پاکستان آب را گل آلود می کند؟

دیپلماسی ایرانی: مدت زیادی از آخرین مذاکرات مقامات پاکستانی و هندی برای رفع تنش میان دو کشور نمی گذرد. مذاکراتی که بعد از سال ها امید برای ایحاد توافق میان دو کشور را تازه کرده بود. اما به نظر می رسد دست هایی در داخل دو کشور برای به نتیجه نرسیدن این مذاکرات فعال هستند. آخرین اقدام مخالفان به نتیجه رسیدن مذاکرات سیاسی، ایجاد درگیری مرزی در منطقه کشمیر بوده است. دیپلماسی ایرانی ابعاد این مسئله را در گفت و گو با پیرمحمد ملازهی، تحلیل گر مسائل شبه قاره بررسی کرده است:
درگیری اخیر میان هند و پاکستان که در آن هر دو طرف یکدیگر را با کشتار نظامیان خود متهم کرده اند، از چه مسئله ای ناشی می شود؟
پاکستانی ها ادعا می کنند که اول نیروهای هندی، یک پاسگاه مرزی را مورد حمله قرار داده اند و بعد نیروهای پاکستانی پاسخ داده اند. از طرف دیگر هندی ها معتقدند که نیروهای پاکستان مناطقی از مرز آن ها را گلوله باران کرده اند و آن ها نسبت به این مسئله واکنش نشان داده اند. اما حقیقت این است که چون نیروی مستقلی در منطقه حضور ندارد، قضاوت درباره این که چه کسی آغازگر این درگیری بوده است، بسیار سخت است.
اما اصل قضیه به اختلافی بر می گردد که میان هند و پاکستان وجود دارد. این اختلاف به نحوه تقسیم منطقه کشمیر مربوط می شود. در سال ۱۹۴۸، که اولین جنگ میان هند و پاکستان رخ داد و منجر به مداخله سازمان ملل در برقراری آتش بس و ایجاد خط حائل شد، به گونه ای کشمیر تقسیم شد که تقریبا دو سوم این منطقه در اختیار هند قرار گرفت و یک سوم آن در اختیار پاکستان. اما هر دو کشور نسبت به این تقسیم اعتراض داشتند و این تقسیم را نپذیرفتند. پاکستان معتقد است بر اساس توافقی که رهبران در زمان استقلال ۱۹۴۷ داشته اند، تمام مناطقی که اکثریت مردم آن مسلمان هستند باید به پاکستان بپیوندند و مناطقی که اکثریت مردم در آن هندی یا غیر مسلمان بودند به هند تعلق می گرفتند. اکثریت مردم کشمیر مسلمان هستند اما مشکلی ایجاد شد و آن هم این که اگر چه اکثریت منطقه مسلمان بود اما حکومت در دست خاندان سینگ بود که سیک مذهب بود. خاندان سینگ با هند قراردادی امضا کرد و در واقع کشمیر را به هند الحاق کرد. این جا یک بحث حقوقی وجود دارد و آن هم این که کسی که در آن زمان حاکم بوده، این اختیار را داشته است که با هند قرارداد امضا کند؟ هندی ها معتقدند گلاب سینگ این اختیار را داشته است چون خاندان سینگ از صدها سال قبل در این منطقه حاکم بوده اند. اما در هر حال پاکستانی ها مدعی هستند که این منطقه باید به پاکستان بپیوندد و به همین دلیل از گروه های جهادی کشمیری حمایت می کنند.
در شرایط کنونی چه اتفاقی باعث شده است که این اختلافات کهنه، دوباره مطرح شود؟
به نظر می رسد مسائل داخلی این دو کشور تا حد زیادی در این مسئله تاثیرگذار بوده است. دولت های دو کشور با توسل به این اتفاق افکار عمومی را متوجه مسائل مرزی می کنند و آن چه در داخل کشور می گذرد را تحت الشعاع قرار می دهند. به همین دلیل هم پاکستانی ها از نظر تبلیغاتی در این زمینه فعال هستند و هم هندی ها. در حالی که در گذشته چنین موضوعاتی، این قدر مورد توجه تبلیغاتی قرار نمی گرفت. هندی ها هم احساس کرده اند که می توانند از فرصت پیش آمده بهره برداری کنند و در جهت پوشش دادن به مسائل داخلی از آن استفاده کنند. به هر حال هر دو کشور سعی در برجسته سازی این مسئله دارند و اهداف سیاسی داخلی در این برجسته سازی بیشتر تاثیرگذار است تا بحران جدی در منطقه کشمیر.
تحریک طالبان تهدید کرده که به کشمیر نیرو اعزام می کند. انگیزه اعلام این خبر چیست؟
تحریک طالبان عمدتا پشتو زبان هستند و از قوم پشتون هستند. اگر سابقه جنگ کشمیر را مورد توجه قرار دهیم می بینیم که اول عشایر پشتون بودند که به منطقه کشمیر حمله کردند و بعد ارتش پاکستان وارد عمل شد. بنابراین از نظر تاریخی قبایل پشتون نزدیکی هایی را با منطقه کشمیر دارند و بعضی از شعبات طایفه های پشتون، در کشمیر زندگی می کنند. انگیزه قومی و مذهبی برای این ها بسیار مهم است.
این که تحریک طالبان تهدید کرده به منطقه کشمیر نیرو اعزام می کند دو هدف را دنبال می کند: یکی این که به آن سابقه تاریخی اشاره دارد. تحریک طالبان به طور ضمنی با این تهدید می گوید که ما این منطقه را از آن خود می دانیم و خواهان آن هستیم که این منطقه از هند تجزیه شود. به هر حال آن ها، این منطقه را یک منطقه اسلامی می دانند، قطع نظر از این که بخواهند به پاکستان بپیوندد یا مستقل شود. البته به نظر می رسد استقلال مطلوبیت بیشتری برای کشمیری ها دارد. نکته دوم که در شرایط کنونی مهم است این است که وقتی تحریک طالبان اعلام آمادگی می کنند که دخالت کنند، می خواهند بگویند که ارتش پاکستان به جای این که از تمامیت ارضی کشور دفاع کند و در مقابل هند بایستد، در مقابل مردم خود ـ تحریک طالبان ـ ایستاده است و ما آمادگی داریم برای حفظ تمامیت ارضی کشور با دشمن خارجی بجنگیم. بنابراین به نظر می رسد تحریک طالبان هم تا حدی سیاسی کاری می کنند. ضمن این که در این شرایط این ها در موقعیتی نیستند که بخواهند به طرف کشمیر حرکت کنند و با هند درگیر شوند. لذا به نظر می رسد این اعلام آمادگی بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد.
در بیانیه وزارت دفاع هند آمده است که اقدام پاکستان منجر به خدشه دار شدن روابط هند و پاکستان می شود. پیش از این وضعیت روابط دو کشور چگونه بوده است؟
چند دور مذاکره میان مقامات دو کشور صورت گرفته است. قائم مقام های وزارت خارجه دو کشور دیدارهایی داشته اند و تلاش بر این بوده است که مناسبات بهبود پیدا کند. اخیرا هم یک قرارداد مرزی امضا کردند که شرایط را برای مسافرت شهروندان به خصوص تجار میان دو کشور تسهیل کرد. علاوه بر این دو کشور عضو مجمع سارک هستند که در آن جا هم تلاش ها بر این مسئله متمرکز است که کشورهای عضو، اختلافات فیمابین را حل کنند.
گذشته از این تجربه نشان داده است که وقتی حزب مردم در پاکستان سر کار بوده و حزب کنگره در هندوستان حاکم بوده است، به دلیل این که هر دو احزاب شبه سوسیالیستی هستند، دیدگاه های مثبتی به یکدیگر دارند و تلاش کرده اند که مشکلات هند و پاکستان را از طریق سیاسی حل و فصل کنند. بنابراین به نظر نمی رسد دولت پاکستان در این جریان نقش داشته باشد. این ارتش است که می خواهد از شرایط استفاده کند و معادله میان دو حزب برای بهبود شرایط را به هم بزند.
واقعیت این است که بعد از حادثه بمبئی که لشکر طیبه در آن مسئول شناخته شد، نگاه هندی ها نسبت به پاکستان این گونه شد که سازمان امنیت پاکستان ISI در این اتفاق دست داشته است. از آن زمان تا کنون، هر گاه تلاش های سیاسی برای بهبود وضعیت صورت گرفته، یک مسئله مرزی یا حادثه تروریستی پیش می آمده که نشان می دهد مخالفت هایی در داخل پاکستان و یا در داخل هند وجود دارد که دو کشور نتوانند با یکدیگر در یک جهت قرار گیرند.