افزایش 1000 برابری نرخ دلار در 39 سال از انقلاب اسلامی، در دوران حسن روحانی، تکمیل شد. هرچند افزایش سرسام آور نرخ دلار در دوران احمدی نژاد هم فراموش شدنی نیست که در پاره‌ای مواقع، نرخ دلار تا 4200 تومان هم قد کشید.

افزایش 1000 برابری نرخ دلار در 39 سال از انقلاب اسلامی، در دوران حسن روحانی، تکمیل شد. هرچند افزایش سرسام آور نرخ دلار در دوران احمدی نژاد هم فراموش شدنی نیست که در پاره‌ای مواقع، نرخ دلار تا 4200 تومان هم قد کشید.
به گزارش مردم سالاری آنلاین، زمان ثبت نام نامزدهای یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری که دلار در حوالی 4000 تا 4200 تومان نوسان می‌کرد، اکبرهاشمی رفسنجانی ورود کرد و توامان سقوط آزاد دلار آغاز شد و به حوالی 3600 تومان رسید. در کف بازار، نرخ دلار در دوره اول ریاست جمهوری حسن روحانی، تقریبا در همین قیمت‌ها بود و نوسانات ناچیزی داشت. اما در ادامه کام اعتدال‌گرایانِ دولت به نحوی دیگر تلخ شد.
اما همین نوسان کم، عاملی شد تا نرخ دلار و ارز در دولت دوزادهم به یکباره، رشد کند؛ چراکه با نگاه به نرخ تورم، درخواهیم یافت که افزایش نرخ دلار و ارز همگام با افزایش نرخ تورم نبوده است و لذا جهش نرخ ارز دور از انتظار نبود. این هشداری بود که بسیاری از اقتصاددان‌ها به تیم اقتصادی روحانی دادند. اما دریغ از اندکی توجه. حامیان سیاستهای ارزی دولت، ثبات نرخ دلار در دولت یازدهم را جزیی از عملکرد مناسب دولت می دانستند که مدام به آن اشاره می‌کردند؛ تا اینکه در زمستان 96 ماحصل تصمیمات دولت در حیطه فریز نگه داشتن نرخ ارز بیشتر عیان شد.

عشوه 100 تومانی دلار
بهار 96 در حالی آغاز شد که بعد از تعطیلات نوروزی، نرخ 3700 تومان بر تابلو صرافی‌ها خودنمایی می‌کرد. 5 ماه که از سال 96 ت گذشت، دلار فقط 100 تومان نوسان قیمت از خود نشان داد. در عین حال برخی از کارشناس‌ها و اقتصاددان‌ها به ماندگاری این نرخ خوشبین نبودند. آنها دلار 3800 تومانی را قیمتی موقت ارزیابی می‌کردند. چراکه بنابه نظر آنها، همانطور که گفته شد، این نرخ با نرخ تورم سالهای قبل هیچگونه همخوانی نداشت. همزمان با شیوع پیشبینی‌ها مبنی بر افزایش نرخ ارز و جهت‌گیری حامیان دولت در تایید سیاست‌های ارزی دولت روحانی، نرخ ارز و دلار شروع به افزایش کرد.

کشف علت رشد نرخ دلار
 در ابتدای امر، مسئولان دولت دوازدهم سفرهای زیارتی را دلیل افزایش درخواست ارز و در راس آن دلار دانستند. امیر نجومی دبیر شورای عالی کانون صرافان در مهرماه 96 در گفتگو با فارس در این خصوص گفته بود: ماه محرم، موعد سفرهای زیارتی است و با توجه به اینکه در ماه محرم تا اربعین تعداد زیادی از هموطنان مسافر کربلا هستند، تقاضا برای خرید ارز همچنان وجود دارد. به گفته نجومی، در این دوره زمانی 200 میلیون دلار تقاضای ارز مسافرتی شده است.
زمانی که نجومی از دلایل افزایش نرخ دلار صحبت می‌کرد، نرخ دلار از 3800 تومان به 4000 تومان افزایش یافته بود. هر چند که چراغ "بانک داده‌های اقتصادی و مالی" وزارت امور اقتصادی و دارایی و همچنین "دیتاهای بانک مرکزی" در خصوص این افزایش قیمت نرخ دلار خاموش است؛ اما جرقه‌های نخستین افزایش نرخ دلار از این تاریخ بود که زده شد. نرخ دلار از این تاریخ رنگ کاهش به خود ندید.

آغاز سفر زمستانی دلار
کرباسیان، وزیر اقتصاد و سیف، رییس کل بانک مرکزی نیز به نوبه خود افزایش قیمت دلار در بازار را کاذب دانستند و به صورت مستقیم و غیر مستقیم خبر از کاهش زودهنگام نرخ دلار می‌دادند. حین این هشدارها بازار دلار مقداری مکث کرد. نرخ 4000 تا 4130 تومان، مقدار نوسانی بود که بعد از واکنش‌های دولتمردان، دلار به روی خود دید. با این اوصاف خبری از کاهش نبود.
همزمان با آغاز دیماه، یخ نرخ دلار ذوب شد و نرخ این ارز تاثیرگذار، شروع به افزایش کرد. کمتر از 20 روز از دیماه گذشته بود که نرخ دلار به بیش از 4300 تومان افزایش یافت. هر چند سیف، رییس بانک مرکزی مدام وعده کاهش می‌داد. اما اینبار نرخ دلار بدون توجه به هشدار مسئولان مسیر خود را طی کرد. در بازار آزاد پنجشنبه 30 دیماه نرخ دلار به 4450 تومان قد کشیده بود.

جنگ توییتری سیف علیه دلار
 افزایش نرخ دلار، کام مردم را تلخ کرده بود که سیف در توییتی اعلام کرد: "با کمال تعجب بعضی از افراد به محض مشاهده تغییرات در قیمت ارز شتابزده‌تر از دلال‌ها و سوداگران نسبت به بزرگنمایی آن اقدام می‌کنند به طوری که این واکنش کمتر از خوشحالی ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا نیست." همزمان با این وعده رییس بانک مرکزی دولت دوزادهم، دیری نپایید که نرخ دلار در بهمن ماه انقلاب به پا کرد. اول بهمن قیمت دلار در پایان روز 4522 تومان شده بود. همگام با افزایش دلار، عموم ارزهای دیگر نیز در مقابل ریال روندی افزایشی داشته‌اند تا هیچ شکی برای کاهش ارزش ریال و رفع توهم "توطئه در کار است" باقی نماند.
 
رییس جمهور و دلار
 در اواسط این گیر و گرفتاری بود که بالاخره رییس جمهور حاضر به چند کلام سخن شد و گفت: " نرخ تعیین نکنید!" بسیاری از اطرافیان رییس جمهوری نیز افزایش نرخ ارز را سیاسی می‌دانستند و نه اقتصادی. این ادعاها در حالی صورت می‌گرفت که بانک مرکزی نیز نرخ دلار مبادله‌ای را هر روز نسبت به روز قبل افزایش می‌داد. کاهش ارزش ریال در مقابل ارزهای دیگر از جمله دلار، آنقدر مهم بود که حتی روسیه حاضر به برقراری پیمان پولی با ایران نباشد. در همین زمینه رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه در اول اسفندماه 96، در گفتگو با ایسنا گفته بود پیمان پولی میان ایران و روسیه هنوز برقرار نشده است. یکی از موانع پیمان پولی میان ایران و روسیه، افت ۱۵ تا ۲۰ درصدی ارزش ریال ایران طی پنج سال اخیر است.

همیشه پای یک دشمن در میان است
 بر اساس گزارش سانا، میانگین نرخ دلار در 21 بهمن‌ماه 96، 4620 تومان بود که نسبت به ماه قبل، حدودا 300 تومان افزایش و نسبت به سال 95 در همین روز و همین ماه، بیش از 700 تومان افزایش را نشان می‌داد. با این اوصاف بازهم مسئولان از متضرر شدن شهروندان در صورت خرید دلار خبر می‌دادند. به گفته سیف، عواملی از جمله عدم اطمینان، فضای مجازی، دشمن، امارات و عربستان مسئول نابسامانی ارز در ایران هستند. کش و قوس‎های ماجرای افزایش نرخ دلار ادامه داشت تا اینکه در تاریخ 9 اسفند 96 دستور منع ثبت سفارش با دلار آمریکایی، از سوی رییس بانک مرکزی صادر شد.
 
وقتی سانا در خواب بود
 اعمال احکام بر بازار ارز و تنفیذ نگاه سیاسی به دلار ادامه داشت. با این اوصاف دلار رضایت بر پیاده شدن نداد. ایسنا در تاریخ 9 اسفند گزارش می‌دهد که در بازار آزاد ارز در منطقه سبزه‌میدان تهران، اگر فردی خواهان خرید دلار به میزان بیش از ۵۰۰۰ دلار باشد، باید هر دلار آمریکا را ۴۷۲۰ تا ۴۷۵۰ تومان خریداری کند. با این اوصاف در سامانه نظارت ارز(سانا)، میانگین فروش نقدی دلار، رقم 4462 تومان را نشان می‌دهد؛ این یعنی خواب زمستانی سانا و بانک مرکزی که در نهایت منجر به بدبینی مردم در قبال سیاستهای اجرایی ارزی خواهد شد. ازایش نرخ دلار تا 15 اسفند 100 تومان شد و نرخ دلار به 4800 در بازار آزاد رسید. این در حالی است که صرافی خرید و فروش دلار را به صورت کاملا محدود و دستوری انجام می‌دهند. همین موضوع باعث شد تا در کف بازار نرخ دلار افزایشی باشد. سانا نیز همچنان خواب 4400 را می‌دید.
 
 رقابت دلار جهانگیری با دلار آمریکا
 آخرین روز کاری از سال 96 نیز شاهد افزایش 100 تومانی دلار در بازار بودیم. دلار به 4900 تومان رسید. در یک قدمی 5000 تایی شدن نرخ دلار، سال را به پایان رساندیم. اما انگار این ارز سبز، تا 6 تایی نکردن ریال ایران دست بردار نیست. همین اتفاق هم رخ داد. نه نرخ دستوری، نه محدود کردن خرید و فروش تاثیری بر این روال نداشت. حتی دلار جهانگیری هم از عهده این  مساله بر نیامد و بالاخره در فروردین ماه 1397، دلار توانست به باشگاه 6 تایی‌ها وارد شود. تاریخ 20 فروردین ماه 97، عدد 6000 تومان برای نرخ برابری 1 دلار در مقابل ریال ایرانی به ثبت رسید. با این اوصاف هنوز مسئولان کشوری از نرخ دستوری و اقتصادی نبودنِ دلایل افزایش نرخ دلار در مقابل ریال سخن می گویند. در این میان برخی از کارشناسان از افزایش 40 درصدی نرخ دلار در آینده نزدیک خبر می‌دهند. هرچند هنوز دولت، نرخ 4200 تومانی را برای هر دلار – که طی چند روز اخیر اندکی افزایش هم داشته – نرخ رسمی دلار می داند.
گزارش : سید مسعود آریادوست