نادر سیدکلالی
پیتر دراکر، نظریه‌پرداز شهیر علم مدیریت یکبار گفته بود که فرهنگ، راهبرد را به جای صبحانه می‌خورد. اشارت او ناظر بر این واقعیت بود که فرهنگ آنقدر نیرومند است که هر راهبردی که بخواهد با موفقیت طرح‌ریزی و اجرایی شود باید اول به او جواب پس دهد.
اما نیروی فرهنگ از کجاست و آیا می‌توان راهبردهای نو را از چنگ فرهنگ نجات داد؟ علت تاکید دراکر بر اهمیت فرهنگ ناشی از آن بود که در آن زمان آنچه در سازمان‌ها جدی گرفته می‌شد راهبرد بود.
راهبرد معطوف به جهت آتی سازمان‌هاست بنابراین طبیعی هم هست که مهم باشد. اما درست یا غلط، راهبرد معمولا در اتاق مدیران عالی تدوین می‌شود و عموم کارکنان و مشتریان سازمان درک چندانی از چیستی آن ندارند.
در مقابل هم کارکنان و هم مشتریان سازمان نادانسته جذب فرهنگ سازمان‌ها می‌شوند. حال و هوای محیط است که به آنها نیرو می‌دهد؛ ارزش‌ها حالشان را خوش می‌کند؛ و امکان گله و شکایت کردن و پاسخ شنیدن و کمیت و کیفیت ارتباطات سازمانی قلبشان را قوت می‌بخشد.
بنابراین فرهنگ اگرچه مفهومی انتزاعی است، درک می‌شود و اگر ناموافق و نابسامان باشد هم کارکنان و هم مشتریان را دلسرد می‌کند. پس راهبردها زمانی قرین توفیق خواهند بود که پشتوانه فرهنگی داشته باشند.
مثلا در جهان امروز اگر راهبردی برای رشد، توسعه و پیشرفت تعریف شد، جو عمومی سازمان باید نخبه گرا و مشوق دانش و کوشش باشد. این قاعده در مورد دولت‌ها و حکومت‌ها هم برقرار است. یک بام و دو هوا نمی‌شود.
راهبرد و فرهنگ (و ساختار که در یادداشت حاضر فرصت پرداختن به آن نبود) باید دست در دست هم پیشروی کنند. پس حواستان جمع باشد. اگر والدی، مدیری یا حاکمی دم از تغییر زد و راهبردهایی به این منظور تعریف و تبیین کرد، یا فرهنگ باید پذیرای آن باشد یا باید ظرفیت‌هایی برای تغییر فرهنگی ایجاد شده باشد که البته کاری بسیار دشوار و زمان‌بر و گاه حتی ناممکن است. اما اگر دیدید ارزش‌ها، هنجارها، ارتباطات و در یک کلام، حال و هوا، همان است که قبلا بود و فقط راهبردها عوض شده است خیالتان راحت باشد که فرهنگ راهبرد را در یک لقمه نوش جان خواهد کرد.
اما هرگز مباد که راهبردی هم در کار نباشد و همه چیز محدود به حرف و لفاظی و وعده وعید باشد. آن وقت این قول و قرارهای ناپایدار، فرهنگ لفاظی، شعار، دروغگویی و منفعت طلبی را تقویت خواهد کرد. در این شرایط اصلا راهبردی متولد نخواهد شد که قرار باشد مرده یا زنده زنده خورده شود.
عضو هيات علمي پژوهشگاه
علوم انسانی و مطالعات فرهنگی