چه فیلمی از ایران نامزد اسکار می‌شود؟

حسین انتظامی رئیس پیشین سازمان سینمایی در تحلیلی کوتاه بر اساس فروش ۵ ماه اول سال و سهم بالای دو فیلم کمدی «فسیل» و «شهر هرت» نوشت: اظهار شعف مدعیان تفکر خاص و خالص‌ساز از فروش این دو فیلم (با توجه به محتوای آنها) تناقض‌آمیز جلوه می‌کند!

حسین انتظامی رئیس پیشین سازمان سینمایی در رشته توئیتی نوشت: فروش امسال سینما تاکنون ۴۵٠ میلیارد تومان بوده (١٠.۴ میلیون بلیت). سهم دو فیلم اول (فسیل و شهر هرت) به ترتیب ۵٧ و ١٣ درصد از فروش کل است. این دو فیلم، کمدی و از قضا محصول یک کارگردان‌اند ارقام فروش این دو فیلم ضمنا نشانگر آن است که نگاه مخاطب به سینما در درجه اول، سرگرمی است.فروش سینما فی‌نفسه مثبت و مایه خوشحالی است و نشان از مصرف فرهنگی دارد اما باید با تمهیداتی به فکر کلیت سینما و سایر گونه‌ها بویژه سینمای اجتماعی و سینمای تفکر محور بود. ضمنا اظهار شعف مدعیان تفکر خاص و خالص‌ساز از فروش این دو فیلم (با توجه به محتوای آنها) تناقض‌آمیز جلوه می‌کند!اما ماجرا صرفا مربوط به این دو فیلم سینمایی نمی‌شود اصل بر این است که سینما محتوای درخوری برای ارائه ندارد و یعنی فضا برای تولید محتوا محدود شده و این محدودیت دلایل متعددی دارد، سخت گیری‌ها برای مجوز ساخت و نمایش آثار، نبود مخاطب، کناره‌گیری بخشی از کارگردانان بزرگ، چرا که در این روزها نه داریوش مهرجویی «دایره مینا» می‌سازد، نه مجید مجیدی «بچه‌های آسمان»، نه جعفر پناهی داریم که «بادکنک سفید» بسازد و نه عباس کیارستمی در قید حیات است که «طعم گیلاس» و «زیر درختان زیتون» بسازد. این اسامی به این معنا نیست که ما کارگردان توانمندی نداریم، اما تعداد آن‌ها به قدری کم هست که هر سال دست چندان پری برای ارائه فیلم به اسکار نداریم.

سال گذشته فیلم «جنگ جهانی سوم» ساخته هومن سیدی از ایران به اسکار معرفی شد ولی در یک سال گذشته طبق گفته پخش‌کنندگان و نیز بعضی مدیران سینمایی برخی جشنواره‌های مهم دنیا هیچ فیلمی را از سینمای ایران نپذیرفتند و فرصتی برای همان معدود فیلم‌های ساخته شده در عرصه جهانی فراهم نشد.

درحالی این روزها در تب‌وتاب معرفی نماینده سینمای ایران به سر می‌بریم که تاکنون در 28 دوره‌ای که ایران در اسکار نماینده داشته، سینمای ایران تنها موفق به سه نامزدی اسکار بهترین فیلم خارجی‌زبان و یک نامزدی اسکار بهترین فیلمنامه شده که این نیز به دریافت دو اسکار برای اصغر فرهادی انجامیده است. علاوه بر «فروشنده» و «جدایی» اصغر فرهادی، «بچه‌های آسمان» مجید مجیدی دیگر فیلم ایرانی نامزد اسکار بوده است. هر دوی این فیلمسازان تاکنون رکورددار معرفی به‌عنوان نماینده سینمای ایران هستند و در این میان مجید مجیدی شش بار و اصغر فرهادی نیز پنج بار به‌عنوان نماینده سینمای ایران معرفی شده‌اند. رضا میرکریمی، نرگس آبیار و وحید جلیلوند نیز از دیگر فیلمسازانی هستند که تاکنون به اسکار معرفی شده‌اند.

قوانین اسکار و سینمای ایران

امسال هم دو گزینه احتمالی و بسیار قوی روی میز قرار گرفته اول به قوانین اسکار یک نیم نگاهی بیندازیم، بعد هم درباره آن دو فیلم صحبت می‌کنیم.

بر اساس قوانین اسکار کشورهایی که متقاضی ارسال فیلم برای رقابت در بخش بهترین فیلم بین‌المللی اسکار هستند، تا ۱۰ مهر ماه فرصت دارند که نماینده سینمای خود را معرفی کنند. پیگیری‌ها حاکی از این است که فردا ۲۰ شهریورماه کمیته انتخاب و معرفی فیلم به آکادمی، در بنیاد سینمایی فارابی تشکیل و با معرفی اعضاء کار خود را آغاز می‌کند.

فیلم‌ها برای داشتن شرایط رقابت در شاخه فیلم بین‌المللی باید در فاصله زمانی اول دسامبر ۲۰۲۲ (۱۰ آذر ۱۴۰۱) تا ۳۱ اکتبر ۲۰۲۳ (۹ آبان ۱۴۰۲) حداقل هفت روز اکران پیاپی تجاری همراه با بلیت فروشی داشته باشند که براین اساس حدود ۳۰ فیلم در این بازه زمانی اکران شده و امکان بررسی دارند ولی در میان آن‌ها تعداد انگشت‌شماری حائز شرایط برای معرفی به آکادمی هستند.

تعداد قابل توجهی از فیلم‌های اکران شده در ماه‌های اخیر کمدی بودند که صرفا مخاطب ایرانی جامعه هدف آن‌ها بود. برخی فیلم‌های غیرکمدی هم اگرچه ممکن است بتوانند در رقابت اصلی برای انتخاب قرار بگیرند اما فاکتوری مهم همچون اکران جهانی را چندان در اختیار ندارند.

«بعد از رفتن»، «آخرین تولد»، «بی مادر»، «پرونده باز است»، «تصور»، «دست انداز»، «دسته دختران»، «ستاره بازی»، «ستون ۱۴»، «سه کام حبس»، «شهرک»، «غریب»، «کت چرمی»، «مصلحت»، «نگهبان شب» و «ملاقات خصوصی» تعدادی از فیلم‌های غیرکمدی اکران شده در بازه زمانی قوانین اسکار هستند.

فیلم‌هایی که در بالا اسمشان را می‌بینید از گزینه‌های احتمالی سینمای ایران برای اسکار هستند و بخش قوی‌تری از این حدس و گمان‌ها هم روی دو فیلم «بی مادر» به کارگردانی مرتضی فاطمی و فیلم «نگهبان شب» به کارگردانی رضا میر کریمی است. میرکریمی هم پیش از این تجربه حضور در این رویداد را داشته، اما «بی مادر» در این مدت و در عرصه جهانی درخشش بیشتری داشته و چندین جایزه بین‌المللی هم کسب کرده، در واقع اگر جایزه ولز را هم بگیرد چهارمین دستاورد بین‌المللی را به نام خود ثبت کرده، به همین خاطر هم می‌توان گفت که رقابت بین این دو بالاست.

از آن‌جایی که فیلم‌هایی با محتوای دغدغه‌های اجتماعی همواره شانس بیشتری برای شرکت در جشنواره‌های بین‌المللی دارند، سه فیلم را می‌توان روی میز گذاشت که شانس بالاتری داشته باشند، دو فیلم «ملاقات خصوصی» و «سه کام حبس» با موضوع مواد مخدر و یکی هم فیلم «بی مادر» با موضوع رحم اجاره‌ای این بستگی به تصمیم‌گیرندگان دارد اما مواد مخدر موضوعی است که بارها درباره آن صحبت شده و احتمالا اگر بخواهیم خلاقیت در پرداخت محتوا را بررسی کنیم تنها گزینه روی میز همان «بی مادر» خواهد بود.