روایت تاثیر بشر در انقراض گونه های زیستی، قصه‌ی پر غصه ای‌ست که سالهاست نه تنها در ایران، بلکه در صدر اخبار غالب کشورهای دنیا قرار دارد. بر اساس آمار ارائه شده توسط برنامه زیست محیطی سازمان ملل، زمین در معرض انقراض گسترده‌ی گونه های زیستی قرار دارد به نحوی که بر اساس تخمین دانشمندان، امروزه نرخ انقراض گونه‌ های زیستی اعم از گیاهان، حشرات، پرندگان یا پستانداران 1000 برابر بیشتر از نرخ طبیعی و عملاً بحرانی ترین شرایطی است که زمین از زمان انقراض دایناسورها در 65 میلیون سال پیش، تجربه کرده است. امروزه حدود 15 درصد از پستانداران و 11 درصد از پرندگان در دسته بندی گونه های در معرض انقراض قرار دارند.

روایت تاثیر بشر در انقراض گونه های زیستی، قصه‌ی پر غصه ای‌ست که سالهاست نه تنها در ایران، بلکه در صدر اخبار غالب کشورهای دنیا قرار دارد. بر اساس آمار ارائه شده توسط برنامه زیست محیطی سازمان ملل، زمین در معرض انقراض گسترده‌ی گونه های زیستی قرار دارد به نحوی که بر اساس تخمین دانشمندان، امروزه نرخ انقراض گونه‌ های زیستی اعم از گیاهان، حشرات، پرندگان یا پستانداران 1000 برابر  بیشتر از نرخ طبیعی و عملاً بحرانی ترین شرایطی است که زمین از زمان انقراض دایناسورها در 65 میلیون سال پیش، تجربه کرده است. امروزه حدود 15 درصد از پستانداران و 11 درصد از پرندگان در دسته بندی گونه های در معرض انقراض قرار دارند.
کشور ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و امروزه بیش از 74 گونه‌ی زیستی در ایران، در لیست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت قرار دارند. در میان تمامی گونه های زیستی در حال انقراض در ایران، یوزپلنگ آسیایی (نام علمی Acinonyx jubatus venaticus) که به یوز ایرانی نیز شهرت دارد، در سال های اخیر سهم بیشتری از اخبار و توجهات را به خود اختصاص داده و در برخی از دیدگاه ها، تبدیل به نماد ملی کشور در مبارزه با انقراض گونه های زیستی شده است. نمود علنی این موضوع را میتوان در درج تصویر این جاندار بر روی پیراهن های ورزشی تیم ملی قوتبال ایران، مشاهده کرد.
با این وجود، خبرها حاکی از این است که هم اکنون تنها فقط چند ده قلاده از یوز ایرانی در ایران یافت می شود که بیشتر آنها در بیابانهای مرکزی ایران و نیز در نواحی خشک بین مرز ایران و پاکستان زندگی می کنند. تخریب زیستگاه یوزپلنگ آسیایی به وسیله احداث جاده و معدن، تصادفات جاده ای، چرای بی رویه دام های اهلی و نیز شکار طعمه های حیوان (و البته خود حیوان) از جمله مهم ترین خطراتی است که زندگی این گونه ی ملی را در ایران تهدید می کند.
از سال 1380 پروژه ای با نام پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی تعریف شده است که با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست و بخش برنامه ریزی برای توسعه سازمان ملل در حال اجرا بوده که هدف از آن نجات یوزپلنگ ایرانی است. سازمان های ملی و بین المللی متعددی از جمله پانترا، انجمن حفاظت از حیات وحش، صندوق حفاظت از یوزپلنگ، گروه متخصصين گربه سانان اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت، انجمن یوزپلنگ ايرانی و انجمن طرح سرزمين با این پروژه همکاری می کنند. با این حال، مرتضی اسلامی دهکردی، مدیرعامل انجمن یوز ایرانی، در نشست خبری دهمین گرامیداشت روز یوزپلنگ ایرانی چنین گفته است: «بر خلاف چیزی که تصور می‌شود، اوضاع یوزپلنگ ایرانی خیلی نگران کننده شده است.» وی با اشاره به کاهش نسبی جمعیت ماده‌ها توضیح داد: «در سال ۹۲ مجموعا از ۲۰ یوز تصویربرداری کردیم که ۷ یوز ماده یعنی ۳۵ درصد جمعیت در میان آنها بود.» اسلامی افزود: «در فاز دوم یعنی طی سال ۹۳ و ۹۴ از ۲۳ یوز تصویربرداری شد که در آن میان تنها ۴ یوز ماده داشتیم، اما با تلف شدن ۲ یوز ماده، الان در کل کشور فقط ۲ یوزپلنگ ماده شناسایی شده و یوزپلنگ یک قدم تا انقراض فاصله دارد». هر چند ذکر این نکته در این مجال حائز اهمیت است که در میان کارشناسان، اختلافات گوناگونی در رابطه با دقت روش های سرشماری گوشتخواران با تراکم جمعیتی پایین (از جمله یوز ایرانی) که توسط دوربین های تله ای صورت میپذیرد، وجود دارد و عدم مشاهده یوز در دوربین های مذکور را نمیتوان قاطعانه به کاهش جمعیت آنها نسبت داد. اما در هر حال، در نگاه تمامی کارشناسان و فعالان حیات وحش در این حوزه، «بحرانی» بودن شرایط مربوط به یوز ایرانی، مورد مشترکی‌ست که همگان بر آن اجماع نظر دارند.
اما خطر انقراض نماد ملی یک کشور، صرفاً مختص کشور ایران نبوده و در دهه های گذشته، موارد این چنینی زیادی در سطح بین الملل مطرح شده است که شاید بتوان مهمترین آن را خطر انقراض عقاب سرسفید یا عقاب گَر (نام علمی: Haliaeetus leucocephalus) در کشور آمریکا نام برد. در اواخر قرن بیستم، این پرنده در محدوده کشور آمریکا در خطر انقراض قرار گرفت در حالی که تعداد آن‌ها در آلاسکا و کانادا زیاد شده بود. با تمهیدات صورت گرفته توسط دولت فدرال و مردم کشور آمریکا، در سال‌های بعد، جمعیت عقاب‌های سرسفید در آمریکا افزایش یافت و در 28 ژوئن سال 2007 از فهرست حیوانات در معرض خطر انقراض خارج شد.
این مقاله سعی دارد به طور اجمالی اقدامات به عمل آمده توسط سیستم حاکمه و مردم کشور آمریکا به منظور جلوگیری از خطر انقراض عقاب سر سفید را مورد بررسی قرار داده و تلویحاً آن را با شرایط کنونی در کشور ایران مقایسه کند.

شروع داستان
در سال 1782 که کشور آمریکا، عقاب سرسفید را به عنوان نماد کشور خود برگزید، هرگز تصور نمیکرد که روزی این گونه زیستی که در آن روزها هزاران جفت از آنها در آسمان این کشور پرواز میکردند، در خطر انقراض قرار گیرند. با اینکه در سال 1940، قوانینی مبنی بر ممنوعیت شکار این پرنده در کشور آمریکا وضع شد، فرایند کاهش جمعیت عقاب سرسفید با شتابی گسترده، تا جایی ادامه یافت که در سال 1963، تنها 487 جفت از این گونه در کشور آمریکا یافت شده بود. این اتفاق، زنگ خطری ملی را در کشور آمریکا به صدا در آورد و در نهایت منجر به اضافه شدن نام این پرنده به لیست گونه های در معرض خطر در سال 1967 و سپس لیست گونه های در خطر انقراض در سال 1972 گردید. روایت تلاش به منظور مقابله با انقراض عقاب سرسفید، از این نقطه، شتاب دو چندانی به خود گرفت و با عزم عمومی مردم و دولت همراه گردید.

ریشه یابی دلایل
عمده غذای عقاب سرسفید را ماهی ها تشکیل میدهند و در نتیجه، این گونه از عقاب ها غالباً در نزدیکی دریاچه ها و رودخانه ها زندگی کرده و در اطراف این مکان ها به لانه سازی و تولید مثل روی می‌آورند. البته به جز ماهی، عقاب های سرسفید، از سایر پرنده های آبی، لاک‌پشت، خرگوش، مار و سایر حیوانات کوچک جثه تر نیز تغذیه میکنند. با در نظر گرفتن هرم غذایی و محل زندگی عقاب های سرسفید، تحقیقات گسترده ای در رابطه با شناسایی علل کاهش جمعیت این پرندگان، به عمل آمد که نتایج این تحقیقات، نقش عمده ای در موفقیت های بعدی طرح مبارزه با انقراض عقاب سرسفید ایفا نمود. مهمترین دلایل کاهش جمعیت عقاب های سرسفید به شرح زیر ذکر گردیدند:

• تخریب زیستگاه پس از تخریب جنگل های بکر در کشور آمریکا
  کاهش برخی از طعمه های عقاب سرسفید (مانند پرنده های دریایی و اردک ها) به سبب شکار بی رویه این پرنده ها
  شکار خود عقاب ها به سبب تصور نادرست تهدیدآمیز بودن این پرنده ها برای حیوانات اهلی و دام