تبعات اقتصادی و سیاسی انفجار بیروت

     وسعت انفجار بیروت و خسارت و تلفات ناشی از آن به اندازه ای بود که برای چند روز اخبار کرونا را تحت تاثیر قرار داد. بعد از تایید خبر و انتشار آن در رسانه های جهان، دو سوال اساسی و محوری در تحلیل ها مطرح بود. سوال اول اینکه دلیل رخداد این انفجار چه بوده است؟ سوال دوم در ارتباط با پیامدهای این حادثه به این صورت طرح می شود که آثار اقتصادی و سیاسی این انفجار چه خواهد بود؟ گمانه زنی های زیادی در خصوص علت این انفجار مهیب وجود دارد که به نظر می رسد تحقیقات در این خصوص شروع شده و به در روزهای آینده می توان پاسخ درخور در این خصوص پیدا کرد. اما آن چیزی که مهم است، این است که فارغ از هر دلیل و سببی که عامل حادثه چه بوده، تاثیرات سیاسی و اقتصادی در بعد منطقه ای و جهانی چه خواهد بود. در این یادداشت بررسی و پاسخ به سوال دوم مد نظر است.
  نگاهی کوتاه به ابعاد این حادثه نشان می دهد که تبعات بلند مدت اقتصادی و سیاسی آن بسیار بیشتر از آثار کوتاه مدت اقتصادی آن خواهد بود. برای فهم این قضیه بهتر است نگاهی به لبنان به ویژه بیروت داشته باشیم تا امکان تحلیل برای ما فراهم شود. لبنان کشوری است که کمترین شباهت را به کشورهای عربی دارد و محل تلاقی اروپا، امریکا، اهل سنت و شیعه است. این کشور، هم زیستی تضادها و تقابل ها است. لبنان بیشتر وابسته به اقتصاد خدماتی است و  به دلایل مختلف بخش خدمات نسبت به سایر بخش ها بیشتر رشد کرده است. به همان اندازه که لبنان با بقیه کشورها تفاوت دارد، بیروت نیز در لبنان از جایگاه ویژه برخوردار است. بیروت به عنوان سویس خاورمیانه معروف است و اکثر افراد ثروتمند و مشهور به این کشور رفت و آمد دارند و این امر باعث شده خدمات گردشگری و بانکداری و تجارت، اولین اولویت این شهر و این کشور شود. اکنون بیروت دچار حادثه مهیبی شده که یادآور حادثه هیرشیما و ناکازاکی است. به احتمال زیاد این حادثه در تاریخ  لبنان خواهد ماند و در سالهای آینده ابعاد بیشتری از این حادثه بیشتر روشن خواهد شد.
 اخبار  و گزارش ها حاکی از آن است که حدود ۷۰ درصد از بندر آسیب دیده است. وقتی آسیب دیدگی بیش از ۵۰ درصد است، به این معنی است که آسیب جدی بوده و زیرساخت ها تخریب شده است. احیای آسیب دیدگی به صورت کامل حداقل یک دهه زمان بر است و با توجه به نقش بیروت و بندر بیروت در اقتصاد لبنان به نظر می رسد اقتصاد این کشور از قبل وابسته تر شده و نیازمند کمک های کشورها و قدرت های بزرگ است. البته پشت پرده این کمک ها نفوذ قدرت ها به لبنان و به خاورمیانه است و این امر بی ثباتی لبنان و منطقه را بیشتر می کند و معادلات اقتصادی و سیاسی این منطقه را پیچیده تر می­کند. لبنان با توجه به ساختار جمعیتی و جغرافیایی هیچ وقت دولت مرکزی قدرتمند نداشته و این عامل همیشه برای این منطقه مشکل ساز بوده است و به نظر می رسد این انفجار این شرایط را سخت تر خواهد کرد و وضعیت اقتصادی هم دچار ابهام و سردرگمی خواهد شد. به هر حال سرمایه گذاری و بخش خدمات به شدت به مسائل امنیتی حساس است. حادثه ای با این وسعت، بخش خدمات لبنان و اقتصاد این کشور را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
شرایط کرونا عموما سرعت همه فعالیت های اقتصادی را کند کرده است. بویژه حوزه بازسازی بویژه در منطقه ای مانند بیروت که به عنوان کریدور سیاسی و اقتصادی است، زمان بر خواهد بود. گرچه همیشه دولت های لبنان دولت های متزلزل بودند اما در مجموع لبنان همیشه کشور ثروتمندی بود و تصویری که مردم جهان از لبنان و بیروت در ذهن دارند یک کشور ثروتمند است و آن هم نه بدلیل درآمد نفتی بلکه به سبب اینکه این کشور محلی برای گردشگری و سرمایه گذاری و تجارت بوده است. کشوری که تقریبا با یک تفاهم و تقسیم کار حوزه سیاسی و اقتصادی، مردم این کشور در رفاه نسبی به سر می بردند. ولی حادثه اخیر مزیت نسبی این کشور و این شهر ممکن است برای طولانی مدت دچار خدشه کند.
 لبنان در طول چند دهه اخیر یکی از زنجیره­های مقاومت به شمار می رفته و رژیم صهینونیستی و آمریکا همیشه به دنبال سست کردن این محور مهم در مرز رژیم صهیونیستی بوده است. حال این بی نظمی حادث شده بوسیله انفجار ممکن است باعث شود نظم جدید حاصل بعد از بازسازی در جهت منافع ملت لبنان نباشد. از هم اکنون حضور دولت فرانسه بعد از حادثه نشان از این امر دارد. لبنان از سوی دیگر محل و مکانی برای پناهندگان و افراد آسیب دیده از جنگ ها و جنگ زده و آشوب های منطقه بود و به دیگر افراد و اشخاصی که در کشورهای دیگر دچار آسیب های می شدند اولین و نزدیکترین کشور لبنان بود. حال وقتی این کشور دچار آسیب شده این بخش از افراد به همراه افراد آسیب دیده از انفجار بیروت راهی کشورهای دیگر به ویژه اروپا می شود. در سالهای گذشته کشورهای اروپایی به نوعی مقصد پناهندگان سوری و فلسطینی بود و امروز این امر تشدید خواهد شد و لبنانی ها را برای مدتی باید پذیرا باشند. به عبارت دیگر خسارت های بیروت محدود به لبنان و بیروت نخواهد بود و کشورهای مرتبط نیز به نوعی در این حسارت شریک خواهند بود. به احتمال زیاد این حادثه چهره بیروت، لبنان و خاورمیانه را تغییر خواهد داد.
*عضو هیات علمی دانشگاه سمنان