تاثیر اندک فیلترینگ در کاهش استفاده از تلگرام

بر اساس آمار منتشر شده در رسانه ها تلگرام قبل از فیلترینگ، دارای حدود ۴۰ میلیون کاربر فعال در ایران بود  و به نقل از معاون مرکز فضای مجازی کشور در سال 96 در حدود  شصت درصد از پهنای باند اینترنت کشور صرف استفاده از این برنامه می‌شد. در واقع  پس از اختلالات ایجاد شده برای استفاده از وایبر و لاین ، توجه مردم به سمت پیام‌رسان تلگرام جلب شد. حرکت مردم به سمت تلگرام با شیب زیادی ادامه پیدا کرد تا حدی که حتی در عرصه انتخابات اصلی ترین ابزار اثرگذار شد و از نگاه بعضی کارشناسان فضای مجازی در سال 96 کشور شاهد "انتخابات تلگرامی" بود.
بعد از حواشی بسیاری پیام رسان تلگرام از تاریخ ۱۰ اردیبهشت ۹۷ فیلتر شد که در ابتدا استفاده کاربران از آن بسیار کم شد. اما با معرفی فیلترشکن های مختلف و همچنین دو نسخه غیررسمی تلگرام یعنی طلاگرام (تلگرام طلایی) و هاتگرام که دارای فیلترشکن داخلی بودند بسیاری از کاربران مجددا به تلگرام بازگشتند.
در حقیقت بعد از چند سال که تلگرام سهم جدی در میان کاربران ایرانی پیدا کرده بود و جایگزین پیامک، ایمیل و حتی فضای ذخیر سازی فایل های کاربران ایرانی شده بود تصمیم فیلتر کردن این پیام رسان در جهت منافع ملی اجرایی شد با این امید که در گام اول پیام رسان های داخلی جایگزین سهم مصرفی کاربران ایرانی شود و دوم بستر ارتباطی در فضای شبکه ملی اطلاعات نزدیک شود.
از این رو می خوایم در این گزارش فضای شفاف تری از تلگرام ارائه کنیم و در نهایت مشخص کنیم آیا فیلترینگ تلگرام نتایجی که در نظر داشت محقق کرد؟
در سال 1399 گزارشی با عنوان آنچه در مورد تلگرام باید بدانیم در رسانه از همین نویسنده منتشر شد که نشان گر این بود که هرچند تلگرام با تمام توان فیلتر شده است اما همچنان هم تولید کنندگان محتوا و هم مخاطب ایرانی در آن حضور دارند و حتی میتوان گفت همین تلگرام فیلتر قابل رقابت با بهترین پیام رسان های بومی است و توانست با همه سخت گیری ها همچنان به عنوان یک شبکه اجتماعی محبوب در میان کاربران ایرانی حضور داشته باشد.
 
تلگرام فارسی
برای بررسی دقیق تر باید بررسی کنیم در یک سال گذشته کاربران ایرانی در تلگرام چه وضعیتی داشته اند؟ از این رو به داده های مرکز پژوهشی بتا در یک سال گذشته اشاره می کنیم.
براین اساس این بررسی مشخص شد که تلگرام بیش از ۴۹ میلیون کاربر ایرانی دارد. این بستر در حال حاضر بیش از دو میلیون و هشتصد کانال دارد که در طول سال بیش از نه صد میلیون پست منتشر می کنند.
این تعداد پست در مجموع بیش از 170 میلیارد نمایش یونیک به خود اختصاص می دهد که این نشانگر آن است که هنوز تلگرام به عنوان پیام رسان در کاربرد های مختلف برای کاربران ایرانی کارد دارد. همچنین در بررسی این مرکز مشخص شد بیش از 2.5 میلیون سوپر گروه فعال و پر مخاطب که سهم جدی در میان کاربران دارند در حال حاضر در حال فعالیت هستند.
از سوی دیگر کانال هایی با دنبال کننده بیش از یک میلیون کاربر به بیش از 160 کانال می رسد و همچنین بیش از 450 کانال با دنبال کننده بیش از 500هزار دنبال کننده داریم. تولید محتوا در تلگرام
آنچه بر اساس محتواهای منتشر شده در یک سال گذشته تلگرام می توان گفت این است که فعالیت در ماه های مختلف یک حداقل 90تا 100 میلیون پست را دارد که این عدد با نزدیک شدن به انتخابات و تحولات سیاسی و خبری تا حدود 110 میلیون پست در ماه افزایش یافته است، به بیان بهتر تولید در تلگرام هرچند در مقایسه یا روزهای قبل از فیلترینگ کاهش یافته است اما همچنان حجم قابل توجهی محتوا در کانال های تلگرامی تولید می شود که با توجه به گذشت چند سال از بسته شدن آن نشاندهنده زنده بودن تلگرام در سبد مصرفی و استفاده کاربران ایرانی دارد.
از سوی دیگر گروه های پر مخاطب تلگرام نیز همچنان فعال هستند. این فعالیت با توجه به نیاز فیلترشکن و پروکسی در میان نوجوانان و جوانان و افرادی که تمالی به دریافت خبر های لحظه ای دارند جدی تر است. در همبن مسیر شاید آن بودیم که بعضی از رسانه ها که زمان با فیلترینگ و گاها قبل از فیلترینگ اقدام به بستن کانال خود رد تلگرام کردند با توجه به بازخوردی که از عدم حضور خودشان رد این پیام رسان دیدن به صورت چراغ خاموش به این بستر برگشتند و گاها الان کانال هایی با ممبر بیش از 500 هزار دارند که این نشان دهنده سهم جدی تلگرام و کانال های تلگرامی در حال حاضر در فرایند خبری و رسانه کشور است. 

مصرف محتوا در تلگرام
با بررسی فعالیت کانال ها در بازه یک سال گذشته آنچه مشخص هست این است که تعداد کل پستهای منتشر شده کانال های تلگرامی در هر ماه بیش از 100 میلیون بوده است که البته این پست ها بعضی بازنشر شده بوده است که همان گونه که گفته شد در مجموع بیش از  900میلیون پست تلگرامی یکتا در یک سال در تلگرام فارسی منتشر می شود. این تعداد پست به صورت روزانه در حدود 1.1تا 2 میلیارد ویو از کاربران دریافت می کند (این نوسان به دلیل وجود انتخابات 1400 است که با توجه به سیاسی شدن فضا استفاده از کانال های خبری در آن ایام افزایش یافت) این تعداد نمایش در سال 96 قبل از فیلترینگ تلگرام به صورت متوسط در حدود 2تا2.5 میلیارد ویو در روز بوده است.
نکته مهم دیگر متوسط نمایش هر پست است که در حال حاضر در حدود 700تا1000 نمایش برای پست در تلگرام فارسی مشخص شده است که این عدد در ماه های غیر فیلترینگ سال 96 در حدود 1200تا1000نمایش برای هر پست بوده است.  اگر بازگشتی به سال قبل داشته باشیم و این اعداد را در سال 1399 بررسی کنیم حدود 700تا800 نمایش برای هر پست هست که در سال 1400 به علت انتخابات و پیگیری اخبار انتخابات از طریق تلگرام در بازه ای با افزایش روبرو بوده است.
از طرفی آنچه جالب است این است فعالیت حال کانال ها نسبت به کل کانال ها در حال حاضر در حدود 9تا 17 درصد است. به بیان بهتر به صورت روزانه در حدود 9تا17 درصد کل کانال حداقل یک پست منتشر می کنند که این تفاوت به ماه های منتهی به انتخابات و بعد از آن بر می گردد. آنچه مهم هست این است که این عدد در ماه های قبل از فیلترینگ در حدود 15 تا 20 درصد کانال فعالیت روزانه داشته اند. البته این عدد حاصل تقسیم کانال های فعال در یک روز به کل کانال است پس ممکن است بعضی کانالها فعالیت روزانه نداشته باشند ولی به صورت متوسط این درصد کانال ها در یک روز فعال هستند.
از این روز در سه شاخص بالا می توان گف  کانال از نظر تولید پست در هر روز نسبت به کل کانال ها در مقایسه با قبل از  فلیترینگ هنوز فعال است، از نظر تعداد کانال کاهش محسوسی به چشم نمی خورد، از نظر متوسط نمایش هر پست نیز در حدود 70 درصد -و در بعضی روزهای مانند روز انتخابات تا 100 درصد نمایش -نسبت به قبل از فیلترینگ پست های کانال ها نمایش دارند.
  آنچه از داده کاوی صورت گرفته بر روی بیش از 900میلیون پست تلگرامی در یک سال گذشته صورت گرفته است میتوان گفت با همه سخت گیری های حدود چهار سال گذشته همچنان بین 60تا80 درصد مصرف و مخاطبین تلگرام همچنان باقی است و در زمان هایی مانند انتخابات کاربران فارسی زبان تلگرام تا حدود دو میلیارد نمایش روی پست های تلگرامی مصرف تلگرام را افزایش می دهند. از سوی دیگر همچنان کانال های میلیونی تلگرام فعالیت دارند و با در نظر گرفتن هزینه بر بودن فعالیت کلان در این کانال ها حتما در طی این حدود چهار سال درآمدهای این کانال ها متوقف نشده و همچنان برقرار است که توانسته اند به فعالیت خود ادامه دهند.
از نگاه داده کاوی می توان گفت که سهم تلگرام در اطلاع رسانی، سیاست و اقتصاد در بعد خبر همچنان باقی است. این سهم هرچند با گسترش واتساپ و به صورت محدود بعضی از پیام رسان های داخلی کاهش یافته است اما همچنان سهم قابل توجهی در تولید و مصرف خبر و رسانه در تلگرام به چشم می خورد که شاید ناشی از نفوذ قبلب تلگرام باشد و یا امکانت این پیام رسان که با ذائقه ایرانی های سازگار شده است.
هرچند ملاحظات فیلترینگ تلگرام حتما جای شنیدن و تامل دارد اما به نظرمی رسد این سبک برخوردی نتوانسته است تلگرام را از سبد مصرفی کاربران ایرانی حذف کند و فقط در حدود 20تا40 درصد مصرف و تولید تلگرام را با مشکل مواجه کرده است. به بیان بهتر فیلترینگ بیش از 1000روزه تلگرام فقط این پیام رسان را از پیشخوان بازار به پستوی فیلترشکن ها برده است که مفصل میتوان در مورد زیان های جدی این اتفاق صحبت های مهمی با مسئولین داشت.
 محسن فینی زاده