ترمیم کابینه در دولت یازدهم بهانه ای است تا به مروری بر عملکرد دولتهای پیشین در حوزه ترمیم کابینه و تغییر خودخواسته وزرا بپردازیم.

ترمیم کابینه در دولت یازدهم بهانه ای است تا به مروری بر عملکرد دولتهای پیشین در حوزه ترمیم کابینه و تغییر خودخواسته وزرا بپردازیم.
به گزارش پایگاه خبری فریادگر، شایعه ترمیم کابینه حسن روحانی از زمانی مطرح شد که انتخابات دهمین دوره مجلس شورای اسلامی برگزار و ترکیب مجلس دهم نسبت به مجلس نهم دستخوش تغییراتی شد؛ تغییراتی که به سود دولت بود چراکه تعداد حامیان دولت در مجلس به لطف پیروزی فهرست 30 نفره فراکسیون امید در تهران افزایش یافته و این امر نه تنها خطر تغییر وزرا از طریق استیضاح – آنگونه که برای میلی منفرد وزیر علوم پیشین دولت روحانی رخ داده بود – را تا حدی کاهش داده، بلکه امکان ترمیم کابینه و استفاده از نیروهایی را که در مجلس نهم به عنوان وزرای پیشنهادی، به دلیل کمبود آرا از کسب رای اعتماد نمایندگان مجلس و راهیابی به دولت بازمانده بودند افزایش می داد. به همین دلیل همگان در انتظار ترمیم کابینه بودند تا در سال پایانی دولت که به انتخابات ریاست جمهوری منتهی می شود شاهد بهبود امور در برخی وزارتخانه ها در جهت رفع نقاط ضعف دولت و جلب آرای مردم باشیم. اما بیش از چهار ماه پس از تشکیل مجلس دهم، خبری از ترمیم کابینه نشد تا کم کم انتظارها برای تغییر در دولت کاهش یابد. بویژه با توجه به این موضوع که انتخابات ریاست جمهوری آتی این بار اردیبهشت ماه برگزار می شود و دولت برای جلب نظر مردم در انتخابات کمتر از 8 ماه فرصت دارد. با این وجود با آغاز فصل پاییز شایعات متعددی درباره تغییر در کابینه مطرح شد؛ شایعاتی که با احتمال تغییر در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که طی دو ماه اخیر بیش از سایر وزارتخانه ها حاشیه ساز شده بود آغاز شدو به وزارتخانه های ورزش و جوانان، آموزش و پرورش، و حتی علوم و صنعت، معدن و تجارت هم رسید. اما در نهایت سه وزارتخانه نخست، یعنی ارشاد، ورزش و آموزش و پرورش با تغییر مواجه شدند تا بدین ترتیب پرونده تغییر وزرا در دولت حسن روحانی به احتمال زیاد با همین سه تغییر بسته شود چراکه زمان زیادی تا پایان عمر دولت باقی نمانده است.
سه تغییر؛ قابل پیش بینی یا غیر قابل پیش بینی؟
سه تغییری که در دولت روحانی رخ داد، نخستین تغییرات در این دولت در جهت ترمیم کابینه محسوب می شود. پیش از این تنها یک وزیر – فرجی دانا – با استیضاح توسط مجلس از دولت جدا شده بود. تغییر وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی شاید در ابتدا چندان قابل پیش بینی نبود اما حاشیه های اخیر در مورد کنسرت ها در مشهد و واکنش آیت الله علم الهدی و عقب نشینی علی جنتی و سپس واکنش رییس جمهور به این عقب نشینی و سپس موضوع برگزاری کنسرت در قم و حواشی آن که موجبات استعفای مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی قم را فراهم ساخت، همگی دست به دست هم داد تا وقتی طی هفته های اخیر، شایعه برکناری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی مطرح شد، همگان آن را باورپذیر بدانند.
تغییر وزیر ورزش و جوانان نیز چندان غیرمنتظره نبود. مواضع متناقض گودرزی در موارد مکتخلف بویژه حواشی او در قبال تیم ملی فوتبال و سرمربی آن کارلوس کی روش و همچنین حواشی باشگاه استقلال که نام گودرزی را به عنوان عامل اصلی عزل و نصب ها در این باشگاه مطرح کرد، به اضافه نتایج نه چندان خوب کاروان ورزشی ایران در المپیک ریو، نقش مهمی در کنار رفتن گودرزی داشت. در نظرسنجی ای که سال گذشته صورت گرفته بود، گودرزی نسبت به سایر وزرای کابینه از محبوبیت کمتری برخوردار بود.
از سوی دیگر علی اصغر فانی وزیر آموزش و پرورش هم زیر تیغ استیضاح رفته بود. عملکرد او در قبال فرهنگیان از یک سو و حواشی مربوط به صندوق ذخیره فرهنگیان که در روز آخر وزارت فانی، منجر به صدور حکم برکناری برای رییس بازداشت شده این صندوق شد از سوی دیگر، موجبات طرح شایعه برکناری او را فراهم ساخت. البته گویا فانی در قبال استعفا مقاومت کرده بود و به همین دلیل نامه ای دوپهلو برای دکتر حسن روحانی نوشت که هم از آمادگی استعفا در آن نوشته بود و هم برای ادامه همکاری اعلام آمادگی کرده بود. اما در نهایت روحانی با استعفای او هم موافقت کرد تا سه وزیر کابینه، در فاصله 8 ماه تا انتخابات ریاست جمهوری و 10 ماه تا پایان عمر دولت، برکنار شوند. سخنگوی دولت وعده داده به زودی و در کمترین زمان ممکن وزرای جدید معرفی خواهند شد تا در مجلس رای اعتماد بگیرند.
در این میان برخی وزرا همچون محمدرضا نعمت زاده وزیر صنعت، معدن و تجارت که بیش از وزرای دیگر با انتقاد مواجه بودند و همچنین مجموعه وزرای اقتصادی، به فعالیت خود ادامه خواهند داد تا نشاندهنده رضایت رییس جمهور از عملکرد تیم اقتصادی دولت باشد.
اما ترمیم کابینه منحصر به این دولت نبوده و در تمامی دولتهای قبل نیز رخ داده است؛ هرچند که دولت محمود احمدی نژاد رکورددار ترمیم کابینه در دولتهای پس از انقلاب بوده است. بطوریکه آن دولت به نصاب لازم برای لزوم دریافت رای اعتماد برای کل کابینه به دلیل تغییر نیمی از اعضای کابینه نزدیک شد.
دولت موقت بازگان با 5 تغییر
دولت موقت بازرگان در طول عمر کوتاه 287 روزه خود، 5 بار اقدام به ترمیم کابینه کرد.اولین تغییر در وزارت دفاع با رفتن دریادار مدنی و جایگزینی تیمسار تقی ریاحی رییس سابق ستاد ارتش در زمان نخست‌وزیری مصدق، صورت گرفت. دومین تغییر در کابینه با استعفای کریم سنجابی رهبر جبهه ملی از سمت وزارت امور خارجه بود که ابراهیم یزدی جایگزین او شد. سومین تغییر در وزارت دادگستری بود که در پی استعفای اسدالله مبشری از این سمت احمد صدر حاج سید جوادی وزیر دادگستری شد. احمد صدر حاج سید جوادی، خود، وزیر کشور بود که وقتی به وزارت دادگستری رفت، هاشم صباغیان جایگزین او شد. جایگزینی رجایی با شکوهی در وزارت آموزش و پرورش دیگر تغییر دولت موقت بود و سرانجام آخرین وزیر مستعفی کابینه بازرگان، محمدحسن اسلامی بود که استعفای خود را تسلیم دولت کرد اما به فاصله چند روز، دولت موقت به طور کامل کناره‌گیری کرد.
دولت رجایی؛ 17 ماه و یک تغییر
دولت شهید رجایی از 15 بهمن 1358 تا نیمه سال 1360 روی کار بود که طی این مدت فقط یک جابه جایی داشت بطوریکه ابراهیم احدی وزیر دادگستری استعفا داد و محمد اصغری جایگزین او شد.
پس از شهادت رجایی به عنوان رئیس جمهور و باهنر به عنوان نخست وزیر در شهریور ماه سال 1360، آیت الله مهدوی کنی از سوی شورای موقت ریاست جمهوری مسئول تشکیل کابینه شد و به مدت 56 روز کابینه 22 نفره دولت رجایی و باهنر مشغو ل به فعالیت مجدد شدند تا نوبت به دولت بعدی رسید.
پنج تغییر در دولت اول میرحسین موسوی
پس از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در مهرماه 1360 و انتخاب آیت الله خامنه ای به عنوان رییس جمهور، ابتدا علی اکبر ولایتی به عنوان نخست وزیر به مجلس معرفی شد که مجلس به او رای اعتماد نداد و میرحسین موسوی نخست وزیر شد. در اوایل کار دولت، سیدمحمد خاتمی در جایگاه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی جایگزین حجت الاسلام معادیخواه شد و سپس حبیب الله عسگراولادی از وزارت بازرگانی استعفا داد و عابدی جایگزین او شد. انتخاب فاضل به جای نجفی در وزارت علوم، انتخاب ناطق نوری به جای نیک روش در وزارت کشور و انتخاب نیلی به جای موسویان در وزارت معادن و فلزات از دیگر تغییرات دولت اول جنگ بود.
دو تغییر در دولت دوم زمان جنگ
دومین دولت زمان جنگ هم سه تغییر را تجربه کرد. نجفی در وزارت اموزش و پرورش جایگزین کاظم اکرمی شد و بیژن نامدار زنگنه هم در وزارت نیرو به جای محمدتقی بانکی نشست. این تنها تغییرات دولت دوم موسوی بود چراکه این دولت حتی یکبار هم با استیضاح مجلس مواجه نشد.
خاتمی، تنها مورد ترمیم کابینه هاشمی
دولت اول آیت الله هاشمی رفسنجانی، در مجموع دو تغییر داشت که یکی در قالب استیضاح و دیگری استعفا بود. سید محمد خاتمی با استعفا از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، جای خود را به علی لاریجانی داد. ضمن اینکه با استیضاح فاضل وزیر بهداشت، ملک زاده جانشین او شد که این تنها تغییرات دولت اول هاشمی رفسنجانی محسوب می شود.
کابینه دوم هاشمی رفسنجانی نسبت به کابینه اول او دچار تغییرات فراوانی شده بود. شاید به همین دلیل بود که در طول دوره دوم ریاست جمهوری هاشمی، شاهد هیچ تغییری در دولت نبودیم. تنها یکبار محلوجی به عنوان وزیر معادن و فلزات استیضاح شد که البته استیضاح او ناکام ماند و بدین ترتیب دولت هاشمی، رکورددار کمترین تغییر در بین دولتهای پس از پیروی انقلاب اسلامی بود.
دولت اول اصلاحات با چهار تغییر خودخواسته
تغییرات وزرا در دولت سید محمد خاتمی با ماجرای قتل های زنجیره ای و استعفای حجت الاسلام والمسلمین قربانعلی دری نجف آبادی از وزارت اطلاعات آغاز شد که جای خود را به علی یونسی داد. اما ترمیم کابینه در دولت اول اصلاحات بیش از این بود. عطاءالله مهاجرانی بدلیل انتقادها از عملکردش در وزارت ‌ارشاد، علیرغم آنکه از استیضاح، سربلند بیرون آمده بود، پس از مدتی استعفا و جای خود را به مسجد جامعی داد. محمدرضا عارف وزیر پست و تلگراف و تلفن در سال سوم دولت، به دلیل انتصاب به عنوان رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی، جای خود را به احمد معتمدی داد و دادمان در وزارت راه و ترابری جایگزین حجتی شد.
سه تغییر در دولت دوم اصلاحات
دولت دوم اصلاحات هم با چندین تغییر مواجه شد که غالبا به دلیل استیضاح در مجلس بود. اما در جهت ترمیم کابینه توسط دولت، مصطفی معین وزیر علوم با استعفا در سال 82 جای خود را به جعفر توفیقی داد. معین یکبار دیگر در سال 78 به خاطر حوادث کوی دانشگاه استعفای خود را تقدیم به رئیس دولت وقت کرده بود که البته با مخالفت خاتمی مواجه شد. دو تغییر خودخواسته دیگر در جهت ترمیم کابینه دوم خاتمی هم در وزارتخانه های کار و اقتصاد بود. سید صفدر حسینی وزیر کار دولت دوم خاتمی که به وزارت اقتصاد رفت تا جایگزین مظاهری شود و خالقی در وزارت کار جایگزین صفدر حسینی شد.
دولت احمدی نژاد رکورددار تغییر در کابینه
دولت محمود احمدی نژاد را می توان به عنوان رکورددار تغییر در کابینه، چه در قالب استعفا و برکناری و چه در قالب استیضاح دانست.
پرویز کاظمی اولین وزیر برکنار شده دولت اول محمود احمدی نژاد ، که در سال 1385 عزل شد و جای خود به مصری داد. محمد ناظمی اردکانی اولین وزیر تعاون در دولت محمود احمدی نژاد بود که در سال ۱۳۸۵ کنار گذاشته شده و محمد عباسی جایگزین وی شد.علیرضا طهماسبی وزیر صنایع و معادن در سال 86 استعفا داد که بعدها از عنوان برکناری برای آن یاد شد و علی اکبر محرابیان جایگزین وی شد. سید کاظم وزیری هامانه زاده نخستین وزیر نفت کابینه احمدی‌نژاد هم به دلیل عدم تبعیت از جریان انحرافی در سال 86از کارش برکنار و غلامحسین نوذری جایگزینش شد. داوود دانش جعفری در سال 1387 به عنوان وزیر اقتصاد از سمت خود عزل شد که دلیل آن عدم پذیرش سیاست های رئیس دولت در حوزه اقتصاد عنوان و سید شمس‌الدین حسینی جایگزینش شد. محمود فرشیدی وزیر آموزش و پرورش نیز در آذر ۱۳۸۶ کنار گذاشته شد و علیرضا علی احمدی (رییس دانشگاه پیام نور و باجناق احمدی نژاد) جایگزین وی شد.
مصطفی پورمحمدی هم از دیگر وزرای عزل شده از مسند وزارت کشوربود و علی کردان جایگزینش شد و پس از مدتی استیضاح و در نهایت صادق محصولی جایگزین نهایی شد.
نخستین وزیر راه و ترابری دولت نهم محمد رحمتی بود و در سالهای آخر دولت دوم محمد خاتمی نیز این سمت را بر عهده داشت و در سال پایانی دولت نهم به دلیل اختلاف نظر با رئیس دولت، برکنار شد و جای خود را به حمید بهبهانی داد.
محسنی اژه ای وزیر اطلاعات در آخرین روزهای دولت نهم در سال 88 بدلیل آنچه انتقاد از رئیس جمهور خوانده شد، از دولت برکنارشد. نکته جالب در مورد عزل وزیر ارشاد این دولت بود که در هاله ای از ابهام باقی ماند چرا که با قطعیت در عزل صفارهرندی، دولت از رسمیت می افتاد. به خاطر همین بلافاصله پس از شنیدن زمزمه های عزل او، این خبر تکذیب و هرندی دوباره ابقا شد.
دولت دوم احمدی نژاد و باز هم تغییرات پردامنه
در کابینه دوم احمدی نژاد نیز همانند کابینه اول شاهد تغییرات فراوانی در دولت بودیم. رضا تقی پور وزیر ارتباطات در اواخر عمر دولت دهم برکنار شد و جای خود را به محمد حسن نامی داد. منوچهرمتکی وزیر امورخارجه درسال 89 وقتی در سفر سنگال بود به شکلی خارج از آداب دیپلماتیک ازسمتش برکنار و علی اکبر صالحی جایگزینش شد. مرضیه وحید دستجردی وزیر بهداشت که اولین وزیر زن بعد از انقلاب محسوب می شد شش ماه قبل از پایان دولت عزل و محمدحسن طریقت منفرد جایگزین او شد.
در اردیبهشت ۱۳۹۰ در راستای اجرای ماده ۵۳ قانون برنامه پنجم، مصوب مجلس شورای اسلامی و ادغام وزارتخانه‌های نفت و نیرو، مسعود میرکاظمی از وزارت نفت برکنار شد. اندکی بعد با منتفی شدن ادغام وزارت نفت و نیرو، قرار بود بار دیگر میرکاظمی به وزارت نفت بازگردد، که این موضوع با مخالفت احمدی‌نژاد همراه شد. احمدی‌نژاد، سرپرستی وزارت نفت را برعهده گرفت که با مخالفت مجلس و شورای نگهبان مواجه شد در نهایت، رستم قاسمی وزیر نفت شد. البته شاهد ادغام چند وزارتخانه دیگر هم بودیم که طبیعتا دستخوش تغییراتی در راس شدند اما وزارت نفت در نهایت ادغام نشد و به همین دلیل برکناری میرکاظمی به عنوان تغییری دیگر در کابینه ثبت شد.