در سال 1371 که به‌عنوان معاون امور توان‌بخشی سازمان بهزیستی کشور مشغول به خدمت شدم، آنچه بیش از همه توجهم را جلب کرد حضور اندک افراد دارای معلولیت در برنامه‌ها، فضاهای کاری، محیطی و حیطه‌های اجتماعی بود.

در سال 1371 که به‌عنوان معاون امور توان‌بخشی سازمان بهزیستی کشور مشغول به خدمت شدم، آنچه بیش از همه توجهم را جلب کرد حضور اندک افراد دارای معلولیت در برنامه‌ها، فضاهای کاری، محیطی و حیطه‌های اجتماعی بود. شاید تنها سه انجمن غیردولتی معلولان در آن زمان فعالیت داشتند. در بخش غیردولتی هم تفاوت زیادی نبود و مراکز فعال نیز به چند مورد خلاصه می‌شدند. اصولاً مشابه همین وضعیت را در سایر بخش‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سایر حوزه‌ها می‌توانستید مشاهده کنید. آرام‌آرام با تدوین استراتژی‌های مناسب برای فعالیت در این زمینه ابتدا بر گسترش بخش غیردولتی برای تأمین خدمات توان‌بخشی موردنیاز پای فشردیم و سپس بر توسعه انجمن‌ها و جوامع افراد دارای معلولیت و حمایت از آن‌ها اقدام نمودیم. آنچه امروز شاهد حضور فعالان در این دو بخش هستیم از آن زمان شکل گرفت.
در آن زمان صحبت از حقوق افراد داری معلولیت کمتر مجالی برای طرح می‌یافت و نگاه مطرح بیشتر بر تأمین خدمات توان‌بخشی در حد مقدورات و با توجه به بودجه‌های اندک ِ تأمین‌شده بود. توسعه انجمن‌های غیردولتی ابتدا بیشتر بر تأمین نیازهای صنفی و نیازمندی‌های فردی به امکانات توان‌بخشی متمرکز بود، لیکن با توسعه حوزه اجتماعی فرهنگی و به‌ویژه گذر از دوران اصلاحات به سمت درخواست‌های مدنی و حقوقی هدایت شد. هرچند در یک دوره هشت‌ساله عمده فعالیت‌های مدنی در محاق قرار گرفت و کم‌رنگ شد ولی با حضور دولت تدبیر و امید به شایستگی بر بازگشت توسعه مدنی و مبنا قرار گرفتن حقوق شهروندی تکیه شد و اینک می‌توان به دستاوردهای مهمی در بخش‌های مختلف جامعه در توسعه فعالیت‌های مدنی صحه گذارد.
کمپین چیست؟
برای کمپین (Campaign) معنی‌ها و تعریف‌های زیادی ارائه‌شده است. از کارزار و عملیات جنگی تا مبارزه و کارزار سیاسی یا تبلیغاتی، پویش، حمایت همه‌جانبه و بسیج اطلاع‌رسانی که این آخری در حوزه آموزش بهداشت که تخصص من است بیشتر طرفدار دارد. در آموزش بهداشت آن را فرایندی از بسیج مردم باهم برای اجرای فعالیت‌های اجرایی در جهت بهبود یک چالش دانسته‌اند. بسیج اطلاع‌رسانی می‌تواند با ایجاد بستری مناسب به سیاست‌گذاران در تصمیم‌گیری‌هایشان در موضوع موردنظر کمک نماید (رخشانی،1391). در هر کمپین یک هدف اساسی که می‌تواند تغییر رفتار، انجام عملی خاص و توسعه دانش، اطلاعات و آگاهی‌های مردم باشد، مطرح است. نیاز مخاطبان و اهمیت موضوع در گسترش و پذیرش کمپین در بین شهروندان اهمیت زیادی دارد. جذابیت، داشتن استراتژی‌های معین و روش اجرایی مناسب و از همه مهم‌تر داشتن شعار یا پیام کلیدی می‌تواند در موفقیت کمپین نقش مهمی ایفا کند.
ریشه‌های کمپین
کمپین‌ها از سوی دولت‌ها، بخش خصوصی، انجمن‌ها و جوامع غیردولتی غیرانتفاعی و حتی به‌صورت خانوادگی قابلیت طراحی و اجرا دارند. در حوزه سلامت یکی از روش‌های پراستفاده در توسعه یا تغییر رفتارهای بهداشتی یا اقدامات مرتبط با سلامت افراد، استفاده از کمپین‌هاست. آنچه امروزه کمپین را بیشتر بر سر زبان‌ها انداخته است، گسترش بی‌سابقه فضای مجازی و بستر مناسب و در دسترس اینترنت برای طراحی کمپین‌های گوناگون است. این روزها، بسیاری از دولت‌ها، انجمن‌های غیردولتی، غیرانتفاعی و شرکت‌های خصوصی از این بستر به‌خوبی برای توسعه اهداف، انجام اقدامات ضروری و فروش محصولات خود استفاده می‌کنند. کمپین پیگیری تصویبت لایحه حقوق معلولان که اینک در فضای مجازی شکل‌گرفته است از همین مدل استفاده کرده و دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی است.
فضای مجازی در خدمت معلولان
کمپین با حضور چند تن از افراد دارای معلولیت و طراحی خود آن‌ها شکل‌گرفته است. فضای مجازی ِگروهی در برنامه کاربردی تلگرام برای این کار انتخاب‌شده است. امکان تبادل آرا برای همگان وجود دارد. افراد غیر معلول در کنار افراد داری معلولیت به کمپین دعوت و به عضویت آن درآمده‌اند. موضوع و هدف کمپین در دسترس همگان بوده و بارها بیان و تأکید شده است. از نخبگان، صاحب‌نظران، مسئولان، آحاد جامعه، افراد دارای معلولیت و خانواده‌های آنان برای حضور در کمپین دعوت‌شده و می‌شود. مدیران و مجریان کمپین با صبوری، سعه‌صدر همه ناملایمات را به جان خریده‌اند و از موضع خدمت‌گزاری در کمپین عقب‌نشینی نکرده‌اند. برنامه‌های کمپین در طول زمان شکل‌گرفته و به سمت توسعه و تکامل رفته است. در طول کمپین برنامه‌ها و فعالیت‌های خودجوش و متنوعی طراحی و اجراشده است. این برنامه‌ها از اطلاع‌رسانی در حیطه حقوق افراد دارای معلولیت به حضور در همایش‌ها و سپس برگزاری نشست عمومی اعضا در تهران و امضای طومار درخواست از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در اقصی نقاط کشور گسترش‌یافته است. ازجمله ایده‌های مطرح‌شده در کمپین ضرورت نامزدی افراد دارای معلولیت برای شوراهای اسلامی شهر و روستا بود که به‌قرار اطلاع تعداد قابل‌توجهی از افراد دارای معلولیت ثبت‌نام و خوشبختانه تائید صلاحیت شده‌اند.
اقدامی برجسته در حوزه معلولان
اینک حرکت خودجوش کمپین به‌عنوان یک اقدام برجسته در حوزه معلولان ایران شناخته شده و موردتوجه قرار گرفته است. اقدام به جمع‌آوری امضاء در طومارِ درخواست تصویب لایحه از سوی نمایندگان مجلس، شکلی تازه در کمپین فراهم ساخته است. امضای طومارهای متعدد در شهرها و روستاهای مختلف یک ویژگی منحصربه‌فرد و جدید است که در این کمپین بروز یافته است. به نظر می‌رسد اینک تصویب لایحه به یک خواست و مطالبه عمومی تبدیل‌شده است. حضور برخی نمایندگان مجلس، ائمه جمعه و جماعات، مسئولان سازمان بهزیستی و آموزش‌وپرورش استثنایی کشور، اقشار مختلف مردم و افراد دارای معلولیت و خانواده آن‌ها (تصویر مستند در فضای مجازی کمپین قابل‌دسترس است) و امضای طومار، تأکیدی بر ملی بودن این خواسته یعنی تصویب هر چه زودتر لایحه حقوق جامع معلولان در مجلس شورای اسلامی است.
به‌دور از شهرت‌طلبی
این کمپین برخلاف تصور برخی، حرکتی مقطعی و شهرت طلبانه نیست بلکه یک خواسته عمومی برای ارتقای آگاهی و تغییر نگرش جامعه نسبت به افراد دارای معلولیت است تا آینده‌ای بهتر را برای آنان رقم بزند. آنچه در کمپین مورد تأکید قرار گرفته است ضرورت بالا رفتن آگاهی‌ها نسبت به حقوق معلولان است و این در حالی است که هنوز با تأمین کامل نیازمندی‌های معیشتی، پزشکی، توان‌بخشی، اجتماعی و ...فاصله زیادی وجود دارد. کمپین خودجوش نیازمند مجوز نیست آن‌گونه که برخی تصور یا ادعا می‌کنند. کمپین حرکتی اجتماعی و برخاسته از جامعه‌ای است که حقوقشان در طول زمان نادیده انگاشته شده است. کمپین خواسته‌ای غیرقانونی ندارد. باکسی یا جریانی جنگ یا سرِ دعوا ندارد. خواسته ساکنان کمپین چیزی جز تصویب هر چه سریع‌تر لایحه حقوق افراد دارای معلولیت نیست. البته این انتهای راه نیست و این تصور غلط است که با تصویب لایحه همه مسائل معلولان در ایران حل خواهد شد، لیکن مطمئنم جاده و مسیر تازه‌ای برای تأمین حقوق مورد غفلت واقع‌شده افراد دارای معلولیت گشوده خواهد شد.
دکتر محمد کمالی
استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران