مردم سالاری آنلاين - آیا ما بُنجل صادر می‌کنیم؟

بانک مرکزی جداول گزیده آمارهای اقتصادی 10 ماه نخست سال جاری را منتشر کرد. بخش تراز پرداخت‌ها از گزارش بانک مرکزی یکی از معضلات ریشه‌دار اقتصاد ایران را به رخ می‌کشد. بیش از 90 میلیون تن صادرات غیرنفتی کشور نمی‌تواند کفاف واردات 30 میلیون تنی را بدهد و با این میزان عظیم صادرات، تراز تجاری کشور منفی است! آیا ما در ایران واقعاً بُنجل صادر می‌کنیم؟!
به گزارش مردم سالاری آنلاین، اداره بررسی‌ها و سیاست‌های اقتصادی بانک مرکزی گزیده آمارهای اقتصادی سال 96 تا پایان دی ماه را منتشر کرد. بخش تراز پرداخت‌های این گزارش نشان می‌دهد که ایران تا پایان دی ماه، 30 میلیون و 491 هزار تن کالا وارد کرده است. ارزش کالاهای وارداتی در این دوره 10 ماهه در مجموع 42 میلیارد و 805 میلیون دلار بوده است. در واقع تأمین هر تن کالاهای وارداتی 1404 دلار برای اقتصاد ایران آب خورده است.
در مقابل بدون احتساب صادرات میعانات گازی، کشور در دوره ده ماهه نخست سال جاری 90 میلیون و 412 هزار تن کالا به ارزش 31 میلیارد و 408 میلیون دلار صادر کرده است. ما سه برابر بیش از میزان واردات‌مان، کالا صادر کرده‌ایم اما با این وجود نیز کسری تجاری داشته‌ایم. کسری تجاری کشور در این 10 ماه، 11 میلیارد و 397 میلیون دلار بوده است. 90 میلیون تن کالای صادراتی نتوانسته است کفاف واردات 30 میلیون تن کالای وارداتی را بدهد. هر تن کالای صادراتی برای کشور 347 دلار ارزآوری داشته و در مقابل هر تن کالای وارداتی 1404 دلار ارز از کشور خارج کرده است.
ارزان بودن کالاهای صادراتی ایران به این معنا نیست که کشور جنس بنجل صادر می‌کند: صادرات غیرنفتی ایران عمدتاً از موادی نظیر پروپان مایع شده، متانول، روغن‌های سبک، سنگ آهن و محصولات پتروشیمی نظیر پلی اتیلن تشکیل شده است. این محصولات حکم مواد خام و نیمه‌خام را ایفاء می‌کنند و برای کشورهای واردکننده بسیار ارزشمند هستند. این مواد به عنوان مواد اولیه در صنایع سایر کشورها به کار گرفته می‌شوند و به محصولات با ارزش تبدیل می‌شوند. محصولات پتروشیمی ایران در کشورهایی که این محصولات را وارد می‌کنند به پلیمرها و پلاستیک‌های گران‌قیمت یا مواد شیمیایی باارزش تبدیل می‌شوند و حول مصرف این محصولات نیز در آن کشورها مشاغل بسیار زیادی ایجاد می‌شود. سنگ آهن صادراتی ارزان قیمت ایران به همین ترتیب در کشورهای واردکننده به شمش‌های فولادی گران‌قیمت تبدیل می‌شود.
کره جنوبی پس از چین، امارات متحده عربی و عراق، سومین واردکننده کالاهای ایرانی است. این کشور عمده مواد خام مورد نیاز خود را از طریق واردات تأمین می‌کند و از حیث منابع زیرزمینی به هیچ وجه کشور غنی‌ای نیست. با این حال کره جنوبی هفتمین کشور صادرکننده کالا در جهان است. میزان صادرات این کشور در سال 2016، 483 میلیارد دلار و میزان واردات آن، 389 میلیارد دلار بوده است. مازاد تجاری کره جنوبی در سال 2016، 93.7 میلیارد دلار بوده و این امر در حالی صورت گرفته است که این کشور حتی نفت خام و میعانات گازی مورد نیاز خود را وارد کرده است. از قضا، ایران یکی از تأمین‌کنندگان اصلی نفت خام و میعانات گازی کره جنوبی است و به عنوان نمونه میعانات گازی ایران در پتروشیمی‌های کره جنوبی به عنوان خوراک مورد استفاده قرار می‌گیرد و به کالاهای باارزش افزوده بالا تبدیل می‌شود. کره جنوبی در سال 2016، 24 میلیارد دلار محصولات پالایشی صادر کرده، این در حالی است که ایران هنوز میزان قابل توجهی بنزین و سایر فرآورده‌های پالایشی وارد می‌کند!
واقعیت این است که ایران، بُنجل صادر نمی‌کند اما در عین حال این ظرفیت صنعتی را هم ندارد که مواد خام یا نیمه‌خام ارزشمند خود را به کالاهایی با ارزش افزوده بالا تبدیل کند. صادرات بسیاری از کالاها نظیر پلی‌اتیلن‌های سنگین و سنگ آهن افتخار ندارد و در صورتی که این مواد توسط صنایع داخلی به محصولات گران‌قیمت تبدیل شوند، بسیاری از مشکلات اقتصاد ایران حل می‌شود.
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات کشور در وضعیت فعلی، بحث اشتغال است. با اقتصادِ مبتنی بر صادرات مواد خام یا نیمه‌خام نمی‌توان مشاغل پایدار صنعتی زیادی ایجادی کرد و در صورتی که صنایع تکمیلی برای استفاده از این مواد شکل نگیرد، اقتصاد کشور همچنان گرفتار معضلات مزمن موجود خواهد بود. مواد خام یا نیمه‌خام ایرانی مشاغل بسیاری زیادی در کشورهایی نظیر کره جنوبی ایجاد کرده است. کره جنوبی تقریباً همزمان با ایران مسیر توسعه صنعتی را آغاز کرد و با جمعیتی به مراتب کمتر از ایران و بدون دسترسی به منابع زیرزمینی توانست خود را به یکی از مهم‌ترین اقتصادهای صادرکننده جهان تبدیل کند. اما ایران پس از بیش از نیم قرن توسعه صنعتی، هنوز کالاهای صادراتی خود را به قیمت تقریباً مفت و مجانی در اختیار سایر کشورها قرار می‌دهد تا بعداً دوباره شکل پیشرفته‌تری از همان کالاها را با قیمت‌هایی بسیار بالا بخرد.