قانون ممنوعیت ماهواره، اگر چه سال‌ها پابرجاست اما از آن دست قوانینی محسوب می‌شود که قبح تخلف از آن شکسته و کمتر کسی خود را مجبور به رعایت آن می‌کند. به گزارش پایگاه خبری فریادگر فقط کافیست یک روز از بالای یک برج یا ساختمانی بلند، به پشت‌بام‌های ساختمان‌های شهرها نگاه کنید تا انبوهی از بشقاب‌های ماهواره‌ای را ببینید؛ هر چند که با ورود تجهیزات جدید دریافت تصاویر از ماهواره که وزن کمتری دارد و به جهت‌های مختلف هم حرکت می‌کند و پشت پنجره‌ها نصب می‌‌شود، هنگام عبور از کوچه‌ها و خیابان‌ها هم می‌توان میزان نفوذ ماهواره درمیان مردم را دریافت. اینکه چرا ماهواره‌ها تا این حد همه‌گیر شده‌اند موضوع این گزارش نیست و مبحث جداگانه‌ای را می‌طلبد. از یک سو ضعف ساختاری برنامه‌های صدا وسیما و ممنوعیت فعالیت تلویزیون‌های خصوصی و از سوی دیگر جهانی شدن و پیامدهای آن که تنوع رسانه‌ها را افزایش داده و دسترسی مردم به آنها را با سهولت بیشتری امکان‌پذیر ساخته است، موجب شده مردم به ماهواره‌ها تمایل بیشتری پیدا کنند که حاصل آن افزایش روز افزون شبکه‌های فارسی زبان در ماهواره‌های مختلف است که اغلب آنها برخلاف گذشته، ساعات پخش برنامه‌های خود را با ساعت رسمی ایران هماهنگ می‌کنند و همین نشان می‌دهد که این شبکه‌ها مخاطبان اصلی فارسی‌زبان خود را در داخل ایران یافته‌اند.
همه گیر شدن شبکه‌های ماهواره‌ای، برخورد با تجهیزات دریافت از ماهواره را هم شدت بخشیده و به ویژه پس از حوادث بعد از انتخابات سال ۱۳۸۸ برخورد با ماهواره‌ها وارد فاز جدیدی شد. افزایش تعداد ماهواره‌‌ها در پشت پنجره‌های ساختمان‌های بلند موجب شده ماموران انتظامی برای آنکه نیاز به حکم انتظامی برای ورود به منازل نداشته باشند، از عملیات راپل برای جمع‌آوری ماهواره استفاده کنند و با طناب از پشت‌بام‌ها آویزان شوند تا ماهواره‌ها را جمع‌ کنند. این عملیات طی سال‌های ۱۳۸۹ و ۹۰ شدت بیشتری پیدا کرد و انتقاداتی را هم برانگیخت. همان زمان مصطفی کواکبیان نماینده اصلاح‌طلب مجلس هشتم در مجلس نسبت به این موضوع تذکر داد و با اشاره به عدم توجه به قانون ممنوعیت استفاده از ماهواره توسط مردم، استفاده فراگیر از ماهواره را موجب وهن قانون خواند و خواستار اصلاح قانون ممنوعیت ماهواره شد. اما تا پایان عمر مجلس هشتم، این موضوع مورد بررسی قرار نگرفت و در مجلس نهم نیز به فراموشی سپرده شد.
قانون ممنوعیت ماهواره چیست؟
قانون ممنوعیت بکارگیری تجهیزات دریافت از ماهواره، روز ۲۳ بهمن ۱۳۷۳ در مجلس تصویب شد و سه روز بعد به تایید شورای نگهبان رسید. به موجب ماده یک این قانون، ورود، توزیع و استفاده از تجهیزات دریافت از ماهواره جز در مواردی که قانون تعیین می‌کند ممنوع است. براساس ماده ۲ قانون هم وزارت کشور موظف شده بود با استفاده از نیروهای انتظامی یا نیروهای مقاومت بسیج در اسرع وقت نسبت به جمع‌آوری تجهیزات دریافت از ماهواره اقدام نماید. مهلت جمع‌آوری تجهیزات موجود دریافت از ماهواره از تاریخ تصویب این قانون یک ماه بود که البته به نظر می‌رسد با گذشت ۱۸ سال، هنوز این یک ماه تمام نشده؛ چرا که تلاش برای جمع‌آوری ماهواره همچنان ادامه دارد.
تلاش برای بازنگری
در طول ۱۸ سال گذشته، تلاش‌هایی برای تغییر و اصلاح‌قانون ممنوعیت ماهواره صورت گرفت اما این تلاش‌ها به دلیل برخورد با خطوط قرمز نوشته و نانوشته، به نتیجه نرسید. به عنوان مثال، مرداد ماه ۱۳۸۵ طرح استفاده مدیریت شده از ماهواره در کمیسیون فرهنگی مجلس تصویب شد اما این طرح، هیچ گشایشی ایجاد نکرد و استفاده از ماهواره در بین مردم افزایش یافت. تنها نکته عملی جدید در قانون سال ۸۵، افزایش جریمه‌های نقدی استفاده از ماهواره بوده است. پیش از آن در سال ۸۱ هم تلاش‌هایی برای اصلاح قانون ممنوعیت ماهواره صورت گرفته بود که آن هم عملی نشد. در طول این سال‌ها، قانون ممنوعیت ماهواره همواره پایدار بوده، اما کسی به این قانون توجه نمی‌کند که حاصل آن افزایش میزان استفاده از ماهواره از یک طرف و شدت گرفتن تلاش‌های نیروی انتظامی برای جمع‌آوری ماهواره‌ها از طرف دیگر است تا این جدال همچنان ادامه داشته باشد. اما یک پرسش همچنان باقی‌ است: این همه تجهیزات دریافت از ماهواره از کجا می‌آید؟
واردات از مبادی غیرمجاز
براساس ماده ۳ اولین قانون ممنوعیت استفاده از ماهواره که در سال ۱۳۷۳ تصویب شده بود، وزارت کشور موظف شده بود با هماهنگی وزارت اطلاعات با وسایل ممکن نسبت به جلوگیری از ورود و توزیع تجهیزاتی که صرفا برای دریافت از ماهواره مورد استفاده قرار گیرد اقدام نماید. اما به نظر می‌رسد اجرای این قانون در جلوگیری از واردات ماهواره نقص دارد چراکه صادرات گسترده تجهیزات دریافت از ماهواره به کشور همچنان ادامه دارد. این تجهیزات هم آنچنان کوچک نیست که بتوان به طور مخفی وارد کشور کرد. از سوی دیگر هربار که تجهیزات دریافت از ماهواره از پشت‌بام یا پنجره‌های منازل جمع‌آوری می‌شود، بلافاصله شاهد نصب تجهیزات تازه هستیم که نشان‌دهنده وفور این تجهیزات در کشور است. در حقیقت به نظر می‌رسد برخورد نیروی انتظامی با ماهواره، تنها به استفاده‌کنندگان نهایی از آن محدود شده و در حوزه واردات و توزیع تجهیزات دریافت از ماهواره، اقدامات اساسی صورت نگرفته است؛ گویی مافیایی این تجهیزات را وارد کشور می‌کند که هنوز با آن مقابله جدی صورت نگرفته است.
نتیجه چه می‌شود؟
به نظر می‌رسد قانون ممنوعیت استفاده از تجهیزات ماهواره، قانونی برای اجرا نشدن است چرا که قبح عدم رعایت آن علی‌رغم تمام محدودیت‌ها شکسته شده است. ماموران نیروی انتظامی طبق یک وظیفه قانونی، ماهواره‌ها را جمع‌آوری می‌کنند، اما استفاده‌کنندگان از ماهواره، دوباره آن را نصب می‌کنند. برخی اعتقاد دارند روزی ماهواره هم سرنوشت ویدئو را پیدا می‌کند. همه ما روزهایی راه به یاد داریم که مردم با ترس و لرز، ویدئو را به خانه‌های خود می‌بردند و دسترسی به فیلم‌های ویدئویی امکان‌پذیر نبود. آن روزها کمتر کسی تصور می‌کرد که روزی صدا و سیما ویدئو را تبلیغ کند و کلوپ‌هایی برای کرایه یا فروش فیلم‌های ویدئویی ایجاد شود. هرچند که ویدئو به خاطره‌ها پیوسته است و برخی پیش‌بینی می‌کنند ماهواره هم زمانی حالتی عمومی پیدا می‌کند و ممنوعیت آن از بین می‌رود. با این وجود در شرایط کنونی لزوم اصلاح قانون ممنوعیت بکارگیری تجهیزات دریافت از ماهواره بیش از گذشته احساس می‌شود؛ چرا که عمل نکردن به قانون بدتر از بی‌قانونی است.