واپسین نفس‌های ارز ۴۲۰۰ تومانی

با این‌که دولت در لایحه بودجه سال ۹۹ «اصرار» به تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی داشت، اما شواهد حاکی از چیز دیگری است و نشانه‌های قوی به ما می‌گوید که سیاست جنجالی ارز ۴۲۰۰ تومانی به ایستگاه پایانی حیات خود رسیده است. در بین کالاهای اساسی که ارز ۴۲۰۰ تومانی می‌گیرند، قند و شکر کمترین سهم را داشت. میزان ارزی که سالانه به واردات برنج، روغن خام و دانه‌های روغنی، دارو و نهاده‌های دامی تخصیص می‌یابد، در هر مورد، چندین برابر ارز واردات شکر است. در حالی که دولت چندصد میلیون دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی واردات شکر را قطع کرده، آیا به تخصیص میلیاردها دلار برای واردات این اقلام ادامه می‌دهد؟ مثل این که کسری بودجه و کاهش شدید درآمدهای ارزی نهایتاً دولت را به سمت کنار گذاشتن سیاست ارز ۴۲۰۰ تومانی سوق داده است.
به گزارش مردم سالاری آنلاین، کل واردات قند و شکر کشور در نه ماه نخست امسال، ۵۱۹ میلیون دلار بوده است. طبق آماری که سخنگوی ستاد تنظیم بازار اعلام کرده است از حیث وزنی نیز، واردات شکر تا پایان دی‌ماه یک میلیون و ۶۰۰ هزار تن بوده است. از بین کالاهایی که در فهرست دریافت ارز ۴۲۰۰ تومانی قرار داشتند، شکر کمترین سهم را داشت.
سیاست تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی، از همان ابتدای امر، سیاستی جنجالی بود و در نهایت هم هیچ‌کس در دولت حاضر نشد، مسئولیت آن را برعهده بگیرد. تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی به شکر نیز بی‌حاشیه نبوده است: در تیرماه امسال بود که سرپرست سازمان توسعه تجارت گفت که بخشی از شکر یارانه‌ای به آب‌نبات تبدیل شده و ۱۲۰ میلیون دلار آب‌نبات از کشور به عراق صادر شده است.
در نه ماهه نخست امسال، با ارز ۴۲۰۰ تومانی، بیش از ۱.۵ میلیارد دلار ذرت و حدود ۱.۲ میلیارد دلار برنج وارد کشور شده است. پیش از این، سرپرست وزارت جهاد کشاورزی از پیشنهاد حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی شکر و برنج حرف زده بود که در روزهای اخیر، ارز ترجیهی شکر حذف شد و در آینده نزدیک خبرهای بیشتری در مورد حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی برخی دیگر از کالاهای اساسی، احتمالاً به گوش برسد.
در سبد کالاهای اساسی که ارز ترجیهیِ ۴۲۰۰ تومانی دریافت می‌کنند، ارزش واردات همه آن‌ها بیش از قند و شکر: ارز واردات نهاده‌های دامی در کشور سالیانه حدود ۳ میلیارد دلار و ارزش واردات روغن خام و دانه‌های روغنی نیز تقریباً همین حدود است. ضمن این‌که ارزش واردات دارو نیز بیش از ۳ میلیارد دلار در سال است. در نتیجه، کاهش درآمدهای ارزی کشور در اثر تحریم‌ها، حذف دلار ۴۲۰۰ تومانی به احتمال زیاد به این کالاها نیز سرایت خواهد کرد.
 
حذف خزنده ارز ۴۲۰۰ تومانی
دولت در هنگام ارائه لایحه بودجه سال ۹۹، «اصرار» داشت که برای سال آینده نیز سیاست تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی ادامه یابد و ۱۰ میلیارد دلار در این قالب به واردات کالاهای اساسی تخصیص یابد. اما مثل این‌که زور واقعیت‌های اقتصادی بر تمایلات دولت چربیده و باید انتظار داشته باشیم که روند حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی شدت بگیرد.
ارز ۴۲۰۰ تومانی کالاهای اساسی، بنا به برنامه‌های اقتصادی دولت باید از محل صادرات نفت خام و فرآورده‌های نفتی تأمین شود. مسأله دولت این است که درآمدهای ارزی حاصل از صادرات نفت به شدت کاهش یافته و صادرات نفت خام ایران، کاهش بی‌سابقه‌ای یافته است. دولت در لایحه بودجه ۹۹، به‌طرز خیال‌پردازانه‌ای پیش‌بینی کرده که یک میلیون بشکه در روز نفت صادر کند. مشخص است که این پیش‌بینی محقق نمی‌شود و تحت تأثیر واقعیت‌های اقتصادی، دولت روند حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی را شدت خواهد بخشید.
نکته مهمی که باید به آن اشاره کرد، این است که روند حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی چیزی نیست که تازه آغاز شده باشد. دولت از همان ماه‌های نخست سال ۹۸، به‌صورت خزنده روند حذف برخی کالاها از فهرست دریافت ارز ۴۲۰۰ تومانی را کلید زد. گوشت، کره، حبوبات، چای و کاغذ، پیش از این از لیست تخصیصِ دلار ۴۲۰۰ تومانی حذف شده بودند و در روزهای گذشته نیز قند و شکر به فهرست حذف‌شده‌ها اضافه شد.
اتفاقی که ممکن است در ماه‌های آینده صورت بگیرد این است که روند حذف کالاها از فهرست دریافت ارز ۴۲۰۰ تومانی شدت بگیرد. برخی اظهارات سرپرست جهاد کشاورزی نشان می‌دهد که احتمالاً در آینده نزدیک، ارز ۴۲۰۰ تومانی واردات روغن و دانه‌های روغنی نیز قطع شود و این کالاها هم با ارز نیمایی وارد شوند. او اخیراً گفته بود وابستگی ۵۰ ساله کشور به واردات روغن، مایه شرمساری است و «اگر موجبات آن فراهم شود، طی پنج سال می‌توانیم ۴۵ تا ۵۰ درصد در تأمین روغن کشور خودکفا شویم». این اظهارات می‌تواند به این معنا باشد که ارز ۴۲۰۰ تومانی واردات روغن خام و دانه‌های روغنی حذف شود و در عوض بر روی کاشت دانه‌های روغنی در داخل کشور، سرمایه‌گذاری شود. به هر ترتیب، مسیری که گوشت، چای و شکر پیموده ممکن است در آینده نزدیک به روغن و دارو هم برسد.   

گزارش:محمدرضا حقی