وقوع دور جدید بحران مالی در منطقه یورو

 محمدحسین ادیب عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان و استاد درس نظرات سیاسی و اقتصادی جدید، با روبه رشد دانستن بحران غرب، بر این باور است که اتحادیه اروپا برای پرداخت بدهی خود، مجبور به قربانی کردن نظام بانکی داخلی منطقه یورو خواهد بود که از دید اقتصاد کلان جهانی، رقیب نظام بانکداری اقتصاد آمریکا و انگلستان تلقی می شود.

او معتقد است که این بحران گرچه ناشی از کسری تراز پرداخت آمریکا و انگلستان است ولی تاوان این کسری را باید منطقه یورو بپردازد. این اقتصاددان از یک مهندسی فشار توسط آمریکا و انگلستان بر منطقه یورو یاد می کند و بر این باور است که اتحادیه اروپا به گروگان نظام بانکی آمریکا و انگلیس درآمده است.

وی با بررسی رفتارهای آمریکا در حفظ ارزش دلار و در برخورد با رقیب خود یورو، بر این باور است که ایجاد پولهای مشترک تنها همانند یورو، سیادت دلار و پوند را در جهان تضمین خواهد کرد.

مشروح گفت وگوی فارس با این اقتصاددان را بخوانید.

* عمده بدهیهای کشورهای اروپایی بعد از تشکیل منطقه یورو شکل گرفت

فارس: با توجه به اینکه شما در سال ۲۰۰۷ فروپاشی مالی در غرب را یکسال قبل از آغاز آن پیش بینی کردید، چشم انداز شکل گیری بحران جدید در منطقه یورو و اقتصاد غرب را چگونه ارزیابی می کنید؟

ادیب: بحران در منطقه یورو شکننده و طی چند سال آینده رو به رشد خواهد بود. اگر از بدهی خارجی کشورهای منطقه یورو، ذخایر ارزی آنها کسر شود و سود صادرات نیز در این منطقه معادل ارزش افزوده ۱۰۰ شرکت بزرگ عضو بورس بین الملل باشد، پرداخت بدهی خارجی ایسلند طی ۲۴۰ سال ممکن خواهد بود و برای پرداخت بدهی خارجی یونان به ۲۲۱سال، فرانسه ۹۵سال، پرتغال۹۴ سال، اسپانیا ۸۳سال، فنلاند ۶۶ سال، ایتالیا ۴۷سال و آلمان به ۳۸ سال زمان احتیاج دارند که عملاً پرداخت بدهی خارجی غیرممکن است.

ایسلند در حالتی می تواند بدهی خود را طی ۲۴۰ سال پرداخت کند که طی این مدت بهره بدهی خارجی صفردرصد باشد و همه ارزش افزوده صادرات ایسلند صرف بازپرداخت بدهی خارجی شود و از محل ارزش افزوده صادرات هیچ مبلغی به مردم و اقتصاد پرداخت نشود.

عمده این بدهی بعد از تشکیل منطقه یورو شکل گرفت. واقعیت این است که مردم منطقه یورو طی ۱۰ سال گذشته در رفاهی زندگی کرده اند که برای آن زحمت نکشیده بودند. مردم این مناطق با استقراض از خارج در رفاه زندگی کردند و تصور کردند که این رفاه برگرفته از ایجاد منطقه یورو است.

رفاه مردم این مناطق بسیار بیش از ظرفیت بالقوه و بالفعل کشورها است و اکنون حجم بدهی در سطحی است که امکان تداوم آن وجود ندارد. رفاه باید به شدت کاهش یابد و کاهش سطح رفاه فقط با کاهش خدمات دولتی ممکن است و کاهش خدمات دولتی به عکس العمل افکار عمومی و تغییر دولت انجامیده است. به عبارت صریح‌تر مردم در مقابل تغییرات مقاومت می کنند. افکار عمومی توجیه نیست و مردم جزئی از مشکل هستند نه جزئی از راه حل. نگاه مردم از دید اقتصاد خرد است و نه از دید اقتصاد کلان.

* بدهی را با افزایش بدهی نمی توان حل کرد

فارس: در خصوص حل بحران در منطقه یورو چه دیدگاه‌هایی وجود دارد؟

ادیب: در منطقه یورو دو تفکر وجود دارد، تفکر اول بر این دیدگاه تأکید دارد که راهکار ایجاد تعادل در اقتصاد متوقف کردن روند افزایش بدهی است،اما کاهش روند رشد بدهی یک راهکار بیشتر ندارد و آن کاهش سطح خدمات دولتی است (دولتهای قبلی فرانسه، یونان و ایتالیا).

تفکر دوم به جای کاهش خدمات دولتی بر افزایش رونق اقتصادی تأکید دارد (دولتهای جدید در یونان و فرانسه). دولتهای جدید در این دو کشور هرچند با شعار افزایش رشد اقتصادی آرای مردم را به دست آوردند اما رشد اقتصادی با افزایش بدهی بیشتر امکان ندارد. بدهی را با افزایش بدهی نمی توان حل کرد(آلمان).

راهکار کاهش بدهی است و کاهش بدهی نیز تنها با بخشیدن بخشی از بدهی امکان دارد. راهکار اعلام ورشکستگی واحدهای ناتوان از پرداخت بدهی است تا این واحدها به تملک طلبکاران درآیند تا به این طریق بدهی صفر شود و این شیوه برخورد با ورشکستگی براساس قانون ورشکستگی آمریکا است اما در منطقه یورو قانون ورشکستگی و نحوه برخورد با ورشکستگی به نحوه آمریکا نیست.

با آمریکایی کردن اقتصاد منطقه یورو امکان حل بحران وجود دارد. در آمریکا اوراق مسموم و یا اقساط وام واحدهایی که ناتوان از پرداخت بدهی هستند، توسط فدرال رزرو خریداری می شود، در واقع بانک مرکزی آمریکا اسکناس چاپ می کند و با اسکناس بدون پشتوانه بدهیهای مسموم را خریداری می کند. نتیجه تورم است، اما چون دلارهای بدون پشتوانه بلافاصله با کسری تراز پرداختها از آمریکا خارج می شود تورم آن در داخل آمریکا ظاهر نمی شود.

از سال ۲۰۰۰ صادرات جهان به طور متوسط سالانه ۱۰ درصد و تورم جهانی ۱۱درصد بوده است.تورم ۱۱ درصدی به سبب اعمال سیاستهای انبساطی به وسیله فدرال رزرو است،

اما سیاست بانک مرکزی منطقه یورو عدم استفاده از این شیوه است. در عین حال اگر منطقه یورو از این شیوه استفاده کند، نظر به اینکه منطقه یورو فاقد کسری تراز پرداختهاست، یوروی مازاد در داخل منطقه یورو تورم ایجاد می کند. تورم در منطقه یورو به گران شدن کالاهای آلمانی می انجامد، این سیاست حل مشکل کشورهای بدهکار منطقه یورو از محل امکانات آلمان است. این سیاست به سقوط اقتصاد آلمان می انجامد، لذا از صدراعظم آلمان به شدت با آن مخالفت می کند.

منطقه یورو به ۲ اردوگاه کاملا متفاوت با دو تفکر متفاوت برای حل مشکل تقسیم شده است. دغدغه بانک مرکزی منطقه یورو که زیر نفوذ آلمان است، مهار تورم است. لذا از استراتژی چاپ اسکناس برای خرید بدهی اوراق مسموم استفاده نخواهد شد.

*شیوه اندونزیایی کردن اقتصاد کشور در پرداخت بدهی خارجی منطقه یورو

فارس: تاکنون در پرداخت بدهی خارجی در منطقه یورو از چه شیوه ای استفاده شده است؟

ادیب: تاکنون در پرداخت بدهی خارجی در منطقه یورو از شیوه اندونزی استفاده شده است. شیوه ای که به آن اندونزیایی کردن اقتصاد کشور می گویند. در سال ۹۸ میلادی اندونزی در پرداخت بدهی داخلی و خارجی دچار مشکل شد و ناچار دستورالعمل صندوق بین المللی پول را پذیرفت. کشورهایی که در پرداخت بدهی خارجی دچار بحران شوند اگر دستورالعمل صندوق بین المللی پول را نپذیرند، بانکهای جهانی برای استمهال بدهی همکاری نمی کنند. اما دستورالعمل صندوق بین المللی پول برای اندونزی به گفته استیگلیتز برنده جایزه نوبل در رشته اقتصاد بر بنیاد یک راهکار بود، همه امکانات کشور برای پرداخت بدهی بانکهای آمریکا و انگلیس باید بسیج شوند و اگر در این حوزه بانکهای داخلی ورشکست شوند اهمیتی نخواهد داشت. در سال ۹۸ میلادی همه بانکهای اندونزی ورشکست شدند، اما بدهی خارجی پرداخت شد. صندوق بین المللی پول مقاومت مقامات اندونزی در قربانی کردن نظام بانکی این کشور برنتابید و در واقع در عمل بدهی بانکهای آمریکا و انگلیس پرداخت شد اما بدهی بخش خصوصی اندونزی که از طریق سیستم بانکی داخلی این کشور پرداخت شده بود نکول و پرداخت نشد.

به هنگام بحران بدهی در یونان از همین شیوه استفاده شد. از بخش خصوصی منطقه یورو و بانکهای این منطقه که به یونان وام پرداخت کرده بودند براساس توصیه صندوق بین المللی پول خواسته شد ۸۰ درصد بدهی خود را ببخشند، اما وامهای بانکهای آمریکایی و انگلیسی با دقت پرداخت شد.

تاکنون در ۸۰ کشور جهان پس از جنگ جهانی دوم که با بحران پرداخت بدهی خارجی روبرو شده اند، به گفته استیگلیتز معاون سابق و ناراضی صندوق بین المللی پول از شیوه ای شبیه شیوه اندونزی استفاده شده است. این اصطلاح امروزه تحت عنوان اندونزیایی کردن اقتصاد منطقه یورو شهرت یافته است. بحران بدهی خارجی منطقه یورو در آسمان بخش خصوصی این منطقه منفجر خواهد شد. بدهیهای داخلی بخشیده می شود تا امکان پرداخت بدهی خارجی تمهید شود.

* عمده بدهیهای منطقه یورو به آمریکا و انگلستان مربوط است

فارس: عمده این بدهیها به چه کشورهایی مربوط است؟

ادیب: عمده این بدهی به ۴۷ بانک در آمریکا و انگلیس مربوط است که اساس نظام بانکداری غرب را تشکیل می دهند. در آمریکا اگر چه ۱۷هزار بانک وجود دارد اما سرمایه ۳۰ بانک معادل ۹۷ درصد سرمایه نظام بانکی آمریکاست.

در انگلستان ۱۷ بانک اساس نظام بانکی را در این کشور تشکیل می دهند.

* پرداخت وام آمریکا و انگلیس به دنیا از محل چاپ اسکناس بدون پشتوانه

فارس: بدهیها از کی شکل و شتاب گرفت؟

ادیب: منشأ بدهی به کسری تراز پرداخت آمریکا و انگلیس بازمی گردد. آمریکا و انگلیس از سال ۱۹۷۱ به بعد کسری تراز پرداخت قابل ملاحظه ای داشتند. در واقع این دو کشور در عمل اسکناس چاپ می کنند و در مرحله بعد این اسکناس را که بدون پشتوانه است به بقیه دنیا وام می دهند. اسکناس بدون پشتوانه ای که در این دو کشور طی ۴۰سال گذشته به چاپ رسیده است عمدتاً به منطقه اروپا وام داده شده است و اکنون اتحادیه اروپا که بزرگتر از منطقه یورو است برای بازپرداخت بدهی خارجی به ۸۳سال زمان احتیاج دارد. در واقع اتحادیه اروپا به گروگان نظام بانکی آمریکا و انگلیس درآمده است.

* معماری و مهندسی فشار بر منطقه یورو توسط آمریکا و انگلیس

فارس: آیا این بحران بدهی در اتحادیه اروپا به وسیله انگلستان و آمریکا طراحی شده و آیا نهایتا به سیادت دلار منجر می شود؟

ادیب: رئیس فدرال رزرو یکبار گفته بود، دلار پول ملی آمریکا و مشکل دنیاست،البته تضعیف بیش از حد اتحادیه اروپا به سود هیچکس نیست از جمله بانکهای آمریکا و انگلستان. چراکه اگر اتحادیه اروپا از حد معینی ضعیفتر شود قادر به بازپرداخت بدهی خود به آمریکا و انگلستان نخواهد بود، لذا بانکهای آمریکا و انگلیس در معماری و مهندسی فشار بر منطقه یورو رفتار دو پهلو و پیچیده ای دارند. این فشار تا سطحی که یورو از حالت رقیب دلار خارج شود، ادامه خواهد یافت. اما اگر این فشار تا سطحی دنبال شود که به سقوط اقتصاد اروپا بیانجامد که به سادگی ممکن است، این فرآیند به سود آمریکا و انگلیس نیست. چون وامهای خود نمی توانند وصول کنند. لذا منطقه یورو و در سطحی وسیعتر اتحادیه اروپا منهای انگلستان ترجیح می دهند که اتحادیه اروپا به گروگان آمریکا و انگلیس تبدیل شوند تا گداخانه ای در حومه اقتصاد غرب. اتحادیه اروپا شکارگاه اختصاصی آمریکا و انگلیس است و تقویت اقتصاد این منطقه تا سطح معینی به سود جهان و آمریکا و انگلیس است.

* قربانی شدن نظام بانکی منطقه یورو در برابر فشار آمریکا و انگلستان

فارس: پیش بینی شما از آینده اقتصادی اتحادیه اروپا چیست؟

ادیب: پیش بینی من این است که اتحادیه اروپا برای اینکه بتواند بدهی خود را پرداخت کند، مجبور به قربانی کردن نظام بانکی داخلی منطقه یورو است که از دید اقتصاد کلان جهانی رقیب نظام بانکداری اقتصاد آمریکا و انگلستان تلقی می شود و این فرآیند دارایی مردم منطقه یورو، بدهی بانکهای منطقه یورو است. با قربانی شدن نظام بانکداری منطقه یورو، سطح بدهی‌ها به شدت کاهش می یابد و اقتصاد وارد فاز رونق می شود. آنچه اورلاندو و حزب سوسیالیست فرانسه نوید آن را دادند، بانکهای نیویورک و لندن اجرا خواهند کرد. اورلاندو شعار رونق اقتصادی داد اما رونق اقتصادی در فرانسه با بسته های حمایتی از نظام بانکی حاصل نخواهد شد. بسته حمایتی چیزی بیش از افزایش حجم بدهی نیست و بدهی را با افزایش بدهی نمی توان حل کرد. راهکار کاهش بدهی است. اقتصاد فرانسه فقط وقتی وارد فاز رونق می شود که حجم بدهی کاهش یابد. صندوق بین المللی پول تاکنون حتی یکبار بدهی کشورهای بدهکار را جز در مورد برخی کشورهای آفریقایی نبخشیده است، لذا راهکاری که با ساختار نظام بانکی بین المللی سازگار شعارهای حزب سوسیالیست فرانسه نیست. طی ۱۸ ماه گذشته در ۷ کشور اتحادیه اروپا دولتها با آرای مردم تغییر کرده اند و دولتهایی به قدرت رسیده اند که شعار رشد اقتصادی برای پرداخت بدهی را محور قرار داده بودند اما در عمل توفیقی کسب نکردند، به زودی نادرست بودن شعارهای حزب سوسیالیست برای مردم فرانسه محسوس و ملموس خواهد شد و رشد دیدگاه‌های چپ و راست افراطی در اروپا در مقابل بحران فوق قابل پیش بینی است.

رادیکالیزم عکس العمل افکار عمومی در مقابل فرآیند جدید خواهد بود. تجربه پس از جنگ جهانی اول در بحران بدهی‌های آلمان به ظهور فاشیسم انجامید. تکرار بحران بدهیها به سبک دهه ۳۰ میلادی در اروپا این منطقه را وارد فاز جدیدی خواهد کرد و مردم این منطقه برای کنار آمدن با شرایط جدید به تعادل روان شناختی تازه ای نیاز دارند.

فارس: پیش بینی شما از آینده ایجاد پولهای مشترک مشابه یورو و نقش آمریکا و انگلستان در این میان چیست؟

ادیب: ایجاد پولهای مشترک تنها همانند یورو، سیادت دلار و پوند را در جهان تضمین خواهد کرد.