آسمان تهران خاکستری است، اما شاخص‌های آلایندگی می‌گویند تهرانی‌ها هوای قابل قبول تنفس می‌کنند یا داستان برعکس است، آسمان آبی است اما کمیته اضطرار تشکیل و اعلام می‌شود مدارس غیر حضوری است. بخشی از مردم تهران به آمارهای رسمی اعلام‌شده در خصوص آلودگی هوا بی‌اعتماد هستند. دستگاه سنجش آنها هوایی است که تنفس می‌کنند و میزان سیاهی آسمان که به چشم می‌بینند.

برخی از اخبار غیررسمی هم در این بی‌اعتمادی نقش دارند. هفته پیش چند کانال شهری هشدار دادند که «شاخص آلایندگی واقعی در شهر تهران هم‌اینک بالای عدد ۱۸۰ است، ولی الان این عدد به مردم ۱۴۳ گزارش می‌شود. امید است حقیقت به مردم منعکس شود.»

این در حالی است که برخی از کارشناسان محیط زیست و اعضای شورای شهر تهران معتقدند انگیزه‌ای برای اعلام اشتباه این آمارها وجود ندارد.

اعلام اطلاعات اشتباه سودی برای کسی ندارد

یوسف رشیدی، استاد دانشگاه و یکی از مدیران سابق شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در این‌رابطه به خبرآنلاین می‌گوید: دلیل این که شاید شهروندان به آسمان نگاه کنند و به نظرشان آسمان آبی باشد اما شاخص‌های آلایندگی وضعیت را ناسالم نشان دهد این است که شما لحظه‌ای به آسمان نگاه می‌کنید اما شاخص‌ها میانگین هوای تهران در ۲۴ ساعت گذشته را نشان می‌دهد و معمولا آنچه اعلام می‌شود، میانگینی از وضعیت هوا در ۲۴ ساعت گذشته است.

او یادآوری می‌کند:‌ اعلام غیرواقعی شاخص‌ها سود و زیانی برای نهادی ندارد که بخواهند اعداد را بالا یا پایین اعلام کنند و آن را به اصطلاح دستکاری کنند.

رشیدی در خصوص این که در زمان اعلام شاخص‌های لحظه‌ای، گاهی یک منطقه در تهران وضعیتش قرمز است و نقطه‌ای دیگر زرد و گاهی یک نقطه بنفش هم داریم که در وضعیت خطرناک قرار می‌گیرد. آیا درست است برای تهرانی به این وسعت یک تصمیم‌گیری واحد در زمان‌های آلودگی هوا شود هم می‌گوید:‌ شاخص‌ها کاملا وابسته است به مکانی ایستگاه سنجش در آن قرار گرفته و فاصله‌ای که با منابع انتشار دارد  به طور مثال ممکن است یک دستگاه سنجش در نزدیکی بزرگراه باشد دیگری در نزدیکی فضای سبز یا در مسیر باد قرار دارد یا خیر؟

البته پارامترهای زیادی در این رابطه نقش دارند، اما در خصوص تصمیم‌گیری برای تهران نمی‌توان منطقه‌ای تصمیم‌گیری شود تهران شهری به هم پیوسته است، ‌ممکن است شما در یک منطقه تهران زندگی کنید اما محل کار یا مدرسه فرزندانتان در نقطه دیگری از شهر باشد و نمی‌توان برای یک محله تهران تصمیم‌گیری جداگانه‌ای شود.

او در خصوص این که هشدار لحظه‌ای در محلات بحرانی امکان‌پذیر نیست هم می‌گوید : این موضوع می‌تواند از سوی وزرات بهداشت دنبال شود که اگر یک منطقه به دچار وضعیت قرمز یا خطرناک شد، هشدارها به ساکنان آن منطقه ارسال شود.

دو روش اندازه‌گیری آلودگی هوا

تفاوت اعداد در تصاویر ماهواره‌ای و داده‌های ایستگاه‌ها یکی از دلایلی بود که بدبینی به داده‌های اعلام‌شده افزایش پیدا کند.

مهدی پیرهادی، رییس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران، این تفاوت را ناشی از روش‌های متفاوت اندازه‌گیری می‌داند و به خبرآنلاین می‌گوید: ‌تفاوت‌هایی که در گزارش‌های مختلف مشاهده می‌شود ناشی از روش‌های متفاوت اندازه‌گیری بر اساس داده‌های زمینی و مدل‌های شبیه‌سازی است.

به گفته او دو روش کلی برای نمایش وضعیت کیفیت وجود دارد. یک روش بر اساس مدل‌های شبیه‌سازی و پیش‌بینی است که در این روش مدل‌های ریاضی، تصاویر ماهواره‌ای، داده‌های هواشناسی و تخمین الگوریتمی برای شبیه‌سازی وضعیت آلودگی هوا مورد استفاده است و بیشتر برای مناطقی که پوشش ایستگاه زمینی ندارند استفاده می‌شود و به مراتب در مقیاس محلی دقت کمتری داشته و برای تحلیل‌های گسترده و منطقه‌ای مناسب است.

پیرهادی ادامه می‌دهد: ‌روش دوم مبتنی بر سنجش ایستگاه‌های زمینی و بر اساس اندازه‌گیری مستقیم آلاینده‌ها در محیط واقعی است که در این روش مقادیر واقعی ذرات معلق را در زمان واقعی ثبت می‌کند و این روش معمولا به عنوان استاندارد مرجع برای تحلیل آلودگی هوا و مناسب برای انجام ارزیابی‌های محلی و تصمیم‌گیری‌های سریع و اقدامات پیشگیرانه است.

گزارش‌های شرکت کنترل کیفیت هوا در خصوص وضعیت غلظت و وضعیت آلودگی هوا مانند تمامی کشورهای دنیا مبتنی بر استفاده از ایستگاه‌های زمینی است که مجهز به تجهیزات پیشرفته و به روز اندازه‌گیری غلظت آلودگی هواست. این دو روش اندازه گیری مکمل یکدیگر هستند اما از نظر دقت و کاربرد با یکدیگر متفاوت هستند.

رییس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران یادآوری می‌کند: ‌برآورد آلودگی هوا که بر اساس شبیه‌سازی مبنی بر الگوریتم‌ها، تصاویر ماهواره‌ای و مدل‌های پیش‌بینی تولید می‌شود عملا بر پایه اندازه‌گیری نبوده و داده‌ها بر مبنای متوسط شبیه‌سازی شده در منطقه وسیع‌تری برآورد می‌شود، طبیعتا با خطای بیشتری همراه است. بطور کلی در ایستگاه‌های زمینی که توسط این شرکت استفاده می‌شود از حسگرهای دقیق استفاده می‌شود و عملکرد این دستگاه‌ها به صورت روزانه رصد شده و کالیبراسیون و تعمیر دستگاه‌ها طبق پروتکل‌های سخت‌گیرانه و مبتنی بر ضوابط تولید کننده تجهیزات انجام می‌شود. در برخی از سایت‌های مبتنی بر شبیه‌سازی، نمایش شاخص بر اساس غلظت آلاینده‌ها انجام می‌شود که برای عموم قابل استفاده نیست اما در روش اعلام وضعیت آلودگی هوا بر اساس شاخص کیفیت هوا، مقدار آلودگی هوا با توجه به عدد بدون بعد یا AQI نشان داده می‌شود و در این روش تمام افرار می‌توانند به راحتی از وضعیت آلودگی هوا مطلع شوند.

تصمیم‌گیری نقطه‌ای درست نیست

جعفر تشکری‌هاشمی، رییس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران، هم اعلام اشتباه شاخص‌های آلایندگی هوای پایتخت را دور از ذهن می‌داند و به خبرآنلاین می‌گوید: ‌این تجهیزات به صورت برخط است و همه شهروندان می‌تواند به صورت لحظه‌ای به سایت کنترل کیفیت هوای تهران مراجعه کنند و داده‌های ایستگاه‌های مختلف را ببینند دلیل وجود ندارد که اطلاعات این ایستگاه‌ها پنهان و دستکاری شود.

او ادامه می‌دهد: آلودگی هوای تهران آنقدر شدید است که با چشم هم سیاهی آسمان را می‌بینید یا در زمان تنفس آن را احساس می‌کنید.

تشکری‌هاشمی هم در خصوص تفاوت کیفیت هوای تهران در مناطق مختلف و تصمیم‌گیری واحد برای کل تهران توضیح می‌دهد:‌ ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوا در نقاط متفاوتی نصب شده، برخی از آنها در نزدیک معابر پرتراکم است و برخی در موقعیت‌هایی مثل داخل پارک‌ها و عددهای آن به اقتضای موقعیت محل نصب دستگاه کمی متفاوت است اما آنچه که معیار است، میانگین شهر است و اعلام هشدار به صورت نطقه‌ای مبنای خوبی نیست. شاید یک نقطه به دلیل تراکم ترافیکی که در لحظه ایجاد شده آلودگی بالایی داشته باشد اما مهم میانگین آلاینده‌ها در روز است.

تصمیم‌گیری‌ها بر اساس گزارش‌ها باید دقیق باشد

سوده نجفی، عضو هیئت رئیسه شورای شهر تهران، هم با اشاره به انتشار میزان آلودگی هوا از سوی شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران به خبرآنلاین می‌گوید: انتشار میزان آلودگی هوای تهران بر اساس شاخص‌ها و استانداردهای مربوطه گامی در راستای شفاف‌سازی از وضعیت شهر تهران است که این آمارها در برخی از موارد با آمارهای سایر نهادهای مرتبط همچون سازمان هواشناسی اختلاف دارد که باید بررسی‌های لازم صورت گیرد تا این آمارها اختلاف زیادی نداشته باشد.

وی ادامه می‌دهد: یکی از دلایل اختلاف آمارها سیستم‌ها و روش سنجش کیفیت هوا است که ممکن است علت اصلی آن در نوع و تعداد مراکز و سیستم‌های سنجش باشد. هدف از سنجش کیفیت هوا صرفا ارائه یک آمار نیست بلکه این گزارش‌ها مبنای تصمیم‌گیری در خصوص اقداماتی همچون تعطیلی برخی از مراکز همچون مدارس است لذا باید به این نکته توجه داشت که آمار دقیقی ارائه شود.

رئیس کمیته سلامت شورای اسلامی شهر تهران تاکید می‌کند: کیفیت هوا بر سلامت شهروندان تاثیر مستقیم دارد و متاسفانه بر اساس گزارش نهادهای مربوطه سالانه میزان قابل توجه ای از شهروندان به دلیل آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند و علاوه بر این خسارت مالی زیادی به شهر وارد می‌شود؛ بنابراین هرچقدر این گزارشات دقیق‌تر باشد می‌تواند منجر به تصمیم درست در خصوص سلامت مردم شود.