مردم سالاری آنلاين - از ادعا تا واقعیت ارزانی بنزین در ایران

قیمت بنزین بار دیگر به صدر اخبار رسانه‌ها بازگشته است. در آخرین تحولات، مسئولان شهرداری تهران، درست در روزهایی که پایتخت با آلودگی شدید هوا دست و پنجه نرم می‌کند، پیشنهاد داده‌اند که قیمت بنزین در تهران و سایر کلان‌شهرها به 1650 تومان برسد. این بالاترین قیمتی است که برای بنزین پیشنهاد شده است. اما قیمت بنزین در کشورهای اطراف ما چگونه است و تا چه اندازه ارقام قیمت بنزین در مناطق اطراف ایران، توسط مقامات مختلف، به صورت دقیق اعلام می‌شود؟ در کنار این، آیا پیشنهاد شهرداری تهران برای قیمت بنزین عملی است؟
به گزارش مردم‌سالاری آنلاین، مسئولان شهرداری تهران در جلسه با کمیسیون شوراها و امور داخلی مجلس پیشنهاد داده‌اند که در تهران و سایر کلان شهر‌ها ۱۵۰ تومان به قیمت نهایی بنزین اضافه شود و در صورتی که قیمت نهایی بنزین ۱۵۰۰ تومان مصوب گردد، در این شهرها قیمت به 1650 تومان برسد تا درآمد حاصله برای کاهش آلودگی هوا تخصیص یابد.
شهرداری تهران با کمبود منابع روبرو است. دولت بدهی انباشت‌شده سنگینی به شهرداری دارد و به گفته محمدعلی نجفی، بدهی شهرداری تهران نیز به بانک‌ها و پیمانکاران به رقم نجومی 30 هزار میلیارد تومانی رسیده است. در چنین شرایطی بدیهی است که شهرداری تهران به دنبال منابع پایدار درآمدی برای مدیریت و رفع چالش آلودگی هوا باشد. اما اندکی دقت‌نظر نشان می‌دهد که اجرایی شدن پیشنهاد مسئولان شهرداری تهران نه تنها گرهی از مشکلات باز نمی‌کند بلکه باعث می‌شود تا به دلیل تفاوت قیمت بنزین در کلان‌شهرها و سایر نقاط کشور، قاچاق بنزین در داخل کشور نیز ایجاد شود. در حال حاضر، تفاوت قیمت بنزین و گازوئیل در داخل کشور و کشورهای همسایه نظیر ترکیه و پاکستان باعث شده تا شاهد قاچاق گازوئیل و بنزین به این کشورها باشیم. در صورتی که در داخل کشور نیز این اختلاف قیمت ایجاد شود، شاهد قاچاق بنزین به کلان‌شهرها خواهیم بود. بنابراین، عملیاتی شدن پیشنهاد معاونت اقتصادی و توسعه شهرداری تهران نه تنها در واقعیت بسیار دشوار است، بلکه عملیاتی شدن آن معایب بسیاری در پی خواهد داشت که بر مزایای آن می‌چربد.
دولت در لایحه بودجه 97 پیشنهاد داده که قیمت بنزین 50 درصد افزایش یابد و به 1500 تومان به ازای هر لیتر برسد. در خاور میانه، کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس نیز قصد دارند قیمت حامل‌های انرژی را افزایش دهند و احتمالاً عربستان قیمت بنزین را در ماه آینده میلادی (ژانویه 2018) 80 درصد افزایش خواهد داد. اما قیمت بنزین در اطرف ما چه وضعیتی دارد و آیا قیمت‌های اعلامی توسط برخی مسئولین دقیق است؟! محمد باقر نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه اخیراً گفته است که قیمت بنزین در فوب خلیج فارس 2200 تومان است و قیمت بنزین در ایران 1200 تومان ارزان‌تر از فوب خلیج فارس است. مسأله‌ای که در تبدیل قیمت بنزین به واحد پول ایران وجود دارد، نرخ ارز است. منابع مختلف در تبدیل کردن قیمت بنزین به تومان و ریال از نرخ‌های متفاوت دلار آمریکا استفاده می‌کنند. دولت نرخ محاسباتی دلار را در بودجه 97، 3500 تومان در نظر گرفته و اگر این نرخ برای بودجه‌بندی مورد استفاده قرار گرفته است، باید در سایر محاسبات سازمان برنامه و بودجه نیز ملاک قرار گیرد. قیمت بنزین در فوب خلیج فارس حدوداً 73 دلار به ازای هر بشکه است که تقریباً معادل 46 سنت به ازای هر لیتر است. اگر بخواهیم نرخ 3500 تومانی دلار را ملاک قرار دهیم، قیمت هر لیتر بنزین در فوب خلیج فارس 1610 تومان خواهد بود. قیمت اعلام شده توسط محمدباقر نوبخت وقتی می‌تواند معتبر باشد که نرخ دلار را 4782 تومان درنظر بگیریم که این نرخ حتی از نرخ بازار در شرایط کنونی نیز بیشتر است!
هدف قانون هدفمندی یارانه‌ها این بود که در عرض پنج‌ سال قیمت سوخت را تا جایی بالاببرد که پایین‌تر از 90 درصد فوب خلیج فارس نشود. اگر بخواهیم نرخ 3500 تومانی دلار را که دولت در بودجه ملاک قرار داده، مبنا قرار دهیم، 90 درصد قیمت بنزین در فوب خلیج فارس، معادل 1449 تومان خواهد بود. دولت قصد دارد قیمت بنزین را به 1500 تومان برساند و اگر چنین چیزی محقق شود، هدف قانون هدفمندی یارانه‌ها در زمینه افزایش قیمت بنزین به 90 درصد قیمت فوب خلیج فارس، محقق شده است. بنابراین، در صورت افزایش 50 درصدی قیمت بنزین، این گفته برخی از تحلیل‌گران و همچنین مسئولین دولتی که قیمت بنزین در ایران بسیار پایین‌تر از قیمت فوب خلیج فارس است، به هیچ وجه صحت ندارد!
البته قیمت بنزین در برخی از کشورهای همسایه که تولیدکنننده نفت نیستند، بسیار بالاست. به عنوان مثال قیمت بنزین در ترکیه (بر اساس نرخ دلار در بودجه) 5145 تومان و در پاکستان 2450 تومان است. قیمت بنزین در کشورهای تولیدکننده نفت به مراتب پایین‌تر از این ارقام است: قیمت بنزین در عربستان سعودی لیتری 840 تومان، در کویت لیتری 1225 و در قطر لیتری 1715 تومان است. نرخ بنزین در دو کشور آخر، بالاتر از نرخ فعلی در ایران است اما در این دو کشور متوسط درآمد خانوارها بسیار بالاتر از ایران است و این امر باعث می‌شود تا در مجموع برای آن‌ها بنزین کالای ارزان‌تری باشد. در واقع ارزانی و گرانی یک کالا نسبی است و مهم‌ترین عامل در تعیین آن، قدرت خرید آن برای خانوارهای یک کشور است. قیمت بنزین در نروژ بسیار بالا و چیزی در حدود 6510 تومان است! با این حال به درآمد خانوارهای نروژی که نگاه کنیم بنزین در این کشور اصلاً کالای گرانی نیست. در تعیین قیمت بنزین علاوه بر قیمت جهانی آن باید به متوسط درآمد خانوارها هم دقت کرد و به نظر می‌رسد مجلس از این زاویه نیز پیشنهاد دولت را بررسی خواهد کرد.