مشکلاتی که در روابط واشنگتن ـ پکن ریشه دوانده است

 وزیر امور خارجه آمریکا روز چهارشنبه وارد کشور چین شد. این دومین سفر آنتونی بلینکن در کمتر از یک سال گذشته به چین است. سفر بلینکن که از ۲۴ تا ۲۶ آوریل (پنجم تا هفتم اردیبهشت) به طول انجامید به دعوت وانگ یی همتای چینی وی انجام شد. در خلال این سفر روز جمعه وزرای خارجه چین و آمریکا با یکدیگر دیدار و گفتگو کردند. وانگ جلسه را با سوالی آغاز کرد که بیشتر شبیه به یک هشدار بود: «آیا چین و ایالات متحده باید در جهت درست حرکت به جلو با ثبات باشند یا به یک مارپیچ نزولی برگردند؟». او افزود که روابط چین و آمریکا شروع به تثبیت کرده است، اما همچنان توسط عوامل منفی مورد آزمایش قرار می گیرد. وانگ همچنین هشدار داد که هر دو کشور می‌توانند در همکاری یا رویارویی و حتی لغزش به درگیری شرکت کنند. او خطوط قرمز چین را در مورد حاکمیت، امنیت و توسعه این کشور مشخص کرد و به آمریکا هشدار داد که روی این خطوط پا نگذارد.

وانگ گفت: «عوامل منفی در روابط [ایالات متحده و چین] هنوز در حال افزایش و ایجاد هستند و این روابط با انواع اختلالات مواجه است». وی ضمن تاکید بر اینکه منافع اصلی چین با چالش‌هایی مواجه است، اعلام کرد که چندین نقطه حساس بین دو ابرقدرت وجود دارد، از جمله مواضع آنها در دریای چین جنوبی، حمایت ایالات متحده از دولت تایوان و حقوق بشر.

بلینکن در گفتگوی خود با وانگ محتاط تر بود. او ضمن بیان اینکه پکن و واشنگتن مسئولیت مشترکی برای پیشبرد روابط با دیپلماسی فعال دارند، تاکید کرد که طرح اختلافات کشورهایشان باید واضح و مستقیم باشد تا از محاسبات اشتباه جلوگیری شود.

سفر بلینکن به چین در حالی صورت گرفت که در هفته گذشته بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده با امضای مصوبه کنگره مبنی بر اعطای بسته کمکی چند میلیارد دلاری ایالات متحده به تایوان، آن را اجرایی کرد. این بسته شامل هشت میلیارد دلار کمک در جهت مقابله با حمله نظامی احتمالی چین است. این موضوع با انتقاد شدید چین مواجه شد که آن را نقض جدی اصل چین واحد خواند.

همچنین از دیگر اختلافات داغ بین چین و آمریکا، تصویب قانونی توسط ایالات متحده در هفته گذشته است که بر اساس آن تیک تاک نرم افزار پر طرفدار چینی را در آمریکا ممنوع می کند. این قانون در پی نگرانی ها درباره امکان دسترسی چین به داده های شهروندان آمریکایی یا نظارت بر آنها از طریق تیک تاک، در مجلس نمایندگان آمریکا تصویب شد. سناتور مارک روبیو عضو کمیته اطلاعات سنا در این باره می گوید: «ما سال ها به حزب کمونیست چین اجازه دادیم کنترل یکی از محبوب ترین اپلیکیشن های آمریکا را در اختیار داشته باشند، این یک کوته نظری خطرناک است. قانون جدید مالک چینی اپ را وادار می کند آن را بفروشد. چنین اقدامی برای آمریکا مناسب است». این قانون به شرکت چینی بایت دنس، مالک تیک تاک، ۲۷۰ روز مهلت می دهد تا تیک تاک را بفروشد. تیک تاک که مدعی است هیچ گونه اطلاعاتی را با دولت چین به اشتراک نگذاشته، معتقد است قانون جدید به ممنوعیتی منجر می شود که آزادی بیان کاربران آمریکایی را نقض می کند.

تاریخچه روابط چین و آمریکا

در سال ۱۹۴۹ حزب کمونیست چین با شکست دادن ملی‌گرایان چینی به رهبری چیانگ کای ‌شک، که از سوی امریکا حمایت می‌شدند، قدرت را در چین به دست گرفت. آمریکا از به رسمیت شناختن حزب کمونیست چین، به عنوان حکومت اصلی این کشور تا سال ۱۹۷۹ خودداری کرد. در سال ۱۹۷۹، حکومت جیمی کارتر در امریکا، حکومت چین کمونیست را به رسمیت شناخت و رسماً روابط دیپلماتیک میان دو کشور برقرار شد. اما از همان ابتدا اختلافاتی در روابط این دو کشور وجود و روابط دو کشور در سطح پایینی قرار داشت.

چین سالهاست که تلاش دارد هژمونی آمریکا را به چالش بکشد و خود به ابرقدرت شماره یک دنیا بدل شود و همین آمریکا را بسیار هراسان کرده است. در طی این سالها آمریکا پیوسته سعی کرده است در قبال چین دست به عصا حرکت کند و از تقابل جدی با این کشور پرهیز کند تا اینکه دونالد ترامپ وارد کاخ سفید شد و پس از حدود سه دهه، استراتژی تعامل با چین را کنار گذاشت و استراتژی تقابل را در برابر این کشور انتخاب کرد.

امریکا در زمان ترامپ، اشخاص، شرکت‌های تجارتی و کالاهای چینی را تحریم کرد. جو بایدن نیز پس از ورود به کاخ سفید، استراتژی مقابله با چین را که ترامپ آغاز کرد بود، بدون آوردن تغییرات جدی، دنبال کرد. در همین راستا بایدن اعلامیه دولت پیشین در مورد نسل کشی خواندن اعمال حکومت چین در سین کیانگ را تأیید کرد و در اولین سخنرانی خود در وزارت خارجه امریکا، چین را به عنوان جدی‌ترین رقیب امریکا خواند و خود را متعهد به مقابله با این کشور دانست.

مهمترین اختلافات سیاسی بین آمریکا و چین

مسئله تایوان یکی از مهمترین موضوعات در روابط چین و آمریکا است. بعد از جنگ جهانی دوم تایوان بخشی از کشور چین بود. در سال ۱۹۵۰ دولت کومین‌تانگ بعد از پایان جنگ‌های داخلی چین و تأسیس جمهوری خلق چین به تایوان مهاجرت کرد و تایوان به چین آزاد و متحد آمریکا تبدیل شد. در آن زمان کشورهای غربی و سازمان ملل متحد تایوان را به عنوان دولت مشروع چین می شناختند تا اینکه این دولت در سال ۱۹۷۱ از سازمان ملل اخراج و کرسی این کشور به دولت جمهوری خلق چین واگذار شد. از آن تاریخ تایوان خود را دولتی مستقل؛ اما چین آن را یکی از استان‌های خود می‌داند. دولت آمریکا از سال ۱۹۷۹ در قبال تایوان سیاست چین واحد را در پیش گرفت. بر اساس این سیاست آمریکا جمهوری خلق چین را به عنوان دولت قانونی چین می شناسد و با آن روابط رسمی دارد؛ همچنین تایوان را بخشی از چین می داند اما خواهان حفظ وضع موجود و جلوگیری از الحاق تایوان به خاک چین است.

حقوق بشر از دیگر موارد اختلاف در روابط آمریکا و چین است. آمریکا در مورد وضعیت حقوق بشر در چین، به ویژه در تبت و سین‌کیانگ به چین فشار می آورد ولی چین این رفتار آمریکا را نوعی دخالت در امور داخلی خود می داند.

دریای چین جنوبی از دیگر منازعات بین آمریکا و چین است. چین تقریبا روی کل دریای چین جنوبی ادعا دارد؛ نقطه‌ای که مجرای بیش از سه تریلیون دلار تجارت سالانه با کشتی است. دریای چین جنوبی افزون بر امکانات فراوان برای ماهی‌گیری، منابع غنی نفت و گاز نیز در زیر بستر خود دارد. جز چین که مدعی مالکیت بر سراسر دریای جنوبی چین است، ویتنام، فیلیپین، مالزی، تایوان و برونئی که از متحدان امریکا هستند نیز ادعای مالکیت بخش هایی از این دریا را دارند. پس از این‌که در سال ۲۰۱۰، آمریکا منطقه دریای جنوب چین را برای منافع ملی خود مهم اعلام کرد، رقابت دریایی آمریکا و چین نیز به مسائل دیگر این منطقه افزوده شد. حدود یک چهارم از محموله‌های نفت خام دنیا از تنگه مالاکا در دریای چین جنوبی عبور می‌کند و همین امر موجب می‌شود که تنگه‌ی مالاکا از جمله مهم‌ترین شاه‌راه های حمل و نقل دریایی نفت در دنیا به‌شمار رود. به این ترتیب روشن است که امریکا از طریق کنترل تنگه‌ی مالاکا به آسانی می‌تواند پروژه‌ راه ابریشم دریایی چین را مختل کند.

چشم انداز روابط چین و آمریکا در آینده

علی رغم تلاش های دو کشور برای رفع اختلافات فی مابین، تنش‌های میان آمریکا و چین در سال ۲۰۲۴ نه تنها کاهش نیافته، بلکه احتمال افزایش این تنش‌ها نیز وجود دارد. این اختلافات در حوزه‌های مختلفی ریشه دوانده است. حمایت چین از روسیه در جنگ اوکراین و همچنین ترس از حمله چین به تایوان از مهمترین مسائلی هستند که روابط واشنگتن و پکن را متشنج کرده است. در این میان، جامعه بین‌المللی و سایر کشورها نیز به دقت تحولات را زیر نظر دارند و امیدوارند که این رقابت‌ها به تعاملات سازنده‌تر و همکاری‌های بین‌المللی برای حل مسائل جهانی منجر شود. این امر مستلزم آن است که هر دو کشور به راه‌حل‌های دیپلماتیک پایبند باشند و از اقدامات یکجانبه‌ای که می‌تواند عمق اختلافات را تشدید کند، پرهیز کنند در همین راستا سفر آنتونی بلینکن به چین می تواند گام مفیدی در جهت این هدف باشد و دو کشور را برای رسیدن به تفاهم بر سر اختلافات فی مابین به یکدیگر نزدیکتر کند.