پارسال که خانم همسايه براي پيادهروي اربعين رفته بود با خودم فکر ميکردم حتما سفر سختي در پيش خواهد داشت و کلي غر خواهد زد که چنين شد و چنان. آخر سابقه نداشت که از مسافرت برگردد و از سختيها و گرما و سرما و خستگي راه برايمان نگويد. پارسال هم خودم را آماده کرده بودم که غر بشنوم و از خستگيهايش برايم تعريف کند. اما وقتي برگشت انگار که يک آدم جديد شده. چشمانش برق ميزد و از غر زدن هم خبري نبود. هر چه بود حرف عشق بود و شور و ذوق زيارت. باورم نميشد که خودش باشد. آنقدر ذوق زده بود که امسال هم رفت. مثل خيليهاي ديگر. امسال هم پياده روي اربعين با حضور عاشقان و مشتاقان ابا عبد الله اتفاق افتاد. ما که سعادت رفتن نداشتيم، عکسها و تصاوير را ديديم و خبرها را دنبال کرديم.
خبر عشق و از خودگذشتگي و شوق و شور را شنيديم و دلمان لرزيد. اما کميکه گذشت، خبر ازدحام جمعيت هم آمد. ازدحام جمعيت آن هم نه فقط از نوع پر شور و زيبايش. بلکه خبر از بسته شدن مرزهاي عراق آمد و جمعيتي که پشت مرز عراق سرگردان شده بودند. گاهي ازدحام جمعيت حس خوبي براي آدم تداعي نميکند. ازدحام جمعيت و سفر ترافيکهاي وحشتناک را به يادمان ميآورد و ازدحام جمعيت و زيارت... از وقتي فاجعه منا رخ داده، اين دو کلمه که کنار هم قرار ميگيرند، بياختيار استرس ميگيريم.
در ايام منتهي به اربعين هم خانوادههاي زيادي عزيزانشان را از زير قرآن رد کردند و پشت سرشان آب ريختند و مسافرشان را بدرقه کربلا کردند و چشم به راه ماندند تا با حال خوش و دل سبک بازگردند. تا اينکه خبر رسيد، مرز مهران به دليل ازدحام جمعيت و حضور زائران بدون ويزا، بسته شد. تمام اين مدت به خانم همسايه فکر ميکردم که الان در چه حال است؟ آيا او هم پشت مرز مهران ساعتها در انتظار نشسته و در ميان ازدحام کلافه کننده جمعيت گير کرده؟ امسال که بيايد نميدانم چه خاطرهاي برايمان تعريف خواهد کرد.
صداي پاي اربعين و مشکلات مرز مهران
صداي پاي اربعين که رسيد، سيل مشتاقان امام حسين(ع) در سراسر کشورهاي اسلاميخود را به خاک عراق رسانده و از جاي جاي اين کشور با پاي پياده به کربلاي معلي ميرفتند تا در روز اربعين اجتماع بزرگ حسيني را تشکيل دهند. اما همه چيز به همين سادگي هم نبود و مشکلات کم کم همگام زائران شدند. البته با وجود چنين جمعيتي؛ بروز برخي مشکلات طبيعي به نظر ميرسيد اما بسته شدن مرزهاي عراق به دليل زائراني که بي توجه به قوانين، بدون ويزا راهي کربلا شدند آنچنان دردسرساز شد که کم کم زمزمههايي از لب تشنگي زوار ايراني در مرز مهران به گوش رسيد.
روزهاي نزديک به اربعين مدام خبر ميرسيد که در حالي که تردد زائران اربعين حسيني به اوج خود رسيده است، صدها هزار زائر راهي عراق هستند و چند هزار نفر نيز در حال بازگشت. مرز مهران به علت فقدان امکانات لازم از هر نظر براي پاسخگويي به زائران به مشکل خورده است.هزاران نفر از زائران اربعين حسيني که در مرز مهران حضور داشتند که به علت نبود امکاناتي از جمله سرپناهي هرچند محدود و کوچک، آب آشاميدني و سرويس بهداشتي، آواره بيابانها شده بودند و مجبوربودند شب را در شرايط بسيار سخت گذران کنند. انسداد مرز از سوي دولت عراق نيز به علت ازدحام جمعيت، مزيد بر علت شده بود تا مرز مهران نتواند تکافوي خيل زائران حسيني را داشته باشد. نگرانيها ازعدم وجود تمهيدات لازم براي آغاز موج بازگشت چند ميليون زائر پس از اربعين و بروز مشکلات جدي احتمالي در مهران لحظه به لحظه افزايش مييافت و فقدان امکانات لازم در مرز مهران به حدي رسيده بود که زوار بدون آب و غذا و سرپناه در بيابانها سرگردان شده بودند .بسياري از مردميکه به اميد زيارت اربعين عازم مهران شده بودند، ناچار شدند به خاطر بيتدبيريهاي صورت گرفته و بسته شدن مرز مهران توسط طرف عراقي به شهرهايشان بازگردند.
آنچه ميگفتند، آنچه اتفاق افتاد
قبل از شروع مراسم راهپيمايي اربعين خبرها اين طور بازگو ميشد؛ پس از باز شدن راه کربلا، حماسه راهپيمايي اربعين هر سال باشکوهتر از گذشته بصورت خودجوش و مردميبرگزار ميشود اما متاسفانه برخلاف انتظار و وعدههايي که داده شد، برخي دستگاههاي متولي تدبير لازم را به شکلي قابل قبول در زمينه برگزاري اين مراسم باشکوه با وجود تکرار هرساله نداشتند و حضور زائرين بدون ويزا هم مزيد بر علت شد و اين سفر زيبا را به کام بسياري از زائران تلخ کرد.
تمام اين اتفاقات باعث نارضايتي مردميشد که راه سخت سفر و خطراتش را به جان خريدند تا به ديدار امام مظلوم(ع) خود بشتابند و طبعا انتظار چنين پيشآمدهايي را داخل کشور نداشتند. اين مشکلات حتي شامل حال کساني که ويزا داشتند هم شد و بايد قبول کرد بسته شدن مرز مهران به روي هموطناني که حتي رواديد و مدارک قانوني داشتند جز بر اثر عدم مديريت صحيح نبوده و تکرار آن در سالهاي بعد به هيچ وجه قابل انتظار و پذيرفتني نيست.
اما بايد درنظر داشت طي مدت 72 ساعت پس برگزاري مراسم روز اربعين بيش از دو ميليون نفر از مرزها وارد کشور شدند، اين درحاليست که جمعيت مذکور طي يک بازه 10 روزه از کشور خارج شده بودند و مسلماً هنگام بازگشت اين وضعيت سردرگميميتوانست تشديد شود.
انتظار کلافه کننده مردم پشت مرز مهران زمزمهها و اعتراضهايي را در پي داشت. بعضيها ميگفتند، دولت عراق خواهان جدا کردن زائران بدون ويزا و عبور زائران با مدارک قانوني و ويزاي عراق شده است، اما برخي از زائران که ويزا ندارند متاسفانه با تجمع خود در مرز مهران سبب طولاني شدن بسته ماندن مرز مهران شدهاند.
پاي حرفهاي زائران
امير محمد ملکي که از شهر ابهر در پياده روي اربعين شرکت کرده بود از امکانات کم و جمعيت زياد در مرز مهران گلايه ميکند و ميگويد: ما رفتيم و طعم زيارت را چشيديم و سرخوشي اش برايمان ماند اما واقعا در مرز مهران اذيت شديم. انتظار از مسئولان بسيار زياد است چرا که چندين سال است که مراسم اربعين با استقبال بسيار زياد مردم مواجه ميشود و مسئولان بايد به فکر چنين روزي ميبودند. خيليها بيشتر از 10 ساعت در مرز مهران به انتظار بازگشايي مرز منتظر ماندند و در بين آنها پيرمرد و کودک و افراد معلول هم به چشم ميخوردند. حتي ما شاهد بوديم که يکي از زائران در اثر تجمع جمعيت و به علت کهولت سن دچار مشکل جدي شد و حتي شايعه شد که جان خود را از دست داده است. پذيرايي از زائران مطلوب و خوب بود ولي وضعيت سرويسهاي بهداشتي مناسب نبود. اما موضوعي که اهميت بسياري دارد معطل ماندن زائران در مرز مهران بود که پس از گذشت چندين ساعت هنوز چارهانديشي نشده بود و انتظار ميرفت که رايزني مسئولان با طرف عراقي زمان کمتري ببرد و مرز بازگشايي شود. ما واقعا در عراق با حماسه اين مردم مواجه شديم و مهمان نوازي آنها ما را شرمنده کرد ولي خاطره تلخ مرز مهران تا مدتها از ذهنمان پاک نميشود.
مردم مهران از زبان زائران
با يکي از زائران اربعين زماني که در مرز مهران بود گفت و گوي تلفني داشتيم. محمد که هر سال در ايام اربعين از راه مرز مهران به کربلا ميرود، گفت: خروج روزانه صد هزار نفر از شهر مهران که خود 15 هزار نفر جمعيت دارد، قطعا مشکلاتي دارد. اما مردم مهران درب خانههاي خود را بر روي زائران گشوده اند. اتومبيل زائران را در حياط خانههاي خود پارک کرده اند و با غذاي گرم از آنان پذيرايي ميکنند. درست مثل ساليان دفاع مقدس، مردم نان خود را با ميهمانان شهرشان تقسيم ميکنند.
بيش از يک ميليون زائر از پايانه مرزي مهران راهي کربلا شده اند. اگر اين ميزان بطري آب معدني، ظروف يک بارمصرف، نايلون فريزر، جلد انواع کيک و بيسکويت، رد پاي خاکي زائران را يکجا ببينيد و از طرفي آن سوي مرز و در مبادي ورودي کشورعراق و شهر بدره فقدان کمترين امکانات اوليه و مسدود کردن مرز از سوي طرف عراقي، به طور طبيعي مشکلاتي را حادث خواهد شد. همه اين موضوعات ميتواند تلنگري به مسوولان باشد که بالاخره مرز مهران را جدي بگيرند مرزي که تا کربلا 3 ساعت فاصله دارد درحالي که مرزخوزستان تا کربلا با ماشين 11 ساعت فاصله دارد.
اوضاع ماشينها
بسياري از زائران با خودروهاي شخصي خود تا مرز مهران رفته بودند و خودروها را در شهر کوچک و مرزي مهران پارک کرده و عازم پيادهروي اربعين شده بودند اما به دليل مشکلات ترافيکي در شهر مهران و وسعت کم شهر، اتومبيلهاي پارک شده توسط جرثقيل به پارکينگ منتقل شدند. فرمانده پليس راهور استان ايلام با اعلام اينکه حجم پارک خودرو در شهر مهران بيش از حد ظرفيت اين شهر اعلام کرده و گفته: خودروهاي پارک شده در شهر به پارکينگ بزرگ اربعين منتقل شدند . سرهنگ نورالله خادم گفته بود: با توجه به ازدحام زائران در شهر مهران و ترافيک سنگين در اين شهر محدوديتهاي ترافيکي همچنان ادامه دارد و هيچگونه خودروي شخصي اجازه ورود به شهر مهران را ندارد.
و اما بعد..
و اما تجربه امسال و مرز مملو از جمعيت مهران نشان داد، هر جايي قانون خود را دارد و هر کاري اصول خود را. وقتي بارها و بارها اعلام ميشود که زائرين بدون ويزا به مرزها نيايند يعني آمدنشان مساوي است با ضايع شدن حق ديگران. يعني انتظار کشنده پيرمردها و پيرزنها پشت درهاي بسته مرز به خاطر حضور آدمهايي که يادشان رفته زيارت مستحب است اما رعايت حق ديگران واجب. يعني تمام کساني که بدون ويزا به مرزها آمدند بايد تاوان چشم انتظاري و سرگرداني و سردرگميتمام آنهايي را بدهند که به خاطر بيمبالاتي ديگران شهد شيرين زيارت به کامشان تلخ شد.
گزارش : مرجان حاجی حسنی/مردم سالاری