نفت ایران گرفتار تحریم، نفت عراق در مسیر توسعه

یک هفته پس از حضور امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه در نشست عراق، همان نشستی که ایستادن امیر عبداللهیان وزیر امور خارجه جدید ایران در یک ردیف جلوتر، حاشیه ساز شد و او گفت در نشست بغداد جایی ایستادم که جایگاه واقعی نماینده ایران بود، عراق با شرکت توتال‌انرژی فرانسه قراردادی ۲۷ میلیارد دلاری امضا کرد؛ آن هم در حضور نخست وزیر عراق تا مشخص شود چگونه می توان جایگاه واقعی مردم را نمایندگی کرد و حقوق آنها را پاس داشت.

به گزارش مردم سالاری آنلاین، احسان عبدالجبار، وزیر نفت عراق اعلام کرد که روز یکشنبه (۱۴ شهریورماه) قرارداد چهار پروژه عظیم انرژی به ارزش ۲۷ میلیارد دلار در جنوب این کشور را با شرکت فرانسوی توتال‌انرژی امضا کرده است. پاتریک پویان، مدیرعامل توتال‌انرژی در آیین امضای این قرارداد گفت: این شرکت با سرمایه‌گذاری اولیه ۱۰ میلیارد دلار فعالیتش را آغاز می‌کند و کار مهندسی بلافاصله آغاز می‌شود.

به گفته وزیر نفت عراق، مرحله نخست این قرارداد سرمایه‌گذاری ۳ میلیارد دلاری توتال‌انرژی در پروژه‌ای برای تزریق آب دریا به مخازن نفتی و بهبود ضریب بازیافت و برداشت نفت خواهد بود. توتال برای ساخت یک پالایشگاه به‌منظور فرآوری گاز میدان‌های جنوبی قرنه غربی-۲، مجنون، رتاوی، طوبی و لوهیس، ۲ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خواهد کرد و انتظار می‌رود با اجرای این پروژه روزانه ۳۰۰ میلیون فوت‌مکعب گاز تولید و پس از مرحله دوم توسعه، ظرفیت تولید این پالایشگاه دو برابر شود. گاز تولیدشده از پروژه توتال در جنوب عراق کمک می‌کند این کشور از واردات گاز بی‌نیاز شود، زیرا گاز تولیدی هزینه کمتری خواهد داشت. این به معنی بی نیازی عراق از واردات گاز از ایران در سالهای آتی است. آن هم در شرایطی که در دوران تحریم که صادرات نفت ایران دچار تحریم بود، صادرات گاز به ترکیه و عراق، تا حدی به کمک ایران می آمد. اما حالا عراق با سرمایه گذاری گسترده در صدد افزایش تولید نفت و گاز خود است. 

عراق که همواره از تولیدکنندگان نفت مهم خاورمیانه بوده، همواره تولیدی کمتر از ایران داشت. اما پس از سقوط صدام و ایجاد ثبات نسبی در عراق، این کشور توان خود را روی افزایش تولید نفت متمرکز کرد و اگرچه اهداف بلندپراوازانه ای همچون سبقت گرفتن از تولید نفت عربستان را مطرح کرد که نیل به آنها با علامتهای سوال جدی مواجه است، اما با طرح همین اهداف و پیگیری آنها از طریق جذب سرمایه و تکنولوژی شرکتهای خارجی، تولید نفت را به شدت افزایش داد بطوریکه نه تنها از ایران سبقت گرفت، بلکه به دومین تولیدکننده پایدار نفت در اوپک پس از عربستان تبدیل شد. تولید نفت عراق در ماه گذشته حدود چهار میلیون بشکه در روز بوده و صادرات روزانه این کشور حدودا سه میلیون بشکه است درحالیکه تولید نفت ایران کمتر از دو و نیم میلیون بشکه در روز است.

ایران که سابقه تولید روزانه شش و نیم میلیون بشکه نفت در روز را هم در بیش از چهار دهه پیش داشت، پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دلیل مشکلات ناشی از جنگ هشت ساله و عدم سرمایه گذاری و توسعه میادین، با افت تولید مواجه شد اما با آغاز دوران سازندگی، تلاش برای افزایش تولید نفت ایران با جذب سرمایه گذاران خارجی وارد فاز جدیدی شد و در زمان دولت اصلاحات شدت و سرعت گرفت. هرچند در همان زمان هم مدلهای قراردادی ایران به دلیل محدودیتهایی که نسبت به کشورهای اطراف وجود داشت توان جذب حداکثری شرکتهای خارجی را نداشت و شرکتهای آمریکایی هم به دلیل تحریم، امکان حضور در میادین نفت و گاز ایران را نداشتند، اما با حضور شرکتهای اروپایی، سرمایه گذاری هایی خوبی، هم در میادین نفتی و هم در میادین گازی انجام شد و در نهایت تولید روزانه بیش از چهار میلیون و 250 هزار بشکه در روز در سال 1384 ثبت شد. اما این تولید، پایدار نماند و با بازگشت مجدد تحریمها و خروج شرکتهای خارجی و کمبود سرمایه گذاری، تولید نفت ایران باز هم کاهش یافت. در دولت روحانی و با امضای برجام، میزان تولید نفت ایران باز هم افزایش یافت و به مرز چهار میلیون بشکه در روز نزدیک شد اما با توجه به کمبود سرمایه گذاری در سالهای پیش از آن و عدم انعقاد قرارداد جدید با شرکتهای صاحب فناوری در آن سالها، عملا امکان افزایش تولید بیش از آن مقدار وجود نداشت. همان میزان تولید هم مدتی بعد با خروج آمریکا از برجام و وضع تحریمهای جدید علیه ایران، کاهش یافت و به زیر دو و نیم میلیون بشکه در روز رسید که بخش اعظم آن هم صرف نیاز داخلی می شد. بدین ترتیب ایران جایگاه خود را در بازارهای جهانی نفت به دلیل تحریم از دست داد.

در تمام این سالها، عراق، همسایه غربی ایران که میادین مشترکی هم با کشور ما دارد، انعقاد قرارداد با شرکتهای غربی را در اولویت قرار داد و میزان تولید خود را افزایش داد و حالا یکی از قدرتهای مهم نفتی جهان است. هرچند نیل به اهداف بلندپراوازانه تولید ده میلیون بشکه در روز توسط عراق، تا حد زیادی غیرعملی به نظر می رسد اما به نظر می رسد عراق می تواند در سالهای آتی تولید نفت خود را از مرز شش میلیون بشکه در روز فراتر ببرد. وزیر نفت عراق هم از برنامه این کشور برای افزایش تولید نفت به هشت میلیون بشکه در روز تا پایان سال ۲۰۲۷ میلادی خبر داد. عراق حتی در حوزه نیروگاههای خورشیدی نیز سرمایه گذاری گسترده ای را با چین آغاز کرده تا نشان دهد صرفا به افزایش تولید نفت فکر نمی کند. 

اما ایران با سابقه ای طولانی تر و درخشانتر از عراق در تولید نفت (از نظر میزان تولید در سالهای گذشته) و همچنین جمعیتی بیش از عراق، به دلیل تحریمها امکان جذب شرکتهای خارجی را ندارد و همچنان تشنه سرمایه گذاری و تکنولوژی است. سرمایه موردنیاز برای توسعه میادین نفت و گاز توسط وزیر پیشین نفت، بیژن زنگنه حدود دویست میلیارد دلار تخمین زده شده است؛ عددی که برای تحقق اهداف صنعت نفت در حوزه های بالادست و پایین دست (و نه صرفا افزایش تولید نفت) در برنامه ششم توسعه مطرح بود. شرکت ملی نفت ایران نیز در مطالعه ای، سرمایه موردنیاز برای افزایش تولید نفت به 6.5 میلیون بشکه در روز را 148 میلیارد دلار تا پایان سال 1420 ذکر کرده است. اما نه تنها چنین سرمایه ای برای توسعه میادین نفت و گاز بدون بهره گیری از منابع مالی خارجی قابل تامین نیست بلکه به دلیل تحریم، امکان افزایش صادرات نفت و گاز هم برای کشور وجود ندارد. 

در چنین شرایطی، چشم اندازی برای بازگشت به برجام و رفع تحریمها هم در زمان دولت ابراهیم رئیسی وجود ندارد و به نظر نمی رسد این موضوع از اولویتهای اصلی دولت جدید باشد. بنابراین تا زمان لغو تحریم، باید چشم انتظار سبقت گرفتن عراق از ایران در مسیر توسعه صنعت نفت و گاز آن کشور باشیم.  
گزارش: حمیدرضا شکوهی