بی شک همه ما این روزها تبلیغ های مربوط به دیجی کالا، فروشگاه اینترنتی پنجاه چهل یا صدها وب سایت فروشگاهی یا خدمات رسانی آنلاین در ایران را دیده ایم. خیلی ها هم حالا مدتهاست برای خرید شارژ و نقل و انتقال پول و انواع خدمات مربوط به دانلود کتاب و روزنامه و دیگر کالاها از پایگاه های اینترنتی بانکی و خدماتی استفاده می کنند. این سامانه جدید تجاری که بر بستر اینترنت استوار است و روز به روز جایگاه خود را در زندگی ما ایرانی ها بیش از پیش باز می کند، ساده ترین شکل از بازاری بزرگ به نام تجارت الکترونیک و آنلاین در دنیاست که شکل مراودات تجاری و مالی را در جهان دگرگون کرده است.
تجارت آنلاین یا کسب و کار اينترنتی به فروش محصولات يا خدمات در اينترنت گفته می شود. اين نوع کسب و کار به سرعت در اقتصاد امروز رشد و پيشرفت کرده است. خريد و فروش اينترنتی به کوچکترين کسب و کارها نيز اين امکان و فرصت را می دهد که به مخاطبان خود در سطح جهانی با حداقل هزينه دسترسی پيدا کنند. امروزه حدود یک میلیارد نفر در دنيا از اينترنت استفاده می کنند. 69 درصد از اين جمعيت، در طول 90 روز، دست کم يک خريد از اينترنت داشته اند.
مزیت اينترنت در اين است که مخاطبان آن در سرتاسر دنيا پراکنده اند و اين امر می تواند به معنای وجود مشتريان بالقوه برای شما باشد. اين نوع بازار، هيچ موقع بسته نمی شود. مشتريان شما می توانند به صورت 24 ساعته به اطلاعات کسب و کارتان دسترسی پيدا کنند. شما نيز می توانيد هر چند بار و با هر فاصله ای که بخواهيد، اطلاعات مورد نظرتان را درباره ی فعاليتها و فروشگاهتان در صفحات اينترنت جای دهيد. مهمتر از اين، شما می توانيد کاتالوگی از محصولات و خدماتتان را همراه تصوير و حتی فيلم در صفحات اينترنت قرار دهيد. در اين صورت، مشتريان بالقوه ی شما می توانند آنها را مشاهده کنند و حتی در هر ساعت از شبانه روز، سفارش خريد دهند. برای درک بهتر این ساز و کار بد نیست با یکی از نخستین و بزرگترین فروشگاه های اینترنتی در ایران بیشتر آشنا شوید.
*فروشگاهی با لقب آمازون ایرانی!
دیجی کالا نام یکی از وب‌گاه‌های فعال در زمینه تجارت الکترونیک در ایران است. این وب‌گاه بزرگ‌ترین فروشگاه آنلاین در ایران است و به طور میانگین روزانه بیش از ۸۵۰ هزار بازدید کننده دارد. مدیران این سایت از سال ۸۳ تصمیم به راه‌اندازی آن گرفته و در سال ۱۳۸۵ توسط حمید محمدی و سعید محمدی بنیانگذاری شد. پرسنل اولیه آن ۵ نفر بودند که تا اسفند ۱۳۹۲ به ۲۰۰ نفر افزایش پیدا کرد و طبق گفته مدیران تا پایان سال ۹۳ به ۷۰۰ نفر رسید. بر اساس گزارش مجله اکونومیست در سال ۲۰۱۴ این وب‌گاه با سرمایه۱۵۰ میلیون دلار در رتبه اول شرکت‌های اینترنتی ایران قرار گرفت. طبق گزارش واشنگتن پست این وبگاه روزانه ۳٬۰۰۰ درخواست خرید دارد و در ده ها شهر مهم ایران برای پخش محصولاتش شعبه دارد. دیجی کالا را از نظر سهم گسترده‌ای که در بازار تجارت الکترونیک ایران دارد، با شرکت آمازون مقایسه می‌کنند و به آن لقب «آمازون ایرانی» داده‌اند.
*شش گروه از‌ پردرآمدترين‌ كسب‌ و كارهای اينترنتی ايران
البته در ایران آمار دقیق درآمد برندها در حوزه های مختلف منتشر نمی شود چون به نوعی خط قرمز و حریم خصوصی آنها تلقی می شود. اما براساس ترکیب شاخص هایی مانند تعداد مخاطب، آمار بازدید، محبوبیت برند و ارزش کلی خدمات، می توان به یک جمع بندی کلی از پردرآمدترین سایت ها و گروه های کسب وکار اینترنتی در ایران رسید.
*گروه‌اول:‌ سایت‌های‌خبری‌ و ‌اطلاع‌رسانی
سایت های خبری و اطلاع رسانی در زمره پرمخاطب ترین سایت های فارسی به شمار می آیند.
تغییر ذائقه کاربران به دریافت اخبار در لحظه، از رسانه های کوچکتر نسبت به رسانه های بزرگ مثل رادیو، تلویزیون و روزنامه، قابلیت جستجو و مراجعه سریع به خبرهای تخصصی در وب و... را می توان اصلی ترین دلیل این امر برشمرد. بنابراین به خوبی می توان تشخیص داد که این بخش پرطرفدار یکی از پردرآمدترین شاخه های کسب وکارهای فارسی است.
نسبت درآمد این سایت ها را باید به میزان هزینه کرد وسرمایه گذاری آنها برآورد کرد.
مدل درآمدی سایت های خبری اکثرا از طریق تبلیغات است که شامل نمایش بنر و آگهی، لینک و درج رپرتاژ می شود. از مزایای راه اندازی یک سایت خبری می توان به هزینه بسیار پایین طراحی و پیاده سازی، سرمایه گذاری نسبتا کم، عدم نیاز به تامین کالا و تجهیزات، سرعت بالای فعالسازی و عدم نیاز به تخصص های پیچیده در شروع کار اشاره کرد.
* گــروه‌دوم:‌ سایت‌های ‌نیازمنــدی،‌ آگهی‌آنلاین‌و‌تبلیغات
تبلیغات از جمله مشــاغلی اســت که گردش مالی و نرخ رشــد بســیار بالایی دارد و صاحبان رسانه های تبلیغاتی بیشترین درآمد این صنعت را به خودشان اختصاص می دهند. کافی اســت در اینترنت صاحب یک رسانه یا ابزار قدرتمند تبلیغاتی باشید تا به درآمد اینترنتی خوبی دســت پیدا کنید.
ســایت های درج نیازمندی، آگهی آنلاین و سامانه های خدمات تبلیغات در سبک های مختلف دومین گروه سایت های پردرآمد فارسی به شمار می آیند. از جمله سایت ها و سامانه های پردرآمد این گروه می توان به ســایت های درج آگهی عمومی و تخصصی مثل شیپور، دیوار، ایستگاه، ایسام و صباویژن اشاره کرد.
از مزایای این سبک درآمد اینترنتی می توان دسترسی به کانال های متعدد درآمدی، عدم نیــاز به تامین و لجســتیک کالا، نرخ رشد مناســب، قابل راه اندازی با سرمایه متوســط به بالا، خطرپذیری پایین، تنوع خدمات قابل ارائه با پتانسیل بالا و... را دانست. از معایب این سبک نیز می توان به نیاز به دانش فنی، تخصصی و اجرایی بالا، فضای کسب وکار بیش از حد رقابتی، نوسان درآمد و فعالیت رقبای سرسخت اشاره کرد. پیشنهاد می شود برای ورود به این عرصه یک ایده ناب و خلاقانه را تحلیل و پیاده سازی کنید. گاهی پتانسیل پایین بازار برای خدمات تکراری موجب پس زدگی کســب وکار تازه وارد می شود.
*گروه‌‌سوم:‌ ارائه‌خدمات‌بین‌‌کسب‌وکارها‌یا‌ تجارت‌B2B
در این گــروه از خدمات، ســایت های پرمخاطب و پرطرفداری وجود دارد که تســهیل کننده خدمات و تجارت بین دو بخش از بازار هستند، مثلا سایت های تخفیف گروهی یا بازارهای اینترنتی که واسط تجاری بین دوبخش محسوب شده و خودشان از موفقیت مالی بالایی برخوردار هستند. برخی از سایت های کلیکی و حتی تبلیغاتی نیز می توانند در این گروه قرار داشته باشد. از جمله سایت های موفق و پردرآمد این گروه می توان به تخفیفان، نتبرگ، کافه بازار، ای نتورک و موزاندو اشاره کرد.
پتانســیل رشــد بالا، دسترســی به مخاطب زیاد، عدم نیاز به تامین کالا و لجســتیک، قابلیت تعمیم به کســب وکارهای متعدد و امکان ایجاد چندجریان درآمــدی همزمــان از مزایای این بخش ســبک از کسب وکار است. از معایب آن نیاز به نیروی انسانی و تیم حرفه ای در شروع کار، زمان بر بودن فرایند رشد و پایداری و سختی و پیچیدگی فرایند بازاریابی آن است.
*گروه‌چهارم:‌ خرده‌فروشی‌‌و‌فروشگاه‌های‌ اینترنتی
دیجی کالا، البســکو، بامیلــو، زنبیــل و... برندهای شناخته شده خرده فروشی و فروش اینترنتی ایرانی هستند. تقریبا شاخص های این سبک برای همه شناخته شده است، حتی برای کسانی که تخصص حرفه ای وب ندارند. کافی است بتوانید کالا یا خدماتی را با قیمت و پشتیبانی مناسب به فروش برسانید.
از مزایای این ســبک امکان به دست آوردن سهمی از بازار هر چند کوچک در ابتــدای کار، هزینه پایین فنی و اجرایی وب، امکان فعالیت با شرکای تجاری و تامین کنندگان وپتانسیل و نرخ رشد بسیار بالاست و از معایب آن می توان به نیاز به سرمایه و نقدینگی قابل توجه در شروع کار، رقابت شدید در برخی از بخش های بازار خرده فروشی و خطرپذیری مالی بالا اشاره کرد.
*گــروه‌پنجم:‌ شــبکه‌های‌ اجتماعی، ‌ارتباطی‌ و‌ ســامانه‌های‌ وبلاگ‌
اگرچه بیشــتر شــبکه های اجتماعی شناخته شده خارجی هســتند، با این حال موفقیت برخی از شــبکه های اجتماعی داخلی مثــل آپــارات، کلــوب و فیسنما را نمی توان نادیده گرفــت. در این میان استقبال کاربران از سامانه های ارائه وبلاگ مثل بلاگفا، پرشــین بلاگ و میهن بلاگ دلیــل خوبی برای ورود به این بخش اســت. بســیاری از کارشناسان معتقدند این بخش ها همچنان از پرمخاطب ترین و پردرآمدترین بخش های کســب وکار فارسی به شمار می آیند.
نرخ رشــد ســریع و درآمد بالا مهمترین ویژگی این سایت هاســت. ورود به این گروه از کسب و کار نیاز به دانش فنی و تجربه بالایی در حــوزه وب دارد، صرف توانایی در ایجاد سایت نمی تواند دلیل بر موفقیت یک کسب وکار پایدار در این بخش شود. علاوه بر آن زمان بازدهی و پایداری این سایت ها کوتاه نیست، چرا که دوران انفجار و هجوم کاربران به سایت های وبلاگ و شبکه های اجتماعی گذشته است.
گروه‌ششم:‌ سایت‌های‌ دانلود‌ و‌ خدمات‌ آنلاین
دوران خرید نرم افزار از طریق دیســک تقریبا تمام شده اســت، فرقی نمی کند که برنامه اصلی یا قفل شکسته باشد.
دسترســی افراد بــه اینترنت پرســرعت و مقرون به صرفه بودن دانلود نســبت بــه خرید حضوری، این ســایت ها را به محبوبتریــن و پردرآمدترین بخش های کســب و کار وب فارســی تبدیل کرده است. از نمونه های موفق آن می توان به پیسی ورد، سافت 98،پیسی دانلود، میهن دانلود و وطن دانلود اشاره کرد.
این ســایت ها علاوه بر فروش مستقیم از طریق تبلیغات و حتی مشارکت درآمد دارند و با توجه به هزینــه کم مــورد نیاز برای شــروع، سادگی و ســهولت راه اندازی، عدم نیاز به تامیــن کالا، خطرپذیری پایین و امکان تعریف جریان های درآمدی متعدد در دسته کسب وکارهای اینترنتی پر سود به حساب می آیند.
از معایب این ســایت ها هم بازار پررقابت آن است که در صورت ورود به آن نیاز به ایده خلاقانه و اجرای حرفه ای است.
با وجود موفقیت این کسب و کارها و شرکت هایی نظیر دیجی کالا اما بسیاری از کارشناسان معتقدند وضعیت کنونی تجارت الکترونیک در ایران وضعیتی قابل قبول و متناسب با ظرفیت ها نبوده و در ایران آنگونه که باید به ظرفیت های این عرصه در خصوص کسب و کار توجه نشده و متاسفانه ایران هنوز نتوانسته است سهم قابل توجهی از این بازار را کسب کند.
*رتبه هفتاد و هفتم ایران در تجارت الکترونیک
بررسی ها و مطالعات مختلفی در زمینه روند رشد و توسعه تکنولوژی و ابزارهایش در کشورهای دنیا انجام می شود، اما شاید نتایج کنفرانس زمینه تجارت و توسعه سازمان ملل یا آنکتاد یکی از مهم ترین و جامع ترین این مطالعات باشد. در این بررسی اما ایران نتوانسته نمره چندان قابل قبولی بگیرد و از میان 137 کشور، رتبه 77 را در زمینه تجارت الکترونیک به دست آورده است.
کنفرانس آنکتاد هر چهار سال یک بار برگزار می شود تا با حضور فعالان و بزرگان دنیای تجارت مسائل مختلف و مهمی از جمله تجارت الکترونیک که در سال های اخیر رشد زیادی کرده و به تدریج به عامل تاثیرگذاری برای توسعه اقتصادی کشورها تبدیل شده است، مورد بررسی و تحلیل قرار بگیرد. جدیدترین کنفرانس آنکتاد در ماه جولای سال جاری میلادی در شهر نایروبی پایتخت کنیا برگزار شد و نتایج بررسی ها و مطالعات آن اخیرا منتشر شده است. مهم ترین بخش گزارش جدید مربوط به بررسی شاخص تجارت الکترونیک بنگاه های تجاری با مشتریان (B2C) است. تجارت الکترونیک بنگاه های تجاری با مشتریان در واقع به عبارت ساده تر همان فروش محصولات یا ارائه خدمات به مشتریان نهایی است که هم به صورت آنلاین و هم به صورت فیزیکی انجام می شود. اما به طور کلی عبارت B2C معمولا برای توضیح فروش آنلاین محصولات و خدمات و به عبارت دیگر تجارت الکترونیک به کار برده می شود.
در فرآیند تجارت الکترونیک تراکنش های مالی و اینترنتی میان بنگاه های تجاری و مشتریان نهایی بیشترین اهمیت را دارند و به همین دلیل نیاز اولیه و پایه ای در این زمینه دسترسی به اینترنت است تا کاربران و مشتریان بتوانند محصولات و خدمات را به خوبی بررسی کرده و در نهایت سفارش دهند. روش پرداخت هم می تواند یکی از حالت های پرداخت با کارت اعتباری، پول الکترونیک، انتقال بانکی یا پرداخت نقدی هنگام دریافت محصول باشد. اطلاعات در نظر گرفته شده در این بررسی از منابع ملی هر کشور جمع آوری و تحلیل شده است. با این اوصاف بررسی وضعیت تجارت الکترونیک کشورهای جهان در کنفرانس آنکتاد بر اساس چهار شاخص اصلی انجام شده است که عبارتند ازکاربران اینترنت، سرورهای امن، ضریب نفوذ کارت اعتباری و امتیاز اعتبار پستی.
*فهرست فعالترین مراکز توسعه تجارت آنلاین در دنیا
در گزارش اخیر آنکتاد کشور کوچک لوکزامبورگ یک بار دیگر در فهرست رتبه بندی کشورهای جهان از نظر توسعه تجارت الکترونیک جایگاه اول را به خودش اختصاص داده است. در واقع این فهرست جایگاه کشورهای جهان را از نظر میزان آمادگی برای تجارت آنلاین نشان می دهد. در میان 10 کشور برتر این فهرست، 6 کشور اروپایی، سه کشور از منطقه آسیای پاسیفیک و یک کشور از آمریکای شمالی هستند. در میان کشورهای در حال توسعه، سه کشور پر درآمد کره جنوبی، هنگ کنگ و سنگاپور بالاترین جایگاه ها را از نظر آمادگی برای تجارت الکترونیک دارند و بعد از آنها کشورهای حاشیه خلیج فارس توانسته اند جایگاه های خوبی را در اختیار بگیرند. در منطقه آمریکای لاتین و دریایی کارائیب هم اروگوئه بهترین کشور از نظر روند توسعه تجارت الکترونیک است. شصت و یکمین جایگاه این فهرست به آفریقای جنوبی اختصاص دارد که پیشروترین کشور قاره آفریقا در زمینه آمادگی تجارت آنلاین و الکترونیک محسوب می شود.
بیشترین رشد و بهبود نسبت به گزارش قبلی که مربوط به سال 2014 بوده است- را دو کشور قطر و امارات متحده عربی داشته اند و به این ترتیب قطر رشد 47 پله ای و امارات رشد 41 پله ای تجربه کرده اند. کارشناسان و تحلیلگران معتقدند که رشد چشمگیر این دو کشور در زمینه توسعه تجارت الکترونیک بیشتر مربوط به تمرکز آنها برای بهبود شاخص اعتبار پستی شان بوده است. در مقابل دو کشور ماداگاسکار و سیرا لئون نسبت به سال 2014 رشد منفی داشته و در این فهرست سقوط کرده اند. به طور کلی شاخص آمادگی و توسعه تجارت الکترونیک در مناطق مختلف جهان متفاوت است. به عنوان مثال تنها یک پنجم جمعیت قاره آفریقا از اینترنت استفاده می کنند، در حالی که دو سوم جمعیت آسیای غربی به اینترنت دسترسی دارند. با این حال کل قاره آسیا نیاز به بهبود و افزایش ضریب نفوذ اینترنت دارد تا بتواند آمادگی بیشتری برای تجارت آنلاین و الکترونیک داشته باشد.
در رتبه بندی کشورهای جهان از نظر شاخص توسعه تجارت الکترونیک اما کشور ما در جایگاه هفتاد و هفتم ایستاده است. این بررسی ها نشان می دهد که سهم افراد از دسترسی به اینترنت در ایران برابر 39 درصد است و سهم افراد بالای پانزده ساله دارای کارت اعتباری به 11 درصد می رسد. میزان سرورهای اینترنت امن برای هر یک میلیون نفر جمعیت 38 درصد است و میزان اعتبار پستی ایران به 82 درصد می رسد. بد نیست بدانید که شاخص توسعه تجارت الکترونیک ایران در سال 2015 برابر 6/ 42 درصد بوده است.
*موانع کسب و کار اینترنتی در ایران
در حال حاضر در کشور ما نبود زيرساخت هاي مخابراتي مناسب، مشکلات سيستم بانکي در ارائه خدمات الکترونيکي (مانند کارت هاي اعتباري)، فراگير نشدن فرهنگ خريد و فروش در اينترنت و... از جمله موانعي هستند که بر سر راه کسب وکارهاي اينترنتي قرار دارند.
شواهد نشان مي دهد که اينترنت، مي تواند تمام مشکلات هزينه اي، زماني و مکاني را به سادگي هرچه تمام تر حل کند و اين پديده خارق العاده يکي از مهم ترين و سودمندترين توليدات آن تجارت الکترونيک است. ولي کشور ايران از اين پديده سودمند تا حدودي عقب مانده و هنوز بسترهاي لازم را براي بهره مندي از اين صنعت فراهم نكرده است.
ماهان تیموری مدرس دوره های مارکتینگ و مشاور کسب و کار اینترنتی نیز در خصوص چالش های تجارت الکترونیک در ایران معتقد است: بسیاری از افرادی که به سازمان ما مراجعه می کنند اطلاعات کافی و دید مثبت در این حوزه ندارند بنابراین سرمایه زیادی وارد این حوزه نمی شود بنابراین اگر فرهنگ سازی و آموزش گسترده تر شود کسبه های بازار را می توان وارد این حوزه نمود و تجارت های سودمندی نصیب اقتصاد کشور خواهد شد.
وی گفت : افرادی که در کسب و کار اینترنتی وارد می شوند باید در سه موضوع رشد بهبود شخصی در حوزه مارکتینگ ، مدیریت کارکنان و رشد کسب و کار از طریق آگهی اینترنت تمرکز کنند.
در همین راستا فرانک رازقي اسکويي، قائم مقام مرکز توسعه تجارت الکترونيک در اختتاميه نخستين جشنواره کسب وکار اينترنتي، با اشاره به عدم رشد کسب وکار اينترنتي در ايران تاکید کرد که نظام توزيع کالاکه در طرح تحول اقتصادي به آن پرداخته شده بود، مشکلات عمده اي دارد که 4 مورد عمده آن عبارت است از:
1- تعداد زياد کساني که در اين حوزه فعاليت مي کنند.
2- بالابودن هزينه شبکه هاي توزيع کالادر ايران (برآوردي که مي کنند 50 درصد از هزينه کالادر کشور به خاطر هزينه توزيع است و اين، درصد خيلي بالايي را به خودش اختصاص داده است).
3- نبودن نظام طبقه بندي شناسايي کالاو خدمات.
4- نبودن آمار و اطلاعاتي که به شکل کارآمدي اين نظام توزيع کالارا مديريت کند.
اسکويي در مورد دلايل رونق نداشتن کسب وکار اينترنتي در ايران می گوید: در این راستا رسميت پيدا کردن خود ارائه کنندگان کالاو خدمات و نحوه پرداخت براي خريداران بسيار مهم است. همچنين بسياري از افراد از قوانين لغو خريد اطلاعي ندارند در حالي که اين موارد در قانون تجارت الکترونيک وجود دارد. خيلي ها به خاطر بي اطلاعي، خريد اينترنتي نمي کنند و موضوع گارانتي و خدمات پس از فروش نيز مطرح است و بعضي ها نسبت به سوءاستفاده از اطلاعات شخصي خود نگران هستند و نمي دانند که آيا مرجعي هست که به شکايت آنها رسيدگي کند. از سوي ديگر امنيت فروشگاه براي نگهداري اطلاعات شخص چقدر است يا استاندارد هاي خاصي رعايت مي شود؟ به گفته وي اين موارد مانع از خريد اينترنتي خريداران مي شود.
* درآمد 65هزارمیلیاردی از تجارت الکترونیک
در پایان باید یه این نکته اشاره کرد که با وجود رتبه پایین ایران در زمینه تجارت الکترونیک اما خوشبختانه سالانه بر میزان درآمدهای ناشی از کسب و کارهای اینترنتی افزوده می شود و در سالجاری این بخش از تجارت در کشور درآمدی بیش از 65 هزار میلیارد تومان داشته است.
در همین راستا مهندس بهنام امیری مدیرکل توسعه دفتر تسهیل تجاری سازی دفتر توسعه تجارت الکترونیک وزارت صنعت ، معدن و تجارت از رشد درآمد تجارت الکترونیک یا خرید و تجارت اینترنتی و رسیدن به مبلغ 65 هزار میلیارد تومان یعنی 4درصد از جی دی پی در سال جاری خبر داد.
بهنام امیری گفت : آنچه در موضوع توسعه تجارت الکترونیک اهمیت دارد زیرساخت ها و آموزش است. دو گروه فعالیت دولتی در این حوزه صورت می گیرد که شامل سیاستگذاری برای آموزش در دیگر نهادها و آموزش مستقیم توسط خود مجموعه دولتی است.
مدیرکل توسعه دفتر تسهیل تجاری سازی دفتر توسعه تجارت الکترونیک با توضیح اینکه تجارت الکترونیک در دنیا به دو صورت تجارت میان شرکت ها با افراد و تجارت شرکت ها با شرکت هاست ، گفت : 65 هزارمیلیارد تومان یعنی 4درصد از جی دی پی خرید و تجارت اینترنتی است.که بخش بیشتر این کسب و کار مربوط به شرکت ها با افراد یعنی عرضه مستقیم به مصرف کننده است.
امیری از ایجاد سامانه یکپارچه فرآیند تجاری کشور خبر داد و گفت : سامانه یکپارچه با ایجاد بستر ارتباطی می تواند به شکوفایی بیشتر این حوزه کمک شایانی کند و باید به آینده این بخش در ایران امیدوار بود.
گزارش : حسین خدنگ