معادل فارسی "ماسک" چیست؟

 پراستفاده ترین واژه در چند ماه اخیر بی گمان، کلمۀ «ماسک» است و آن قدر به کار رفته و جا افتاده که نمی توان واژۀ دیگری را به جای آن پیشنهاد کرد.

به گزارش عصر ایران، تصور غالب این است که معادل ماسک در فارسی، «نقاب» است در حالی که نقاب، کل چهره را می پوشاند یا روبنده که معنی دیگری را به ذهن متبادر می کند.در حالی که ماسک، تنها بینی و دهان را می پوشاند نه کل چهره را. معادل های دیگر مانند «دهان بند» یا واژۀ دیگر نیز توهین آمیز به نظر می رسد و به همین خاطر خیلی ها به صرافت استفاده از معادل فارسی نیفتادند و سراغ برابر‌یابی نرفتند.

این چند سطر اما برای آن است که بگوییم ایرانیان باستان برای این منظور از واژۀ «پنام» استفاده می کردند و دوستان من در «پارسی انجمن» نیز همین پیشنهاد را دارند.

جالب است گفته شود در ایران باستان ساختارو تشكیلاتی وجود داشت تا پزشكان از قوانین و دستورهای واحدی پیروی کنند و در رأس این تشکیلات فردی قرار داشت که نقش وزیر بهداشت در زمانۀ ما را ایفا می کرد و به او «دروستبد» می گفتند. به كسانی كه آمار پزشكی می‌گرفتند یا در تاریخچه بیماری‌ها تحقیق می‌كردند نیز «آتروان» گفته می شد.


نکته پیوند دار با موضوع این نوشته اما این است که پزشكان و دستیاران آنان باید هنگام كار با پارچه‌ای تمیز جلوی دهان و بینی خود را می‌بستند و به آن «پنام» می‌گفتند که در واقع، همین ماسک فعلی بود!

دربارۀ رواج واژه های معادل البته دو نکته را باید یادآور شد.
اول این که قبل از رواج در سطح عموم باید این اتفاق بیفتد نه بعد از آن. بهترین مثال کلمۀ «ماهواره» است که قبل از آشنایی مردم با این پدیده ساخته و رایج شد و کمتر کسی کلمه اصلی (سته لایت) -satellite- را به کار می برد. در حالی که چون مردم با «کامپیوتر» آشنا شده بودند اصرار برای جا انداختن «رایانه» جواب نداد خصوصا بعد که «یارانه» مصطلح شد این دو با هم اشتباه گرفته می شد.

نکته یا حال دوم این است که هر چند واژه مصطلح شده باشد اما واژۀ جدید را آن قدررسانه ها و دستگاه های رسمی یا نویسندگان و روزنامه نگاران می توانند به کار ببرند که جای قبلی را بگیرد ولو قبلی مشهور باشد. مثل «پیامک» به جای «اس.ام. اس» یا «یارانه» به جای «سوبسید» . همین طور «همایش» به جای «سمینار» و در دهه ها پیش «پرونده» به جای «دوسیه».

هر چند به نظر می رسد برای جا افتادن واژۀ «پنام» به جای «ماسک» کمی دیر شده باشد اما برای این که تصور نشود معادل فارسی ندارد این اشارات را آوردم.