به روایت جماران، آیتالله محمد سروش محلاتی در جلسه تئوری انقلاب در فقه شیعه، اظهار کرد: انقلاب اسلامی دارای دو جنبه سلبی و ایجابی است. در جنبه نخست، بحث در مورد عدم همکاری مردم با حکومت طاغوت است که زمینههای بسیاری را هم در فقه ما دارد. جنبه ایجابی نیز خود دارای دو شکل است؛ شکل اول در جهت حذف طاغوت تلاش دارد و شکل دوم در پی جایگزینی حکومت دیگری به جای طاغوت است.
وی افزود: در انقلاب اسلامی ایران، مبارزین صرفا میخواستند رژیم پهلوی را براندازی کنند و برنامهای برای جایگزین این حکومت نداشتند. از طرف دیگر، این مبارزه هزینههایی را هم در پی داشت و باعث شهادت بسیاری از نیروهای اسلام میشد. امام(ره) این را مطرح کرد که ما باید ببینیم به ازای منفعتی که این مبارزه برای اسلام دارد، چه هزینهای را میپردازیم.
این استاد حوزه با بیان اینکه امام برای فردای پس از پیروزی نیز ایده حکومت اسلامی را مطرح کرد، گفت: ملت ایران نیز این را به عنوان یک الگوی آرمانی پذیرفت و برای رسیدن به آن، قیام کرد. البته در این میان برخی معتقد بودند تا امام زمان(عج) ظهور نکند، امکان برپایی حکومت اسلامی وجود ندارد. اما امام تاکید داشت که ایجاد حکومت اسلامی پیش از ظهور نیز ممکن است، زیرا ما اساسا قصد تشکیل حکومت امام زمان را نداریم، بلکه در حد توان خودمان میخواهیم به مدل حکومت اسلامی نزدیک شویم.
سروش محلاتی ادامه داد: آخوند خراسانی تعبیر «تقلیل ظلم» را داشت. یعنی ما شاید نتوانیم اصل ظلم را از بین ببریم، اما کاهش آن واجب است. امام خمینی یک قدم جلوتر آمد و گفت علاوه بر تقلیل ظلم، حکومت اسلامی را هم میتوانیم تشکیل دهیم. نکته مهم دیگر این است که تا همان سال ۵۷، حتی بسیاری از مبارزین تصور موفقیت در براندازی رژیم پهلوی را نداشتند. در حقیقت عظمت انقلاب به این است که در چنین فضایی پیروز شد. یعنی ابتدا تئوری انقلاب اسلامی را مطرح کرد و سپس در عمل آن را به پیروزی رساند.
وی با بیان اینکه اکنون نیز چون حاکمیت مشروع است، پس مفاسد موجود در حد موردی است، اضافه کرد: اصل نظام از مشروعیت برخوردار است و تنها نسبت به برخی از موارد خلاف شرع، امر به معروف صورت گیرد. اما به هر حال ممکن است حکومتی در ابتدا از مشروعیت برخوردار باشد و سپس آن را از دست بدهد. در آن زمان نیز میتوان طبق نظریه حکومت اسلامی امام، حکومت غیرمشروع را برداشت و یک حکومت مشروع جایگزین آن کرد.
این استاد حوزه با بیان اینکه مرحله پس از هر انقلابی، انجام اصلاحات است، عنوان کرد: زیرا پس از پیروزی هر انقلابی و ایجاد نظامی جدید، مشکلاتی به وجود میآید که برای حل آنها نیازمند اصلاح هستیم، نه انقلابی جدید. لذا حتما اصلاحات در فضای مشروعیت نظام حاکم باید انجام شود.