گره کور جمعیت

جمعیت موضوعی چند وجهی است. بحثی که از مسائل اقتصادی تا اجتماعی و حتی فرهنگی در آن دخیل بوده و می تواند تاثیر فراوانی بر افزایش یا کاهش آن داشته باشد. از آن طرف ماجرا این موضوع مطرح می شود که افزایش یا کاهش جمعیت حتی بر رونق تولید نیز تاثیر دارد و بخشی از نیروی کار در سال های آینده به همین موضوع وابسته است.
به گزارش ايرنا، آمارها از کاهش میزان تولد در سال جاری خبر می دهند. بر اساس آمارهای کمیته مطالعات جمعیتی شورای عالی انقلاب فرهنگی، میزان تولد در سه ماهه ابتدایی امسال نسبت به همین بازه زمانی در سال گذشته، حدود ۱۳ درصد کاهش یافته است. محمد جواد محمودی، رئیس کمیته مطالعات جمعیتی شورای عالی انقلاب فرهنگی در این رابطه می گوید: سال گذشته، ۳۴۴ هزار تولد در سه ماهه ابتدایی داشتیم که این رقم در سه ماهه ابتدایی سال جاری با کاهش ۴۵ هزار تولد مواجه شده و به ۲۹۹ هزار تولد رسیده است.
این در شرایطی است که وزارت بهداشت در جایگاه تولیت سلامت به این موضوع واکنش نشان داده و بخشی از موضوع جمعیت که مربوط به این وزارتخانه می شود را پیگیری می کند. وزارت بهداشت به این نتیجه رسیده که آهنگ رشد جمعیت کشور در سال های آتی می تواند تمایل این رشد به سمت منفمی شدن را نشان دهد. موضوعی که هم مورد تاکید مقام معظم رهبری و هم مورد توجه کارشناسان جمعیتی است.
عمق فاجعه کجاست
آمارها نشان می دهد که در حال حاضر جمعیت سالمند بالای ۶۰ سال کشورمان به حدود ۸ میلیون و ۲۳۱ هزار نفر رسیده است.
علی اکبر محزون، مدیرکل دفتر جمعیت، نیروی کار و سرشماری مرکز آمار ایران می گوید: برآوردها نشان می دهد در سال جاری جمعیت کشور به حدود ۸۳ میلیون نفر رسیده و رشد ۱.۲۴ درصدی در فاصله بین ۲ سرشماری اخیر داشتیم. متوسط طول عمر یا همان شاخص امید به زندگی از ۵۹ سال در اوایل انقلاب به ۷۴ سال رسیده که ۷۵.۵ سال برای خانم ها و ۷۲.۵ سال برای آقایان است.
محزون ادامه می دهد: حدود ۲۴.۶ درصد جمعیت کشور زیر ۱۵ سال، ۲۲ درصد که بالغ بر ۱۸ میلیون و ۲۶۹ هزار نفر می شود هم جوانان ۱۵ تا ۲۹ سال و ۴۷ درصد نیز میان سالان ۳۰ تا ۶۴ ساله هستند.
بر اساس آمارهای مرکز آمار ایران، تا قبل از سال ۱۳۷۵ عمده جمعیت کشور یعنی بیش از ۴۰ درصد زیر ۱۵ سال بودند و از سال ۱۳۷۵ تا ۱۳۹۰ در فاز جوانی جمعیت قرار گرفته و از سال ۱۳۹۰ به بعد وارد فاز میان سالی شدیم.
عمق فاجعه اینجاست که بر اساس برآوردهای رسمی مرکز آمار ایران، جمعیت کشور تا افق سال ۱۴۳۰ با کاهش رشد مواجه می شود.
مدیرکل دفتر جمعیت، نیروی کار و سرشماری مرکز آمار ایران می گوید: آمار ازدواج از ۸۹۱ هزار در سال ۱۳۹۰ به ۵۵۰ هزار در سال ۱۳۹۷ رسیده و میانگین سن ازدواج در دهه اخیر برای آقایان از ۲۴ سال به ۲۷ و برای خانم ها از ۱۹ به ۲۳ رسیده است.
محزون ادامه می دهد: باید از سال خوردگی و کاهش جمعیت کار جلوگیری کنیم. البته به دنبال افزایش جمعیت نیستیم، اما در پی حفظ تعادل جمعیتی هستیم.
وظیفه وزارت بهداشت در زمینه جمعیت
از هر طرف که به موضوع جمعیت نگاه کنیم، به موارد مختلفی بر می خوریم که فقط یک دستگاه دولتی را نشانه نمی گیرد. مواردی مانند مشکلات اقتصادی از یک طرف و مشکلات بهداشتی و درمانی از طرف دیگر در این زمینه موثر هستند که فقط دو سر یک خط را در دست گرفته اند. در این بین باید به مباحثی مانند تصادفات و حوادث نیز اشاره کرد که منجر به معلولیت و مرگ و میر می شوند.
علی رضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت درباره وظیفه این وزارتخانه در زمینه جمعیت به خبرنگار سلامت ایرنا می گوید: در این زمینه سیاست های کلی و سیاست های مقام معظم رهبری وجود دارد. وزارت بهداشت وظیفه دارد به مواردی مانند تضمین سلامت جمعیت بپردازد. مراقبت از مادران باردار، مراقبت از نوزادان، زایمان ایمن، افزایش امید به زندگی، واکسیناسیون و غیره مربوط به حوزه بهداشت می شود.
وی ادامه می دهد: موارد مختلفی مانند مرگ و میرها و حوادث ترافیکی نیز در زمینه رشد جمعیت تاثیر دارند، اما به صورت مستقیم به وزارت بهداشت مربوط نمی شوند. مباحثی مانند مسائل و مشکلات اقتصادی و شغل و غیره ارتباطی به وزارت بهداشت ندارد و باید کار بین بخشی در این زمینه انجام شود.
تشکیل کمیته ویژه پیشگیری از منفی شدن آهنگ رشد جمعیت
در همین راستا، دهم مرداد ۹۸ بود که وزیر بهداشت در نامه ای به روسای دانشگاه های علوم پزشکی، دستور تشکیل کمیته ویژه برای پیشگیری از منفی شدن آهنگ رشد جمعیت در کشور را ابلاغ کرد.
سعید نمکی در آن نامه خطاب به روسای دانشگاه های علوم پزشکی کشور نوشت: گرچه در سال های پس از انقلاب اسلامی همکاران ما توانستند با استفاده از زیرساخت شبکه بهداشتی درمانی در کشور، واکسیناسیون، مایع درمانی خوراکی، کاهش بیماری های حاد تنفسی، ترویج تغذیه با شیر مادر، ثبت منحنی رشد، کاهش سوء تغذیه و همچنین مراقبت های قبل و بعد از زایمان در کاهش مرگ و میر کودکان و گروه های آسیب پذیر و افزایش امید به زندگی نقش به سزایی داشته باشند، اما لازم است با تشدید و توسعه مراقبت های دوران بارداری در مناطق کمتر توسعه یافته و همچنین ایجاد زیرساخت لازم جهت مراقبت از نوزادان در راستای افزایش و نگهداری مناسب از موالید گام برداریم. ضروری است نیازمندی های نقاط کمتر برخوردار را در راستای این هدف سریعاً بررسی و اعلام کنید.
توسعه مراکز درمان ناباروری
وزیر بهداشت در این نامه به توسعه مراکز درمان ناباروری هم اشاره کرده و نوشته بود: توسعه مراکز درمان ناباروری در خدمت رسانی به زوج هایی که به دلیل مشکلات فیزیولوژیک نیازمند درمان هستند در اولویت قرار گیرد. به نحوی که در هر دانشگاه یک مرکز درمان ناباروری سریعاً معرفی و در سطح استان اطلاع رسانی شود. خدمات این مراکز باید رایگان باشد. منابع مورد نیاز توسط ستاد وزارتخانه تأمین خواهد شد.
رئیسی، معاون وزیر بهداشت در این رابطه می گوید: در زمینه ناباروری نیز مراکز ناباروری در کشور تجهیز شده و باید کارهایی در زمینه پوشش بیمه ای داروهای ناباروری انجام شود.
سید حامد برکاتی، مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت نیز درباره مراکز درمان ناباروری می گوید: حدود سه سال پیش، کمتر از ۱۲ مرکز درمان ناباروری در کشور داشتیم، اما اکنون تعداد این مراکز به ۸۴ مورد رسیده است. از این تعداد، ۴۴ مرکز دولتی و ۴۰ مرکز خصوصی هستند.
برکاتی ادامه می دهد: زوجینی که از طرف کمیته امداد امام خمینی (ره) و سازمان بهزیستی به وزارت بهداشت معرفی شوند، هزینه های درمان ناباروری آن ها کاملا رایگان است و برای بقیه افراد هم ۸۵ درصد کل هزینه ها از محل منابع وزارت بهداشت پرداخت می شود.
ترغیب زوج ها به فرزندآوری
موضوع دیگری که در نامه نمکی به آن اشاره شده بود، ترغیب زوج ها به فرزندآوری است. وی در آن نامه در این رابطه نوشت: ضروری است با استفاده از تیم کارشناسی در ترغیب زوج هایی که سال های پس از ازدواج از فرزندآوری امتناع می کنند، اقدام و موارد علمی زیان های تطویل این دوران و امکان عدم فرزندآوری در سال های آتی گوشزد و آموزش داده شود. با استفاده از ظرفیت روان شناسان و کارشناسان مجرب بهداشتی به خصوص در زمینه بهداشت روان، فواید و تاثیرات مثبت روانی حضور فرزند دوم در خانواده های تک فرزند تبیین شود.
رئیسی در این رابطه می گوید: در قالب کمیته ویژه پیشگیری از منفی شدن آهنگ رشد جمعیت، مباحث آموزش و ترغیب به فرزندآوری، توجه به پیشگیری از طلاق و آسیب های اجتماعی مورد نظر است. البته مجموعه گسترده ای از فعالیت ها در زمینه جمعیت موثر است که این موارد در کمیته ویژه پیگیری می شود.
وی ادامه می دهد: نرخ باروری و جمعیت در استان های مختلف متفاوت است و کمیته های استانی باید با توجه به وضعیت استان و زیرساخت ها، نقاط مشکل را شناسایی کرده و در زمینه برطرف کردن آن فعال باشند.
۱۶ مرداد بود که برکاتی در همایش آموزش هنگام ازدواج در زنجان گفت: امروز مهمترین بحث جمعیتی ازدواج و فرزند آوری است که در این ۲ حوزه نتوانستیم به خوبی کار کنیم و با نگاهی به رشد جمعیتی و سیاست های فرزند آوری در اوایل انقلاب اسلامی، رشد ۳.۵ درصدی وجود داشت که اکنون این رقم به ۲.۱ درصد رسیده است.
به نظر می رسد موضوع جمعیت آن قدر پیچیده شده و گره کوری در کلاف آن افتاده که نمی توان فقط از یک زاویه به آن نگاه کرد و باید مسائل مختلف را در این رابطه بررسی و نسبت به حل آن اقدام کرد. زیرا بحث جمعیت قبل از اینکه به موضوع بهداشت و درمان مربوط شود، به مسائل اقتصادی گره می خورد و باید راه حل این ماجرا را در بستری گسترده تر دید و مشکلات آن را برطرف کرد.