عاقبت گزارش ملی سیلاب‌ها چه شد؟

هیأت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها فروردین ۱۳۹۸ با هدف مطالعه همه جانبه ابعاد سیلاب‌های سال ۹۷-۹۸ تشکیل شد و در طی حدود ۱۰ ماه فعالیت علمی-اجرایی مستمر، نتایج تحقیقات و ارزیابی‌های خود را در قالب سه گزارش کلان و ۱۵ گزارش تخصصی کارگروه‌ها به ریاست جمهوری ارائه و به کار خود پایان داد. 
به گزارش ایسنا، یکی از مهمترین مأموریت‌های محوله به دانشگاه تهران در سال‌های اخیر، واگذاری مسئولیت «هیأت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها» بود که در فروردین ۱۳۹۸ از سوی رئیس جمهوری به رئیس دانشگاه تهران ابلاغ شد. این هیأت که با هدف مطالعه همه جانبه ابعاد سیلاب‌های سال ۹۷-۹۸ تشکیل شد، متشکل از ۱۵ کارگروه تخصصی بود که بدنه علمی-اجرایی آن را بیش از ۷۰۰ نفر از سراسر کشور به ویژه استان‌های بیشتر آسیب دیده از سیل شامل خوزستان، گلستان، لرستان و فارس، تشکیل می‌دادند. علیرغم فرصت اولیه ۶ ماهه در نظر گرفته شده برای این هیأت، این مجموعه در طی حدود ۱۰ ماه فعالیت علمی-اجرایی مستمر، نتایج تحقیقات و ارزیابی‌های خود را در قالب سه گزارش کلان ( ۱- گزارش روایت سیلاب، ۲- پاسخ به سوالات رئیس جمهوری و ۳- تحلیل نهایی) و ۱۵ گزارش تخصصی کارگروه‌ها به ریاست جمهوری ارائه و به کار خود پایان داد. 
دکتر سارا نظیف؛ رئیس دبیرخانه هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها، هدف این هیئت را تلاش برای استفاده حداکثری از ظرفیت‌های علمی، تخصصی و کارشناسی کشور و همچنین تجارب بین‌المللی و دانش جهانی برای ارزیابی همه‌سویه و بی‌طرفانه رخدادهای سیل ۹۸-۹۷ دانست و گفت: اواخر سال ۹۷ و اوایل سال ۹۸ شاهد وقوع سیلاب‌های شدید و غیرمعمول در سطح کشور بودیم که تقریباً بیشتر استان‌ها را با خسارت‌های قابل توجهی در بخش‌های مختلف، درگیر کرده بود.
نظیف ادامه داد: حجم اتفاق‌های پیش آمده و گستردگی آن، ضرورت داشتن نگاهی همه جانبه به موضوعات مختلف اعم از مواجهه با شرایط حاضر و انجام اقدامات لازم برای امداد و بازیابی سیستم‌ها و اصلاح زیرساخت‌ها برای ارتقا اطمینان‌پذیری آنها در شرایط مشابه آتی را دوچندان کرد؛ چرا که نمی‌شد صرفاً از یک بُعد به این مسئله توجه کرد و نیازمند رویکردی همه جانبه بودیم.
دبیر هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها «بی‌طرفی» را رکنی مهم در ارزیابی‌های گروه خواند و تصریح کرد: پس از تشکیل هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها به ریاست رئیس دانشگاه تهران و متشکل از ۲۰ تن از افراد خبره در حوزه‌های مختلف، تلاش شد تا به ۱۱۰ سوال رئیس جمهور که در حکم مزبور در ارتباط با ابعاد حادثه طرح شده بود، پاسخ‌های کارشناسی و علمی ظرف مدت ۶ ماه ارائه شود.
وی با بیان اینکه دبیرخانه هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها در دانشگاه تهران مستقر بود، ادامه داد: البته ۲۰ کارشناس خبره حاضر در این هیئت صرفاً از دانشگاه تهران نیستند؛ بلکه همکاران خبره و متخصص از دانشگاه‌های معتبر سراسر کشور و همچنین افراد مستقل نیز در آن حضور دارند.
دانشیار دانشکده مهندسی عمران دانشگاه تهران در خصوص ساختار این هیئت خاطرنشان کرد: این هیئت متشکل از ۱۵ کارگروه تخصصی است که ۱۴ کارگروه تخصصی متناسب با ابعادی که در سوالات ریاست جمهوری آمده بود، تشکیل شدند. یک گروه هم با توجه به سوالات مطرح در حوزه آموزش و مدیریت منابع انسانی اضافه شد؛ چرا که به نظر اعضای هیئت، مسئله میزان توانمندی بدنه کارشناسی نیز در خصوص اتفاقات پیش آمده بسیار حائز اهمیت بود که باید به آن پرداخته می‌شد.
نظیف ادامه داد: کارگروه دیگری هم به نام «کارگروه تلفیق» در این جمع حضور داشت که کار هدایت و جمع‌بندی مطالعات به آن‌ها سپرده شده بود.
دبیر هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها در خصوص تعداد افرادی که با این هیئت همکاری داشتند، یادآور شد: کل افرادی که با هیئت همکاری داشتند، اعم از کسانی که به طور رسمی برای آنان حکم صادر شده بود (۲۸۷ نفر) و چه آن‌هایی که برایشان حکمی صادر نشده بود، ۷۰۸ نفر بودند. البته در میان این افراد، تعداد قابل توجهی از دانشجویان مقاطع مختلف تحصیلات تکمیلی، و البته کارشناسان و افراد صاحب نظر خارج از دانشگاه نیز حضور داشتند. در این مجموعه بیش از ۵۰ دانشگاه و ۵۰ مؤسسه مختلف از سراسر کشور مشارکت داشتند.
وی هدف هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب سیلاب‌ها را دست یافتن به تجربه و دانش موجود در این حوزه در داخل و خارج از کشور عنوان کرد و گفت: هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها از همان ابتدا تلاش کرد تا علاوه بر ظرفیت‌های موجود در کشور، از تخصص‌های مختلف خارج از کشور، چه به صورت مستقل و چه از طریق دانشگاه‌های آنان بهره‌مند شود چرا که هدف ما این بود که بتوانیم به تجربه و دانشی که می‌توان در این حوزه به آن دست یافت، برسیم.
نظیف در پاسخ به این پرسش که تا به امروز چه تعداد گزارش از هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها منتشر شده است، خاطرنشان کرد: در اواسط مهر ماه سال ۹۸ اولین گزارش این هیئت در خصوص روایت سیل و اتفاقات پیش آمده منتشر شد که علاوه بر ریاست محترم جمهوری، در اختیار عموم هم قرار گرفت. گزارش دیگری هم اوایل بهمن ماه ۹۸ در ارتباط با پاسخ به ۱۱۰ پرسش مطرح شده از جانب آقای روحانی و سوالات دیگری که مد نظر اعضای کارگروه بود، انتشار یافت و بالاخره اینکه گزارش نهایی هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها به همراه کارگروه‌های تخصصی و گزارش نشستی که با مجموعه اسکاپ در قالب یک نشست بین‌المللی داشتیم، اواسط اسفند ۹۸ در اختیار رئیس جمهور قرار گرفت. البته با مجوزی که از طرف ریاست جمهوری در اختیار ما گذاشته شده به زودی مشروح این گزارش را منتشر خواهیم کرد تا عموم مردم در جریان کم و کیف آن قرار بگیرند.
نشست دو روزه با نمایندگانی از مالزی، تایلند و پاکستان
دانشیار دانشکده مهندسی عمران دانشگاه تهران با اشاره به نشست اعضای این هیئت با مجموعۀ اسکاپ عنوان کرد: در این نشست که مهر ماه سال ۹۸ و به مدت ۲ روز در باغ نگارستان برگزار شد، نمایندگان کشورهای مختلف مانند مالزی، تایلند، پاکستان و… که در زمینۀ وقوع سیل از تجارب خوبی برخوردار بودند، حضور داشتند که نکات قابل توجهی از سوی آنان مطرح و به بحث و تبادل نظر گذاشته شد.
اسکاپ از زیرمجموعه‌های سازمان ملل است که در حوزۀ اسیا و اقیانوسیه در زمینه فراهم کردن شرایط حصول توسعه پایدار فعالیت دارد.
دبیر هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به دستاوردهایی که گزارش‌های تهیه شده از سوی هیئت ویژه به همراه داشته، یادآور شد: خوشبختانه پس از ارسال گزارش‌های این هیئت به دکتر حسن روحانی، به تازگی از سوی نهاد ریاست جمهوری و بر اساس راهکارهایی که در گزارش‌های ما پیشنهاد شده، مواردی به برخی از وزارتخانه‌ها، دستگاه‌ها و سازمان‌های تحت نظارت مستقیم این نهاد ابلاغ شده تا از این موارد برای مواجهه با سیلاب‌ها و کاهش مخاطرات استفاده کنند که این مهم گامی ارزشمند در راستای اجرایی شدن اهداف هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها محسوب می‌شود.
نظیف در ادامه به تشریح کارها و وظایف دبیرخانه این هیئت که به صورت فعالیت‌های غیرمستقیم با پروژه مزبور انجام شده، پرداخت و گفت: با توجه به اینکه ریاست هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها با دانشگاه تهران بود، دبیرخانه این هیئت با همکاری مؤسسه آب دانشگاه تهران که دارای سابقه و ظرفیت بسیار خوبی در حوزه مهندسی آب است، با تلاش و فعالیت بالغ بر ۲۰ نفر به صورت تمام وقت و پاره وقت کار خود را آغاز کرد. با توجه به حجم بالای کار، دبیرخانه با بیش از ۳۰۰ سازمان که به هر طریقی با این رخدادها مرتبط می‌شدند، مکاتبه داشت که بالغ بر چند هزار نامه در این مدت رد و بدل شد تا بتوانیم اطلاعات لازم را کسب کنیم. نظر به محدودیت زمان برای انجام مأموریت هیأت انجام این حجم از مکاتبات و پیگیری‌های صورت گرفته نیازمند فعالیت شبانه‌روزی اعضا دبیرخانه بود. همچنین بیش از ۵ هزار رکورد اطلاعات در این زمینه جمع‌آوری شده که همه آن‌ها در قالب دو ساختار، مستندسازی شدند که حتی از قابلیت انتشار عمومی نیز برخوردارند.
دانشیار دانشکده مهندسی عمران دانشگاه تهران تصریح کرد: به باور من مجموعۀ جمع‌آوری شده در خصوص رخدادهای طبیعی، اگر نگویم بی‌نظیر، در نوع خود کم‌نظیر است؛ چرا که در این مجموعه تا جایی که امکان داشت تمامی اطلاعات از سازمان‌های مختلف در ارتباط با سیلاب‌های کشور جمع‌آوری شد و حتی تجربیاتی که در داخل و خارج از کشور وجود داشت، در این مجموعه مستندسازی شده است. همچنین در طول فعالیت این هیئت در حدود ۲۵۰ جلسه در سطوح مختلف با سازمان‌ها، ارگان‌ها و نهادهای مختلف برگزار شد که این موضوع به خودی خود از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. همچنین در طول فعالیت هیأت ۳۹ جلسه تخصصی بین رؤسا و ۲۲ جلسه بین دبیران کارگروه‌ها در این هیأت برگزار شده است. به منظور جمع‌بندی یافته‌های هیأت در کارگروه‌ها بیش از ۳۷۰ جلسه داخلی کارگروه‌ها در این بازه تشکیل شده است.
شیوع کرونا و پایان کار هیات فعال
وی در ادامه با اشاره به بازدید از مناطق سیل‌زده افزود: در حدود ۸۰ بازدید از مناطق سیل‌زده، به خصوص استان‌هایی که از این بلای طبیعی آسیب جدی دیده بودند مانند خوزستان، فارس، ایلام و گلستان صورت گرفت. حتی گاهی اوقات این بازدیدها به دفعات انجام شد تا علاوه بر مشاهده و بررسی شرایط، از افراد بومی نیز اطلاعات لازم جمع‌آوری شود. همچنین تفاهم‌نامه‌هایی نیز با دانشگاه‌های مادر که در استان‌های مورد بازدید واقع شده بودند، امضا شد تا فرایند همکاری تسهیل شود.
به گفته دبیر هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها در صورتی که شرایطی فراهم شود تا مجموعۀ جمع‌آوری شده انتشار یابد، می‌تواند به عنوان منبعی مستند و خوب در جهت کارهای مطالعاتی در اختیار پژوهشگران و حتی تصمیم‌سازان کشور قرار گیرد.
بنابر اعلام روابط‌عمومی دانشگاه تهران، دبیر هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها در پایان گفت‌وگو و در خصوص وضعیت فعلی این هیئت و ادامه فعالیت‌های آن تصریح کرد: به عبارتی با تهیه گزارش‌های این هیئت و در اختیار گذاشتن آن‌ها به نهاد ریاست جمهوری، فعالیت این هیئت هم به پایان رسیده است. اگر چه برنامه‌هایی برای تداوم فعالیت‌های هیئت در دستور کار بود اما متأسفانه شیوع بیماری کرونا و محدودیت‌های پیش آمده، مانع از برگزاری جلساتی در این زمینه شد. در حال حاضر برای دائمی شدن فعالیت این هیئت تصمیم خاصی اتخاذ نشده است.