استعدادهای برتر ایرانی چگونه حمایت می‌شوند

چرخ اصلی فناوری را در کشورهای مختلف نخبگان می چرخانند و نخبگان هر کشوری سرمایه آینده برای آن کشور به شمار می آیند. سرمایه ای که این روزها دیگر شعار نیست و عین واقعیت است. وقتی بخش عمده ای از درآمد صنایع بزرگ از محل فناوری تأمین می شود پس نخبگان را می توان عین ثروت دید و حمایت از وضعیت امروز آنها سرمایه گذاری بلند مدت و سودآور فرداست.

در دنیای امروز، پرداختن به شناسایی وضعیت، ارائه تسهیلات و ایجاد انگیزه نخبگان از الزامات و سیاستهای مهم هر کشور آینده نگر به شمار می آید.

از آنجا که چند کشور پیشرفته دنیا این روزها محل رفت و آمد نخبگان هستند و به حمایت از استعدادهای برتر دانشگاهی شهره شده اند سعی کرده ایم در این گزارش چکیده ای از برنامه های حمایتی این کشورها و سپس جدیدترین برنامه های حمایت از نخبگان را در کشور خودمان اعلام کنیم.

نخبگان در آن سوی مرزها

چگونگی جذب نخبگان در امریکا

آمریکا، یکی از کشورهایی است که پول های هنگفتی را در مسیر جذب نخبگان و حمایت از استعدادهای برتر صرف می کند. حمایت از پروژه های دانشگاهی یا استعدادهای برتر زمانی شانس بیشتری پیدا می کنند که شامل همکاری بین چندین بخش یا چندین دپارتمان (گروه) باشند. همکاری بین چندین گروه می تواند بودجه مالی بیشتری را به نسبت سایر گروه هایی که تک بعدی پیش می روند به خود اختصاص دهد. حمایت های مالی دولت امریکا از بخش های علمی مانند: پزشکی، آی تی، مهندسی پزشکی، نانو و ... چشمگیر است. این حمایت ها تا جایی پیش می رود که گاهی برای یک پروژه پزشکی به احداث مجتمع های بزرگ پزشکی روی آورده می شود که نیازمند حمایت های مالی با ارقام قابل توجه است.

جریمه برای کار نکردن نخبگان در آمریکا

به گزارش نشریه ساینتیفیک امریکن، حمایت مالی از پروژه ها باعث تشویق و همینطور انگیزه بخشیدن به استعدادهای برتر و نخبگان می شود تا فارغ از نگرانی بابت تامین هزینه های شخصی مانند خرج ماهانه، شهریه دانشگاه، بیمه یا هزینه های پروژه مانند خرید وسایل و غیره، تنها به پیش برد طرح خود بیاندیشند و اینها بخشی از حمایت هایی است که در کشور آمریکا از نخبگان به عمل می آید.

محقق

اختصاص حمایت های مالی باعث می شود تا دانشجویان و استعدادهای برتر در کنفرانس ها یا همایش هایی که در سراسر امریکا یا دنیا برگزار می شود، حضور یافته و به تبادل نظرات بپردازند. از سوی دیگر، برای جذب حمایت مالی باید در رقابت سختی قرار گرفت. اما این رقابتی است که افراد با شاخص استعداد و فعالیت علمی خود شامل حمایت های دولتی می شوند. اگر نخبه ای در مسیر پیشرفت و تعالی حرکت کند، نه تنها تشویق می شود بلکه کمک هزینه تحصیلی، چاپ مقاله، دعوت نامه های مختلف برای حضور در کنفرانس های برتر و .... را نیز دریافت می کند.

اما اگر در مسیر پروژه با کم کاری یا عدم پیشرفت مطالعات مواجه شوند، به سادگی پروژه را کنار زده و بودجه های اختصاص یافته پس گرفته و شخص یا گروه دیگری جایگزین می شود. به همین دلیل، استعدادهای برتر یا دانشجویان به شدت تلاش می کنند جایگاه خود را حفظ کنند.

دانشجویان در آمریکا پس از فارغ التحصیلی نیز به پشتوانه علم و تجربه ای که در دوران تحصیل کسب کرده اند، حقوق دریافت می کنند.

نخبگان کانادا خارجی اند

به گزارش دانشگاه مونترال، بخش های مختلفی در کشور کانادا وجود دارد که از نخبه ها در رشته های مختلف حمایت می کنند. اما در تمامی این بخش ها یک جمله ثابت دیده می شود: "نخبگان در صورت محقق شدن نیازهایشان تبدیل به سرمایه های ملی می شوند."

اغلب نخبگان و استعدادهای برتر کشوری همچون کانادا جزو نخبگانی هستند که از کشورهای دیگر به آنجا مهاجرت کرده اند. کشورهایی مانند آمریکا و کانادا کمبود استعدادهای برتر خود را با پذیرش و استقبال از نخبگان سایر کشورها جبران می کنند.

محقق

کانادا نیز تسهیلاتی همانند امریکا در اختیار نخبگان و استعدادهای برتر قرار می دهد. علاوه بر آن، بانک های مختلف کانادایی نیز امکانات مفیدی در اختیار این قشر از جامعه می گذارند که این حمایت ها اختصاص بودجه های هنگفت، ارائه خدمات رفاهی جهت شرکت در برنامه های مختلف علمی- پژوهشی و ... را شامل می شود.

از دیگر تسهیلاتی که دولت کانادا به قشر نخبه این کشور اعطا می کند، می توان به مواردی مانند حذف موانع از جذب، اتخاذ تدابیر لازم برای سرعت بخشیدن به اقامت دائم، استخدام، افزایش حقوق های دریافتی، اعطای کرسی های تدریس در دانشگاه ها و همینطور حمایت های مختلف مالی اشاره کرد.

درآمدهای غیرقابل تصور چین از جذب نخبگان

به گزارش خبرگزاری شینهوا، چین، یکی از کشورهایی است که در سال های اخیر حمایت های قابل توجهی را از نخبگان به عمل آورده و با توجه به پیشرفت این کشور در حوزه های مختلف علوم چندان دور از ذهن نبود که این کشور تبدیل به یکی از قطب های نخبه پرور دنیا شود، به طوری که درآمد قابل توجهی از اقتصاد چین ناشی از جذب نخبگان و ورود آنها به صنعت این کشور است.

از سیاست های دولت چین می توان به موارد قابل توجهی مانند دستمزدهای بسیار تامل برانگیز، تشویق های مالی، تهیه مسکن، اختصاص بودجه های مناسب تحقیقاتی، حذف موانع همکاری بین اساتید- دانشجویان و مراکز صنعتی، تسهیل ورود پروژه ها به بخش های صنعتی و استفاده از امکانات دولتی، اعطای کرسی های دانشگاهی و ... اشاره کرد که در فهرست سیاست های جذب و پرورش هر چه بهتر استعدادهای نخبگان مد نظر قرار گرفته اند. فراهم کردن بستر مناسب تحقیق و پژوهش، کاهش نرخ مالیات، رقابت با کشورهایی که در جذب نخبگان فعالیت دارند، از دیگر سیاست های اتخاذ شده در این کشور است.

چین کارخانه نوآوری و فناوری جهان

در سال های اخیر، چین، بخش بزرگی از ثروت و دارایی خود را صرف پژوهش و توسعه کرده به همین جهت بخش های مختلف این کشور با جهش بزرگی مواجه شده اند. بنا به گزارش بانک جهانی، اقتصاد چین تا سال ۲۰۲۰ میلادی، آمریکا را مات خواهد کرد. آمریکا پیش از این تا سال ۲۰۱۱ میلادی به عنوان بزرگترین اقتصاد جهان مطرح بود اما چین توانست این رکورد را شکسته و به عنوان یکی از مدعیان وارد حوزه اقتصاد شود. این موضوع در شرایطی مطرح می شود که از این کشور با عنوان "کارخانه نوآوری و فناوری در جهان" یاد می شود.

یکی از اهداف اصلی دولت چین، پشت سر گذاشتن آمریکا در عرصه مختلف علوم است و به همین دلیل این کشور در جذب و حمایت نخبگان خدماتی مشابه با آمریکا ارائه می کند تا از رقیب خود بازنمانده و بتواند نخبه های بیشتری را به سمت خود جلب کند.

سوئد، سردمدار دیگری در جذب نخبگان

به گزارش سی بی نیوز، شناسایی استعدادهای برتر، تخصیص بودجه به جذب پژوهشگران، ایجاد انگیزه و تشویق محققان، ارائه حقوقی بالاتر از دریافتی های معمول، امکان ادامه تحصیل در شرایط مطلوب، پرداخت حقوق ثابت ماهانه به نخبگان، خرید دستگاه های مورد نیاز و... را می توان جزو سیاستهای جذب نخبگان در دولت سوئد دانست.

سوئد از گذشته مبالغ هنگفتی را در بخش های مختلف پژوهشی و علوم صرف می کرده و به همین دلیل به عنوان یکی از کشورهای نخبه پرور در عرصه جهانی مطرح بوده است. مقامات سوئدی معتقدند که باید برای آینده این کشور، مبالغ و بودجه بیشتری را در بخش های علوم صرف کنند تا بتوانند موفقیت و شکوفایی را در این بخش به دست آورده و از کشورهای دیگر بازنمانند.

یکی دیگر از سیاست های قابل توجهی که در نهادهای مختلف سوئد وجود دارد تخصیص بودجه به دانشجویان مستعد و کوشا است. مسلما تمامی افرادی که وارد دانشگاه ها می شوند در رده استعدادهای برتر و نخبگان قرار نمی گیرند، اما بودجه های حمایتی سوئد افرادی که کوشا بوده و تلاش های بسیاری را جهت به سرانجام رساندن تحقیقات انجام می دهند، شامل می شود. این کشور بودجه های قابل توجهی را برای پژوهش در رشته های مختلف حتی ادبیات صرف می کند.

نخبگان در ایران

حمایت بنیاد ملی نخبگان از استعدادهای برتر

شناسایی، پرورش، حفظ استعدادهای برتر و جذب آنها برای بیشتر کشورها اهمیت خاصی دارد و کشورهای پیشرفته سعی بسیاری دارند که حتی با جذب نخبگان از سایر کشورها به ویژه کشورهای در حال توسعه هرچه بیشتر به غنای دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی خود بیافزایند و در این میان نیروهای آماده و تازه نفس کشورهای در حال توسعه، بهترین صید آنها محسوب می شوند. بنابراین از تریبون های مختلف موضوع فرار مغزها از کشورهایی همچون ایران مطرح می شود. این درحالی است که در سال های اخیر با حمایتهای صورت گرفته از نیروی جوان دانشگاهی در ایران، فضایی برای ماندگاری هرچه بیشتر نخبگان در کشور فراهم شده و ایجاد امکاناتی چون ادامه تحصیل یا تسهیلات سربازی آمار خروج نخبگان را به طور نسبی کاهش داده است.

اگرچه سال های زیادی از تشکیل بنیاد ملی نخبگان در ایران نمی گذرد اما شواهد نشان می دهد که این نهاد به سرعت توانسته در میان برترین ها جای خود را باز کند و با شناسایی و حمایت از استعدادهای برتر با سنجش هایی غیر از کنکور و آزمون، دایره گسترده تری از نخبگان را زیر چتر خود جای دهد. به همین دلیل براساس آخرین آماری که از سوی قائم مقام بنیاد ملی نخبگان اعلام شده میزان خروج نخبگان از کشور به ۲۰ درصد کاهش یافته و این در حالیست که آمارها پیش از این عدد ۴۰ درصد را نشان می داد.

حرکت از شناسایی به سمت توانمندسازی

دکتر سیدحمید جمال الدینی- عضو شورای نخبگان بنیاد ملی نخبگان در گفتگو با مهر با اشاره به تغییرات مهمی که در سال های اخیر در زمینه حمایت از نخبگان در کشور صورت گرفته است، گفت: در ایران سه وزارتخانه آموزشی آموزش و پرورش، علوم و بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، نقش خودشان را در زمینه شناسایی استعدادهای درخشان انجام می دهند و در کنار آن برای هر گروه، حمایت هایی از جنس آموزشی، پژوهشی و اجتماعی صورت می گیرد. در این میان بنیاد ملی نخبگان نقش مکمل برای فعالیت هایی دارد که در دانشگاه ها و یا وزارتخانه ها انجام نمی شده و از این رو برحسب موضوع، تسهیلاتی را برای نخبگان درنظر گرفته است.

وی افزود: در واقع نقش اصلی بنیاد ملی نخبگان مرجعیت در تعریف استعداد برتر و همسان سازی تعاریف در وزارتخانه ها بوده است. در حال حاضر پس از گذشت سال ها از تشکیل بنیاد در بازتعریف سند راهبردی امور نخبگان، بنیاد به عنوان سیاستگذار امور نخبگان تعیین شده و سعی می کند در این بازتعریف با همکاری دو وزارتخانه، طرح های حمایتی خود را مبتنی بر استعدادهای افراد و به صورت هدفمند ارائه دهد. در ارائه این تسهیلات هدفمند، ضمن پذیرش اصل تنوع و با نگاه حمایت فراگیر به صورت روش باغچه ای در مقابل روش گلخانه ای عمل شده است.

شرکت دانش بنیان

جمال الدینی اظهار داشت: مثلا در بحث اختراعات، شرکت های دانش بنیان، بورس های دکتری، تسهیلات نظام وظیفه و یا حتی فرآیندهای جذب هیات علمی، اولویت های سیستم های اجرایی از شکل نامحسوس به شکل محسوس تغییر کرده است. در همین جا باید به این نکته اشاره کرد که در راستای تبدیل ایده به ثروت مسیری که از ثبت پتنت و تکمیل زنجیره اختراع، تکمیل نمونه، توانمندسازی به منظور تجاری سازی و حمایت در چارچوب پارک های رشد، شرکت های دانش بنیان و در نهایت پذیرش ریسک سرمایه گذاری در خصوص صنایع نوین طی می شود همه با هم و با همکاری نزدیک بنیاد و معاونت علمی و دانشگاه ها صورت می گیرد.

مشاور توانمندسازی رئیس بنیاد ملی نخبگان با اشاره به حمایت های حوزه های آموزشی، پژوهشی و فرهنگی از استعدادهای برتر و نخبگان گفت: بنیاد در بخش حمایت های آموزشی در خصوص جذب هیات علمی و حمایت بیشتر از افرادی که ظرفیت آموزشی دارند مهمترین برنامه اش همکاری با دانشگاه ها و وزارتخانه ها از طریق ارائه گرانت پژوهشی برای حمایت از فرد و گروه آموزشی جذب کننده است.

از بسته جوایز تحصیلی تا گرانت های آموزشی

جمال الدینی خاطرنشان کرد: همچنین بنیاد یک بسته جوایز تحصیلی برای طول تحصیل دانشجویان در نظر گرفته است که این جوایز در گروه های آموزشی، پژوهشی، فناوری و فرهنگی قرار می گیرد. ماهیت این بسته ها تواناسازی است چرا که از کمک هزینه ازدواج تا کمک هزینه حضور در کنفرانس، کمک هزینه سفر به حج تا هزینه طرح های تحقیقاتی در این بسته قرار دارد. هر فرد بنا به اینکه شامل کدام جایزه می شود امتیاز می گیرد، از طریق دانشگاه معرفی می شود، بنیاد ارزیابی می کند و جایزه سالانه داده می شود.

وی یادآور شد: بسته حمایت از دوره های دکتری و پسا دکتری که در چهارچوب حمایت از پایان نامه های اولویت دار قرار دارد، دوره های کوتاه مدت پژوهشی، تبادل استاد، تبادل دانشجو، تعامل با صندوق پژوهشگران و معاونت علمی همگی بخشی از حمایت هایی هستند که در حوزه حمایت از استعدادهای برتر قرار دارند.

بسته اشتغال برای جذب در شرکتهای دانش بنیان

وی با اشاره به بسته اشتغال که در بنیاد به طور جدی به آن پرداخته شده است، گفت: قدم اول بنیاد توانمندسازی افراد و استعدادها است به طوری که خود فرد بتواند بازار خود را پیدا کند. برای این موضوع طرحی در بنیاد با عنوان طرح شهید تهرانی مقدم وجود دارد که از افراد و شرکت های دانش بنیان نوپا به صورت توامان حمایت می کند. بخش نیروی انسانی مهمترین بخش قابل توجه هزینه های یک شرکت نوپا است از طرفی هم بخشی از نیروهای استعداد درخشان می خواهند با فضای کسب و کار در شرکت های دانش بنیان آشنا شوند به همین دلیل در این طرح در سال اول ۸۰ درصد حقوق فرد و در سال دوم ۶۰ درصد حقوق فرد از سوی بنیاد پرداخت می شود تا آن فرد در شرکت دانش بنیان جذب شود.

تسهیلات نظام وظیفه برای پروژه های تحقیقاتی

عضو شورای نخبگان بنیاد افزود: یک امکان دیگر هم ایجاد فرصت برای شرکت های بزرگ است. استعدادهای برتر می توانند در فراخوان های عمومی شرکت های بزرگ شرکت کنند و آن شرکت ها می توانند به صورت انتخابی با استعدادهای برتر در ارتباط باشند. البته در زمینه اشتغال، ایجاد مراکز نوآوری که دوره های کسب و کار را برای آشنایی هرچه بیشتر افراد برگزار می کنند بسیار موثر خواهد بود.

وی از تسهیلات نظام وظیفه به عنوان امکان دیگری برای بهره بردن از استعدادهای برتر در حوزه علم و دانش نام برد و خاطرنشان کرد: به منظور استفاده بهینه از استعدادهای برتر و نخبه این اختیار به بنیاد داده شده که سالانه از میان برگزیدگان آموزشی و پژوهشی و افراد تحت حمایت خود، تعدادی را برای فعالیت در پروژه های تحقیقاتی به نیروهای مسلح معرفی کند که این افراد در پروژه های علمی و فناوری بکار گرفته می شوند، در واقع ویژگی خاص طرح این است که علاوه بر حضور در طرح، افراد از تسهیلات در طول دوران تحصیل استفاده می کنند.

انعقاد تفاهم نامه برای تحقیقات در مرز دانش

جمال الدینی همچنین از طراحی سبد توانمندسازی در قالب تفاهم نامه هایی با وزارت بهداشت، ستاد سلول بنیادی و رویان نام برد و اظهار داشت: با تعریف دوره های ویژه و مکمل برای آشنایی و آموزش افراد تحت حمایت بنیاد، به علوم در مرز دانش توجه شده و تربیت پزشک دانشمند در این بسته های حمایتی مورد توجه بوده است، همچنین در حوزه دانش آموزی طرح شهاب وجود دارد که شناسایی استعداد دانش آموزی از مدرسه و از طریق آموزش و پرورش و با همکاری بنیاد صورت می گیرد