بیست و ششمین گفتگوی پردیسان با همت دفتر مشارکتهای مردمیسازمان محیط زیست صبح روز 9 مرداد با حضور جمعی از فعالان محیط زیست و اساتید دانشگاه برگزار شد.
در ابتدای جلسه، مهندس درویش (مدیر دفتر مشارکتهای مردمی) در توضیح پیامدهای طرح گاپ گفت: ما در خصوص سدسازیهای ترکیه با دیپلماسی ضعیف و با نگرانی از اینکه دولت ترکیه به داعش در جبهه سوریه و همچنین عربستان نزدیکتر میشود، هیچ اعتراضی نسبت به سدسازیها نکردیم تا اینکه این موضوع مستقیما توسط آقای روحانی مطرح شد و این برای اولین بار است که عالی ترین مقام ایران در کنفرانس بینالمللی مقابله با گرد و غبار به ترکیه هشدار دادند که ما اجازه نمیدهیم که این روند ادامه پیدا کند. البته این نقطه مثبتی بود اما بسیاری را در داخل و برخی از محافل نزدیک به دولت ترکیه و حتی از بین ان جی اوهایی که در آذربایجان شرقی فعالیت میکنند نگران کرده که واقعا تاسف بار است و این مسایل نشان میدهد ما چقدر راه نرفته و کار نکرده داریم.
وی تصریح کرد: ما به عنوان کنشگران محیط زیست و کسانی که محیط زیست برایمان اهمیت ویژه ایی دارد، حرکاتمان در تاریخ ثبت خواهد شد و باید این صداها شنیده شود. همانطوری که ما پدرانمان را محکوم میکنیم که چگونه اجازه دادند تا ببرهیرکانی و شیر یال کوتاه از این سرزمین حذف شود و چگونه اجازه دادند تا وسعت اراضی کشاورزی در قلمروی دریاچه ارومیه افزایش پیدا کند؛ اگر به این سکوتمان به هر مصلحتی ادامه بدهیم آیندگان ما را هم محکوم خواهند کرد.
درویش ادامه داد: دولت ترکیه آشکارا میگوید که شما حق ندارید به ما اعتراض کنید و همین بلا را به بهانه توسعه اصفهان بر سر خوزستان آوردید (سفیر ترکیه در خصوص اعتراضات ایران به سدسازیهای ترکیه چنین ادعایی دارد) اما ما میگوییم این کار را مردم نکردهاند، این کار را دولت کرده است، پویش میانرودان یک پویش مردمیاست و این پویش مردمیهدفش پایان دادن بر غلبه تفکر سازه ای در مدیریت آب است. هر چقدر که این غلبه تفکر سازه ای طرفدارانی در ایران و ترکیه و عراق و در هر کشور دیگری داشته باشد، ما باید بتوانیم افکار عمومیرا در جهان، در منطقه و ایران برانگیزیم و به این ترتیب حرکتی را که سازمان حفاظت محیطزیست در 4 سال گذشته شروع کرد، که 18 سد را در کمیته ارزیابی خود رد کرده ایم و فشار سازمان، باعث شد که 51 سد عملا ساخته نشود، هرچند که وزارت نیرو 111 سد دیگر را در دست ساخت دارد، اما ما توانستیم جلوی طرح انتقال آب خزر به سمنان و همچنین طرح انتقال آب بهشت آباد را بگیریم .
وی در خصوص اثرات سدسازیهای افراطی گفت :هم اکنون بیش از 3 درصد گونههای زیستی ارزشمند در سدها از بین رفته اند و سدها بزرگترین تولید کنندگان گاز متان هستند، میلیونها مهاجرت به دلیل ساخته شدن سدها اتفاق افتاده است و از همه مهمتر پروژه گاپ در حال حاضر فقط حلب، دمشق، و بغداد را نمیلرزاند، پروژه گاپ هم اکنون منچستر، فرودگاه پاریس، فرودگاه آتاتورک استانبول و صحن حرم حضرت امام خمینی را در تهران میلرزاند،زیرا بیش از نود درصد عضوگیری داعش از بین همان مردمیاتفاق افتاد که دیگر چیزی برای از دست دادن نداشتند و در اثر پروژه گاپ تمام زندگی و اراضی کشاورزی شان نابود شد. الان آنکارا میلرزد و تبعاتش به خود دولت ترکیه رسیده است. دولت ترکیه برای حفظ پروژه ایلیسو از نیروهای مسلحی استفاده میکند که هزینه بسیار گزافی دارد و دولتهای سوئیس، آلمان و اتریش بخاطر فشار طرفداران محیطزیست، از حمایت فنی ساخت سد ایلیسو دست کشیدهاند .
تبعات پروژه گاپ بر هور العظیم
فاطمه ظفرنژاد، پژوهشگر حوزه آب و نویسنده کتاب رودهای خاموش هم در این نشست گفت : در صد سال گذشته فناوریهایی که به شکل نسنجیده در دسترس انسان قرار گرفتند بر اوغلبه کردند و باعث شدند تا تناقضات زیادی در زندگی انسان بوجود بیاید مانند سدسازی که هیچ ژرف اندیشی بر اثرات مثبت و منفی که در محیط بوجود میآورند انجام نشد. ماهیت آب، مایه صلح است و نه جنگ، آنچه که مناقشات آب را بوجود میآورد، کسانی هستند که از آن منتفع میشوند.
وی افزود: در مورد خشک شدن هورالعظیم این توضیح لازم است که سرچشمه دجله و فرات که نهایتا به هورالعظیم میریزد در حوضه آناتولی جنوبی است که حدودا 60 هزار کیلومتر مربع وسعت دارد و دو حوزه آبخیز مهم دجله و فرات در آن قرار دارند. طرح گاپ در آناتولی از سال 1980 شروع شد و ساخت 22 سد از بزرگترین سدهای جهان در دستور کار قرار گرفت. آناتولی جنوبی محل برخورد تمدنهای کهن جهان است و هر سدی که در این قسمت ساخته میشود یک قسمتی از تمدن را زیر آب میبرد. سد آتاتورک 100 روستا را زیر آب برده و در سال 1990 بعد از اعتراضاتی که به این سد شد، قرار بر این شد که 500 مترمکعب بر ثانیه را رها کند، اما بعدها به آن عمل نکرد و فرات کامل خشکید که 2.5 میلیون نفر از حقابه آن محروم شدند .
ظفرنژاد در ادامه گفت: از سال 2009 دولت عراق برای رها کردن آب در فرات به دولت ترکیه اعتراض رسمیکرده است. سدهای فرات تا 2008 این رود را خشکاند که پیامدهای ناسازگاری بر زندگی دهها میلیون نفر از مردم سوریه،عراق و ایران داشت . وی گفت : تالاب میانرودان (هورالعظیم ) از مهمترین تالابهای غرب آسیا به شمار میرفت که پایاب رودهای مهم تاریخی همچون دجله، فرات، کرخه و کارون را تشکیل میداده است. تالاب میانرودان با پوشش زیستی غنی (گیاهان، پستانداران، ماهیها و پرندگان) در رده غنی ترین تالابهای جهان بوده است. مردم بومیدر کنار این تالاب که از تالاب، هم بهره برداری و هم حفاظت میکرده اند که تصمیم گیری دولتها آن را نابود کرده است. ما باید رونوشتی از درخواستهای کمپین میانرودان را به سازمان بهداشت جهانی و همچنین کنوانسیون حقوق جوامع بومیهم بفرستیم تا این موضوع از ابعاد مهم دیگر نیز بررسی شود.
این پژوهشگر حوزه آب در ادامه علل نابودی تالاب هورالعظیم را این چنین عنوان کرد: جهانی سازی و مهندسی تهاجمی به طبیعت به نام توسعه با نام طرح گاپ،حکمرانی بد از بالا به پایین دولتی توام با سیاستگذاریهای تهاجمیبه جوامع بومیبویژه رفتار دولت ترکیه با کردهای منطقه، سوداگری مدرن که شرکتهای بزرگ ساخت و ساز منطقه ای یا بین المللی را به ساخت بیش از 22 سد از بزرگترین سدهای جهان در منطقهای کوچک را رقم زده است، در آمیختن طرحهای آلوده با منافع سیاسی قدرتهای استعماری برای تغییر نقشه منطقه، پولسالاری که شرکتهای بینالمللی جنگ طلب را در سودای فروش اسلحه به پشتیبانی از طرحهای مناقشه برانگیز با نام توسعه میکشاند، تغییر نقشه غرب آسیا از سوی توسعه طلبان اروپایی و آمریکایی نقش مهمیدر سرنوشت جغرافیای طبیعی منطقه و بویژه تالابهای میانرودان بازی کرد،سطح تالابهای بین النهرین در اثر برنامههای موسوم به توسعه به شیوه نابومیو تقلیدی به شدت کاهش یافت و از 7500 کیلومتر مربع به 3070 کیلومتر مربع و سپس به کمتر از 30 هزار هکتار یا 300 کیلومتر مربع رسید و امروز تقریبا چیزی از آن بجا نمانده است، سرچشمه مهمترین رودهای تاریخ تمدن جهان یعنی دجله و فرات در ترکیه به ابزاری برای تسلط و جنگ افروزی تبدیل شد.
پیامدهای طرح گاپ در میانرودان
ظفرنژاد در خصوص پیامدهای طرح گاپ در میانرودان گفت: جابجایی اجباری صدها هزار خانوار بومیمنطقه آناتولی جنوبی، زیر آب بردن میراث تمدن جهانی در آناتولی، خشک شدن فرات پس از مرز ترکیه و نابودی کشاورزی و معیشت جوامع بومیکشاورز وابسته به فرات رگ حیات سوریه، زمینه سازی برای جنگ در سوریه و تغییر نقشه دوباره منطقه، کم آب شدن دجله و تضییع حقوق کشاورزان و جوامع بومیوابسته به دجله، نابودی تالاب 7500 کیلومتر مربعی میانرودان یا هورالعظیم و تنوع زیستی غنی آن، افزایش دمای منطقه با نابودی خنک کننده طبیعی منطقه، تبدیل تالاب به سرچشمه ریزگرد در منطقه، پدیده ریزگرد در خوزستان و 5 استان غربی ایران که به تعطیلی مراکز آموزشی و صنعتی و تجاری و... میانجامد و خسارات اقتصادی زیادی در پی دارد .
درخواست از دولت ترکیه و سازمان ملل در احیای تالاب میانرودان
در پایان ظفرنژاد درخواستهایی را نیز در مورد جبران عواقب طرح گاپ بیان کرد: جلوگیری از ادامه ساخت و آبگیری سد ایلیسو، جلوگیری از ادامه مطالعه، ساخت و آبگیری سایر سدهای طرح گاپ در آناتولی ترکیه، توجه به حقوق جوامع بومیکُرد منطقه آناتولی که نارضایتی خود از ساخت سد ایلیسو را به شیوههای گوناگون اعلام کردهاند، رهاسازی حقابه جوامع بومیوابسته به فرات در سوریه که کشاورزی و معیشتشان نابود شده است، رهاسازی حقابه جوامع بومیوابسته به فرات در عراق که کشاورزی و معیشتشان نابود شده است، رهاسازی حقابه برای احیای رود فرات در سوریه و عراق، رهاسازی حقابه جوامع بومیوابسته به دجله در عراق که کشاورزی و معیشتشان نابود شده است، رهاسازی حقابه احیای تالاب برای احیای شیوه معیشت جوامع بومیوابسته به ماهیگیری و شکار و برداشت نی و دیگر امکانات تالاب در ایران و عراق، رهاسازی حقابه احیای تالاب میانرودان برای جلوگیری از ریزگردهای برخاسته از تالاب خشکیده با توجه به حق مردم خوزستان و استانهای غربی ایران برای داشتن هوای سالم و جلوگیری از شرایطی که سلامت مردم را بگونه جدی تهدید میکند،جلوگیری از خسارات اقتصادی کلان برای مردم بومیبویژه در خوزستان و استانهای غربی ایران که ریزگرد سبب تعطیلی مراکز صنعتی تجاری تولیدی آموزشی و... میشود،رهاسازی آب حقابه تالاب میانرودان و برای احیای تالاب، زیستگاهها، و احیای تنوع زیستی غنی آن .
در پایان این نشست، پرسش و پاسخ نیز انجام شد.
گزارش :ساغر شمسی