه نشده است؛ بی‌خانمانی که هر سال وقت تمدید اجاره‌نامه، چشم امیدش به دست این و آن است.

نمایشگاه کتاب تهران که یکی از مهم‎ترین رویداد‌های فرهنگی کشور است و از آن به عنوان بزرگ‌ترین رویداد فرهنگی کشور یاد می‌شود، هنوز مکانی مشخص و درخور برای برپایی ندارد و برای برپایی در یک مکان ثابت و مشخص با هزار اما و اگر مواجه است.

نمایشگاه کتاب تهران در سال ۱۳۶۶ یعنی زمانی که هنوز جنگ تحمیلی به پایان نرسیده بود، با دشواری‌های فراوان شکل گرفت. مکانی که آن زمان، برای اولین دوره‌ی نمایشگاه کتاب تهران انتخاب شد، محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران بود.

نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران در شمال بزرگراه چمران قرار دارد که ساخت آن از ۱۳۳۸ آغاز شد و در سال ۱۳۴۶ اولین نمایشگاه یعنی «نمایشگاه آسیایی» در آن برگزار شد.

نمایشگاه کتاب تهران تا سال ۱۳۸۵ در محل نمایشگاه‌های بین‎المللی تهران برگزار شد و در واقع ۱۹ دوره از برپایی خود را میهمان این محل بود. اما در سال ۱۳۸۶ در زمانی که محمدحسین صفار هرندی بر صندلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تکیه داشت و محسن پرویز معاون فرهنگی این وزارت‌خانه بود، نمایشگاه کتاب از این مکان کوچ کرد و به مصلای امام خمینی (ره) منتقل شد.

محسن پرویز درباره‌ی تصمیم به جابه‌جایی مکان برپایی نمایشگاه کتاب تهران سه دلیل را مطرح می‎کند؛ «یک، ایجاد راه‌بندان‌های طولانی در اتوبان شهید چمران و سایر خیابان‌های مجاور. دوم، فرسودگی برخی سالن‌ها و تعمیر نشدن آن‌ها که خطراتی را متوجه مراجعه‌کنندگان می‌کرد و ستاد مدیریت بحران آن‌ها را تأیید نمی‌کرد. سوم، ایجاد بی‌عدالتی در توزیع سالن‌ها و غرفه‌ها، به دلیل پراکندگی و کیفیت متفاوت سالن‌ها».

سال ۱۳۸۶ نخستین دوره‌ی نمایشگاه‌ بین‌المللی کتاب تهران در مصلای امام خمینی (ره) برگزار شد و امسال هفتمین دوره‎ای است که نمایشگاه کتاب تهران در میان فضای نیمه‌ساخته‌ی نمایشگاه با دشواری‌های فراوان برگزار می‌شود.

اگرچه جابه‌جایی مکان نمایشگاه کتاب با هدف یافتن مکانی بهتر و امن‎تر برای بازدید مردم رخ داد، اما تجربه‌ی شش‎ساله‌ی برگزاری نمایشگاه کتاب در مصلا، خاطره‎ی چندان مثبتی در ذهن‌ها باقی نگذاشته و برگزاری نمایشگاه کتاب در این مکان همواره با انتقاد جمعی از فعالان فرهنگی، ناشران و نویسندگان همراه بوده است.

در این دوره‌ی شش‌ساله‌ی برپایی نمایشگاه کتاب در مصلا مشکلاتی رخ نشان دادند که شاید تصمیم‌گیران کوچ بزرگ به مصلا به آن نیندیشیده بودند و یا با علم به آن‌ها باز هم مصلا را به مکان قبلی ترجیح می‌دادند.

ساخت مصلای امام خمینی (ره) در سال ۱۳۶۱ با هدف ایجاد مکانی برای حضور گسترده‌ی مردم در مراسم دینی آغاز شد، اما هنوز ساخت این بنا به پایان نرسیده است. با توجه به این‌که مصلا برای مراسم عبادی و دینی ساخته شده است، معماری اسلامی و چندین شبستان، رواق و حیاط دارد. اما مصلا برای کارکردی بسیار متفاوت با برگزاری نمایشگاه کتاب ساخته شده است و با توجه به زیرساخت‌های آن امکانات لازم برای برپایی نمایشگاه را ندارد.

با توجه به این‌که فضای مسقف مصلا برای برپایی نمایشگاه کتاب کافی نیست و بخش بزرگی از تالارهای نمایشگاهی زیر چادرهای برزنتی و چاچوب‌های سازه‌های موقت ایجاد می‎شود، در اولین دوره‌ی برپایی نمایشگاه کتاب در مصلا، به دلیل بارش باران، بخشی از کتاب‌های لاتین زیر آب رفت و آب باران وارد بیش‌تر غرفه‎های مستقر در حیاط شد. همچنین به دلیل نیمه‌کاره بودن ساختمان مصلا، علاوه بر داشتن ظاهری نه چندان آراسته، در شبستان کابل‎های سیم برق را لخت می‎شد دید.

از سوی دیگر هر سال هزینه‌ی زیادی صرف می‎شود تا سیم‎کشی برق و تلفن برای تالارهایی که در سازه‌های موقت و دائم ایجاد شده‌اند، انجام شود.

اما یکی از مشکلاتی که هرساله بازدیدکنندگان، مسؤولان و غرفه‌داران و ناشران را کلافه می‌کرد، هوای نامطبوع شبستان مصلا بود. امسال هم با وجود این‌که ازدحام کم‌تری در نمایشگاه و حتا شبستان دیده می‌شود، اما این موضوع هنوز به چشم می‌خورد.

مسأله‌ی دیگر، مسأله‌ی امنیت مصلا در مواقع بحرانی است که آیا مثلا می‌توان جمعیت داخل شبستان را در صورت وقوع یک حادثه به سرعت خالی کرد. سال گذشته برای کمک به امنیت نمایشگاه، برای ناشران دوره‌ی آشنایی با مهارت‌های اطفای حریق برگزار شد که در صورت بحران بتوانند به امنیت نمایشگاه کمک کنند.

در این هفت سال برگزاری نمایشگاه کتاب، مسؤولان نمایشگاه برپایی آن را در مصلا موقتی خوانده و همواره بر پیدا کردن گزینه‎ای دائمی برای نمایشگاه کتاب اصرار ورزیده‎اند. حتا وعده‌هایی برای ساخت مکانی برای نمایشگاه بین‎المللی تهران داده شده است.

مکان‎هایی چون پارک چیتگر، منطقه‌ی پرند، شهر آفتاب (در نزدیکی حرم امام خمینی (ره))، پارکینگ زندان قصر، قلعه مرغی و باغ کتاب تهران به عنوان گزینه‎های مناسب از سوی دولت، شهرداری و... پیشنهاد شده‌اند؛ اما هنوز هیچ‌کدام از این وعده‎ها عملی نشده است.

با وجود همه‌ی وعده‎هایی که برای برپایی نمایشگاه کتاب در یک مکان دائمی مطرح شده، اما هنوز نمایشگاه کتاب بی‌جا و مکان است و امسال برای هفتمین‌بار میهمان ناخوانده‌ی مصلای تهران است.