پس از انتشار برخی اسناد محرمانه درباره برجام که روز جمعه و در وب سایت رسمی آژانس صورت گرفت، تحلیلگران نظرات مختلفی درباره دلایل این اقدام ارائه دادند. اقدامی که در نوع خود غیرمعمول بوده است و این سوال را ایجاد کرده که چرا آژانس باید اسنادی را افشا کند که اغلب آن‌ها مربوط به یک سال پیش و مدتی کوتاه قبل از توافق هسته‌ای هستند.

پس از انتشار برخی اسناد محرمانه درباره برجام که روز جمعه و در وب سایت رسمی آژانس صورت گرفت، تحلیلگران نظرات مختلفی درباره دلایل این اقدام ارائه دادند. اقدامی که در نوع خود غیرمعمول بوده است و این سوال را ایجاد کرده که چرا آژانس باید اسنادی را افشا کند که اغلب آن‌ها مربوط به یک سال پیش و مدتی کوتاه قبل از توافق هسته‌ای هستند. 
به گزارش پایگاه خبری فریادگر، البته بار اول نیست که شاهد این نوع پرده برداری از اسناد محرمانه هستیم ولی با این حال در بسیاری از تحلیل‌ها و سایت‌های خبری شاهد «غیرمنتظره» یا «غیرمعمول» قلمداد شدن این اقدام آژانس بودیم. وقتی که عصر جمعه(۲۳ دسامبر/ ۳ دی) آژانس این اسناد محرمانه را روی وب‌سایت خود قرار داد، سوال اصلی که اذهان را مشغول کرد این بود؛ که آیا دلیل افشای این اسناد صرفاً تاکید بر پایبندی ایران بر برجام است، یا دلایل مهم‌تری برای این افشا وجود دارد؟
چه اطلاعاتی در اسناد منتشر شده بود؟
به گزارش آسیوشیتدپرس، این اقدام «غیرعادی» که توسط ایران و شش قدرت جهان انجام شد، نشان داد که ایران از بندهایی که متعهد شده عدول نکرده است. همچنین، طبق اسناد محرمانه‌ای که منتشر شده است، ایران از سقف 300 کیلوگرمی اورانیوم غنی شده‌ای که در برجام متعهد شده است عبور نکرده. البته طبق این اسناد، ایران در زمان توافق حدود 100 کیلوگرم زباله هسته‌ای جامد و مایع داشته است که اورانیم درون این زباله‌ها کم غلظت و غیر قابل بازیابی است و در نتیجه جزئی از 300 کیلوگرمی که تعهد شده محسوب نمی‌شود. آژانس درباره انتشار این اسناد چیزی نگفته است، اما بنا بر ادعای دو نفر از اعضای آژانس که نخواستند نامشان فاش شود، انتشار این اسناد به پیشنهاد ایران بوده است تا به کارشناسان آمریکایی و اعضای کنگره که درباره پایبندی ایران به تعهدات ابراز نگرانی کرده بودند نشان دهد که ایران و آژانس درباره تعهدات وحدت دارند و ایران به تعهدات پایبند است. بر اساس برخی تحلیل‌ها، نزدیکی به آغاز ریاست جمهوری دونالد ترامپ در آمریکا و اظهارات ماه‌های اخیر او علیه برجام یکی از دلایلی است که ممکن است انگیزه انتشار اسناد بوده باشد؛ اسنادی که نشان می‌دهند ایران تعهدات خود را نقض نکرده است. اسناد مزبور اندکی پس از آن منتشر می‌شوند که گفته شد آژانس بین‌المللی به ایران در مورد حجم غنی‌سازی اورانیوم کم‌غلظت هشدار داده و اعلام کرده است که اگر غنی‌سازی با همین آهنگ ادامه یابد، حجم اورانیوم غنی‌‌شده به زودی از حجم مورد توافق (۳۰۰ کیلوگرم) فراتر خواهد رفت. دو مقامی که آسوشیتدپرس گمانه‌زنی‌های آنها را نقل کرده، معتقدند انتشار اسناد و «هشدار» آژانس به ایران احتمالاً ارتباطی به هم ندارند، زیرا جمهوری اسلامی هنوز حد مورد توافق را رد نکرده است. این درحالی است که کمیسیون مشترک برجام روز 21 دی ماه در وین جلسه خواهد داشت. این جلسه به منظور بررسی مسائل مطروحه در نامه مورخ ١٦ دسامبر(26 آذر) وزیر امورخارجه جمهوری‌ اسلامی ایران به فدریکا موگرینی مسئول هماهنگ‌کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا در پی تمدید قانون آیسا توسط کنگره آمریکا تشکیل می‌شود.

تاریخچه انتشار اسناد محرمانه
افشا یا انتشار اسناد محرمانه مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران و مسائل پیرامون آن قصه‌ای جدید در روابط بین‌الملل جمهوری اسلامی ایران نیست. در برخی موارد ایران از انتشار اسناد محرمانه ابراز نارضایتی کرد و در برخی موارد نیز صرفاً سکوت اختیار کرد. به عنوان مثال اواسط مرداد امسال بود که اسنادی محرمانه درباره برنامه بلند مدت ‌هسته‌ای ایران توسط اسوشیتدپرس منتشر شد. اسنادی که در آن برنامه بلند مدت ‌هسته‌ای ایران تشریح شده بود و بسیاری از نکات فنی و مهم برنامه ‌هسته‌ای ایران در آن ذکر شده بود. پس از این افشا مقامات ایران نسبت به این موضوع واکنش دادند. واکنشی همراه با گلایه از آژانس بابت افشای این اسناد بود ولی تلویحاً از آنچه که افشا شده بود ابراز رضایت می‌کرد. «بهروز کمالوندی»، سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران، روز یکشنبه (3 مرداد) درباره افشای بخشی از برنامه بلند‌مدت هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران که در آسوشیتدپرس منتشر شده بود، گفت: «بخش‌هایی منتشر شده که قرار بوده محرمانه بماند و تلقی ایران این است که این اطلاعات از آژانس درز کرده است. نماینده ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در واکنش به درز اسناد محرمانه برنامه بلند مدت ‌هسته‌ای ایران یادداشت اعتراضی به آژانس ارائه می کند».
«علی اکبر صالحی»، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران نیز در گفت و گوی خبری درباره ادعای اسوشیتدپرس مبنی به دستیابی به سند محرمانه توافق ایران و گروه 1+5 به موازات «برجام»، تصریح کرده بود: «طبق پروتکل الحاقی برنامه بلندمدت صنعت هسته‌ای خود را تنظیم و پس از تصویب در شورای عالی امنیت ملی به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارائه کرده‌ایم. از آژانس خواسته‌ایم که این برنامه محرمانه بماند و دلیلی ندارد که همگان بخواهند از آن مطلع شوند، البته توافق کردیم که این برنامه به شکل محرمانه به اطلاع کمیسیون مشترک مرتبط با برجام هم رسانده شود که باید محرمانه محفوظ بماند».
صالحی در این باره خاطر نشان کرده بود:«آن طور که آسوشیتدپرس اعلام کرده است یک دیپلمات بخشی از این برنامه را اعلام کرده است که اگر دقت کرده باشید گفته است «قابل قبول نیست که ایرانی‌ها پس از سال دهم از اجرای برجام یکباره اوج بگیرند» که جنبه مثبت داشت».
صالحی خاطرنشان کرد: «قصد نداریم خودمان این برنامه را اعلام کنیم اگر خودشان اعلام کردند اولا خلف وعده است و دیگر این که با انتشار آن مردم ما مطلع می‌شوند ما چه پیش‌بینی‌های درست و مناسبی برای توسعه صنعت هسته‌ای کشورمان کرده‌ایم».
واکنش‌های رسانه‌ها
به گزارش ایسنا به نقل از شبکه دویچه وله، به همراه این اسناد نامه‌ای از فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا منتشر شده که مجوز انتشار اسناد را صادر کرده است. وی در نامه خود آورده است؛ این اسناد صرفا برای شفاف‌سازی انتشار یافته‌اند که کمیسیون مشترک برجام آنها را برای اجرای اقدامات مرتبط هسته‌ای ایران طبق توافق هسته‌ای تهیه کرده است.
برخی از اسناد تاریخ ششم ژوئن ۲۰۱۶ را دارند که با این حساب چند روز پیش از اجرایی ‌شدن برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) تنظیم شده‌اند.
اسنادی که روز جمعه روی سایت آژانس قرار گرفته، تا کنون به صورت عمومی منتشر نشده بودند. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر اجرای تعهدات مرتبط هسته‌ای در برجام نظارت می‌کند.
بر‌اساس توافق هسته‌ای که میان ایران و اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل به علاوه آلمان حاصل شد و در ژانویه 2016 به اجرا درآمد، ایران در ازاء محدودیت برنامه ‌هسته‌ای‌اش از لغو تحریم‌های بین‌المللی بهره‌مند شده است. طبق این توافق، تهران تنها می‌تواند اورانیوم را تا غلظت کم غنی‌سازی کند؛ غلظتی که نتوان از آن برای ساخت تسلیحات هسته‌ای استفاده کرد. حجم اورانیوم با غنای پایین موجود در ایران نیز نباید بیش‌از ۳۰۰ کیلوگرم باشد.
البته این نکته که در گزارش دویچه‌وله تاریخ اسناد 6 ژوئن ذکر شده اشتباه است و طبق تاریخ اسناد منتشر شده در سایت آژانس، این اسناد تاریخ 6 ژانویه داشتند.
خبرگزاری رویترز نیز با ارائه جزئیاتی درباره اسناد اخیر منتشر شده توسط ایران و آژانس گزارش داد: ایران و قدرت‌های جهانی روی شفاف‌سازی‌هایی به توافق دست یافته‌اند که به گفته دیپلمات‌ها حجم تعیین شده ذخیره اورانیوم غنی‌شده ایران در برجام را کاهش می‌دهد. آژانس نیز این توضیحات را در قالب هشت سند روی سایت خود قرار داده است.
هرچند مشخص نیست که این شفاف‌سازی‌ها دقیقا چقدر تفاوت درباره حجم ذخیره اورانیوم ایران ایجاد می‌کند. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارشات خود به کشورهای عضو تخمینی در این زمینه ارائه نمی‌دهد، موضوعی که مورد انتقاد برخی کشورها نیز قرار می‌گیرد.
رویترز در ادامه آورده است که این سندها همچنین در حالی در اختیار عموم قرار گرفته‌اند که هنوز مشخص نیست رییس‌جمهور منتخب آمریکا به‌عنوان یکی از منتقدان توافق هسته‌ای قصد دارد چگونه با مشکلات بر سر راه اجرای برجام مواجه شود، مشکلاتی که با آغاز اجرای توافق سر برآورده‌اند.
گزارش : امر جلالی