وارد مرحله کمیابی منابع آب شده‌ایم

به گزارش مردم سالاری آنلاین، داریوش مختاری درباره اوضاع تامین آب در کشور اظهار داشت: سال آبی از اول مهر هر سال تا پایان شهریور سال بعد و به مدت یک سال خورشیدی است. اکنون در میانه سال آبی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ قرار داریم. بر اساس اطلاعات پهنه‌ای بارش سازمان هواشناسی از ابتدای سال آبی جاری تا ۲۳ فروردین ماه بارش‌ها در کشور در مقایسه با دوره بلندمدت ۷.۱۷ درصد کاهش یافته است.

آیا با فاجعه آبی روبرو هستیم؟

وی ادامه داد: همواره این پرسش مطرح است که آیا وضعیت منابع کشور عادی است و یا اینکه با بحران و فاجعه روبرو هستیم. گهگاهی از عبارت غیرعلمی و غیرکارشناسی ورشکستگی آب استفاده شده است. در حالی که با نگاه زمین‌شناختی، هرگونه تحلیل منابع آب می‌باید در چهارچوب منابع و مصارف آب باشد و از دیدگاه اقتصادی، تحلیل منابع آب باید در چهارچوب عرضه و تقاضای منابع آب مورد موشکافی قرار گیرد. از دیدگاه برنامه‌ریزی منابع آب می‌توان از اصول مدیریت راهبردی کمک گرفت. به طوری که بتوان نقاط تهدید، فرصت، قوت و ضعف را بازشناسی کرد و به دنبال آن راهبرد مناسبی را برای مدیریت منابع آب بازشناسی کرد. بنابراین نمی‌توان مفهوم غیرعلمی ورشکستگی آب را جایگزین مفاهیم علمی کرد.

اوضاع کم‌آبی مزمن شده است

این کارشناس حوزه آب با بیان اینکه کمک گرفتن از دو مفهوم کم‌آبی و کمیابی منابع آب به تحلیل منابع آب کشور کمک می‌کند، تصریح کرد: کم آبی به منزله کمبود کوتاه‌مدت آب و در یک دوره کوتاه‌مدت یا میان‌مدت است. مثلا کشور می‌تواند دوره‌های کم‌آبی را تجربه کند که با از بین بردن دلایل کم‌آبی می‌توان دوره‌های پرآبی را تجربه کرد. در حالی که کمیابی به منزله کمبود بلندمدت و مزمن منابع آب در کشور است و جزء ویژگی‌های پایدار یک اقلیم یا گستره جغرافیایی می‌شود. با توجه به اینکه همچنان بارش‌های سالیانه از میانگین بارش‌های بلندمدت پی در پی کمتر و کمتر می‌شود، با اندکی چشم‌پوشی می‌توان گفت اقلیم و جغرافیای ایران کم‌کم وارد یک مرحله کم‌آبی پایدار می‌شود و یا به تعبیری می‌توان گفت کشور وارد دوره‌های خشکی و کمیابی منابع آب در بلندمدت شده است.

با وجود ۶۰۰ سد همچنان با کم‌آبی‌های نگران‌کننده روبرو هستیم

وی گفت: با یک بررسی دقیق هواشناسی و اقلیم‌شناسی نیز می‌توان ارزیابی کرد که آیا رژیم سیلاب‌ها و یا رژیم آبدهی رودخانه‌ها، معمولی و برابر انتظارات صد ساله و یا بیشتر است و یا اینکه این پدیده‌های آبشناختی از رفتار معمول خارج شده‌اند. دغدغه اصلی مدیریت منابع آب کشور این است که به طور پیوسته میزان بارش‌های سالیانه نسبت به میانگین سالیانه افت پیدا کرده است. با این حال ساخت سدها به دنبال پاسخ به کمبود منابع آب (عرضه آب) بوده است ولی در عمل و پس از ساخت حدود ۶۰۰ سد همچنان با افت بارش‌ها در حدود یک دهه اخیر و کم‌آبی‌های نگران‌کننده روبرو هستیم.

خشکی آب رودخانه‌ها؛ به دنبال ساخت سدها

مختاری بیان داشت: به نظر می‌رسد پژوهش‌های تکمیلی برای تاثیر ساخت سدها بر تغییرات اقلیمی کشور لازم است. برای نمونه تاثیر خشکی آب رودخانه‌ها که به دنبال ساخت سدها پدید آمده است بر تغییرات اقلیمی جغرافیای ایران موثر بوده است. نشانه‌های دیگر را نیز می‌توان یافت که از کمبود منابع آب تاثیر می‌پذیرند. به طوری که بر خلاف انتظاری که از ساخت سدها داشته‌ایم، اکنون نه تنها کم‌آبی‌های کشور با ساخت سدها برطرف نشده است بلکه وارد مرحله کمیابی منابع آب شده‌ایم که وضعیت به مراتب خطرناکتری است.

خشکی بلندمدت استان‌های شمالی نگران‌کننده‌تر از مناطق کم‌آب کشور است

وی تاکید کرد: با این حال جغرافیای ایران گسترده و متنوع است؛ در این میان، خشکی بلندمدت استان‌های شمالی کشور در مقایسه با دوره‌های پرآبی دهه‌های پیش، نگران‌کننده‌تر از مناطق کم‌آب کشور است. تاثیر بهره‌برداری بی‌رویه بر منابع آب زیرزمینی نیز همینگونه است. نمونه دیگر مربوط به استان بوشهر است. در صدر بیشترین بارش، استان بوشهر با ۳۸.۲ درصد قرار گرفته است؛ در این استان از ابتدای سال جاری آبی تا ۲۳ فروردین‌ماه ۳۲۳ میلیمتر بارش ثبت شده که ۳.۸۹ میلیمتر بیشتر از دوره بلندمدت بوده است. این استان در انتهای حوزه آبریز خلیج فارس-دریای عمان قرار دارد و عمده بارش‌های آن سیل‌آسا و به دریا سرازیر می‌شود. از اینجا می‌توان نتیجه گرفت که شاید توسعه سدسازی و یا سازه‌های کوچکتر آبگیر برای استان بوشهر لازم ولی در بالادست حوزه‌های آبریز منتهی به دریاچه‌های گاوخونی، طشک و بختگان و ارومیه زیان‌آور بوده است.

به پیامدهای زیست‌محیطی ساخت سدها توجه شود

این کارشناس حوزه آب توضیح داد: به نظر می‌رسد تهدیدها و نقاط ضعف در مدیریت منابع آب بر فرصت‌ها و نقاط قوت برتری پیدا کردند. با این وضعیت لازم است در مدیریت منابع و مصارف و به بیان اقتصادی در مدیریت عرضه و تقاضای منابع آب بازنگری بنیادین داشت. لازم است هرگونه اقدام سازه‌ای در چهارچوب نظام فنی و اجرایی مورد بررسی قرار گیرد. اولویت‌های اجرایی که بتواند تهدیدها را به کمترین برساند و از فرصت‌ها استفاده کند در دستور کار قرار گیرد. به پیامدهای زیست‌محیطی ساخت سدها توجه شود و در محاسبات تحلیل‌های منفعت هزینه منظور شود. تا به مرور شادابی به رودخانه‌ها و دریاچه‌ها و تالاب‌های کشور بازگردد.

پیامدهای ساخت سدها

به گفته وی؛ دست کم دو درصد آب انباشته‌شده در دریاچه سدهای کشور تبخیر می‌شود. به پیامدهای ناشی از خشک‌شدن رودخانه‌ها در محاسبات ساخت سدها توجه کافی نشده است. به توسعه بی‌رویه شهرنشینی و همچنین پدیدآوری تقاضاهای جدید برای مصارف کشاورزی و صنعتی و حذف حقابه پایین‌دستی به دنبال ساخت سدهای بزرگ توجه کافی نشده است. همچنین به سایر گزینه‌های تولید انرژی که ارزان‌تر از انرژی برقآبی است نیز باید توجه می‌شد. به این ترتیب در ابعاد اجتماعی و اقتصادی و زیست‌محیطی، مدیریت منابع آب کشور نیازمند بازنگری است.