فروریزی ساختمان هایی که با گودبرداری نامناسب و اهمال مهندس ناظر و نهادهای نظارتی رخ می دهد و به طور فزاینده در گوشه و کنار شهرها به ویژه در شهر تهران بالا می روند، کم کم به خبرهای ثابت صفحه حوادث روزنامه ها و خبرگزاری ها بدل می شود. حوادثی که سوگمندانه همیشه به خیر وخوشی تمام نمی شوند و کم نیستند شهروندانی که در این دست حوادث فوت می شوند یا ناگزیرند داغ از دست دادن خان و مان و عزیزان شان را تا به آخر عمر تاب بیاورند.

فروریزی ساختمان هایی که با گودبرداری نامناسب و اهمال مهندس ناظر و نهادهای نظارتی رخ می دهد و به طور فزاینده در گوشه و کنار شهرها به ویژه در شهر تهران بالا می روند، کم کم به خبرهای ثابت صفحه حوادث روزنامه ها و خبرگزاری ها بدل می شود. حوادثی که سوگمندانه همیشه به خیر وخوشی تمام نمی شوند و کم نیستند شهروندانی که در این دست حوادث فوت می شوند یا ناگزیرند داغ از دست دادن خان و مان و عزیزان شان را تا به آخر عمر تاب بیاورند.
تهران،شهری که از دور دل می برد و...
همه آنهایی که مجبور هستند در شهر تهران روزگار بگذرانند، می دانند که این شهر هر دم از مایه های زندگی تهی تر می شود و هر لحظه زندگی در این شهر دشوار ترو خسته کننده تر می شود! شهری که باشندگانش در چله تابستان از آلایندگی خفقان آور هوا وگرمای نامروتش در رنج و عذابند و در زمستان هایش از پدیده وارونگی هوا جان شان به لب شان می رسد که بر سر شهر خیمه سنگین می زند و همانند فرشته مرگ، داسش را بر سر شهروندانش به پروازدر می آورد و عده ای را روانه بیمارستان می کند و برخی را به دیار عدم می فرستد... این شهر هیولاسان اما، تنها به آلودگی هوا و ترافیک سرسام آور و شلوغی غیر قابل تحملش خلاصه نمی شود! تهران شهر برج های سر به آسمان کشیده و ساختمان های مجلل و مجتمع های آپارتمانی مدرن نیز هست ساختمان هایی که گهگاه تنها چند ماه و هفته زمان نیاز دارند که طبقه طبقه بالا بروند و خودی نشان دهند. ساختمان هایی که بیشتر آنها بی هیچ تعارفی فقط از دور دل می برند ونزدیک شان که بشوی و مجبور باشی داخل شان زندگی کنی زهره ات را آب می کنند: دیواهایی به نازکی کاغذهای کاهی سال ها در انبار مانده که اصلا در بند نگهداری راز ساکنانش نیستند، ساختمان هایی با پایه های سست که همچون بید به خود می لرزند و با هر تکان کوچکی ( حتی اگر صدای پای کودکی باشد!) همانند کشتی بی لنگر کژ و مژ می شوند، ساختمان هایی که چنان برِ دلِ هم ساخته می شوند که گاهی اوقات با خود فکر می کنی که زندگی خصوصیت را با چندین خانواده و همسایه شریک هستی و.. امروز از هر شهروند تهرانی که بپرسیم، تجربه دست اولی از ساختمان هایی دارد که ظرف چند شبانه روز همچون قارچ از زمین روییده اند و با نام و عنوان مجتمع ساختمانی فلان و برج بهمان گردن فرازی کرده اند!اما این که تا چه میزان اصول معماری و شهر سازی در انها رعایت شده وتا چه پایه از ایمنی برخوردارند نکته ای است که با خبرهای بدی که هر از چندی از فروریزی ساختمان ها در خروجی رسانه ها می نشیند، خوشبینی در این زمینه را دشوار می کند!
قانونی که رعایت نمی شود
نشست هر سازه ساختمانی که کمتر از 1500 متر باشد معمولا سیل شماتت ها و نقد ها را به سوی مهنس ناظر ساختمان روانه می کند اما، ساختمان هایی که بیشتر از 1500 متر فضا دارند، در طول روند ساخت وساز با چهار ناظرِ معمار، عمران، برق و مکانیک سر وکار دارند که با این وصف، نیاز به گفتن نیست که در صورت بروز خطا و مشاهده قصور هر چهار ناظر موظف به پاسخگویی هستند. درحالی که آنچه بر روی کاغذ به عنوان قانون نظام مهندسی نوشته شده در هر متراژی چهار مهندس ناظر موظف به نظارت بر روند کار هستند که می توان حدس صائب زد که در همه ساختمان ها این قانون رعایت نمی شود و شاید یکی از عوامل عمده نشست ساختمان ها وریزش خانه ها همین رعایت نکردن قانون پیش گفته باشد.
گره بزرگ!
کشمکش میان سازمان نظام مهندسی و شهرداری تهران بر سر صلاحیت رسیدگی به پرونده های ساختمانی داستان دانسته ای است. پس از انکه شهرداری ارجاع پرونده‌های ساختمانی به سازمان نظام مهندسی رابه صورت یکطرفه لغو کرد، تنش‌هایی بین شهرداری و نظام مهندسی رخ داد. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که این اقدام شهرداری، کاملا غیر حرفه ای انجام شده و امری غیر قانونی است و ضروری است که به سرعت اجرای ان متوقف شود. قانونی که با استناد به آن نیاز به صدور مجوز از سوی نظام مهندسی را برای معماران وبساز و بفروش ها نالازم و منتفی می شود. دلیلی که شهرداری برای قانون اخیر مطرح می کند، زمان بر بودن صدور مجوز ساخت وساز است که برخی از آن با عنوان « گره بزرگ» یاد کرده اند.
« شناسنامه فنی» نقطه پایان کشمکش!
پس از چند جلسه پر حرارت، و پا درمیانی شورای شهر، قرار بر این شد که ارائه شناسنامه فنی ملکی قبل از صدور پایان کار صورت گیرد موضوعی که می‏تواند موجب افزایش کیفیت ساخت و سازها و پاسخگو بودن باشد. سند مکتوب شناسنامه ملکی_ فنی سبب خواهد شد که سازندگان ساختمان ها این سند را به عتنوان گواه سلامت ساختمان و رعایت نکات ایمنی و فنی در اختیار خریداران قرار دهند و بر اساس همین سند نیز دربرابر مردم و نهادهای قضایی پاسخگو باشند.
کابوس زلزله
در هرحال، شناسامه فنی ساختمان ها افزون بر اینکه می تواند اطمینانی به خریداران ببخشد اما با این همه، پایان کار نیست چراکه ریزش ساختمان ها و عدم رعایت نکات ایمنی در ساختمان ها در پایتخت معضلی است که نمی توان آن را نادیده و نابوده گرفت. شهری که بنا به هشدار بسیاری از زمین شناسان بر روی گسل های زلزله قرار گرفته است و هر لحظه بیم زلزله ای شهر آشوب بر بالای سر این شهر چرخ می زند! زلزله ای که به گفته زمین شناسان برای سلامت گذر کردن از آن نیازمند ساختمان هایی با درجه بالای ایمنی هستیم. زلزله ای که شوربختانه در صورت وقوع، با فاجعه انسانی همراه خواهد بود.
معضل ساختمان های بالای هفتاد سال
بر اساس یک تحقیق کارشناسی عمر مفید هر ساختمان را فارغ از خصوصیات آب و هوایی واقلیمی هفتاد سال تعییین شده است. شهر تهران به ویژه در مناطق جنوبی اش مملو از ساختمان هایی است که بالای هفتاد سال عمر دارند و به نظر می رسد با زلزله بالای 5 ریشتر دچار آسیب دیدگی جدی شوند. بافت های فرسوده ای که در روزهای عادی نیز از استانداردهای ایمنی بالا برخوردار نیستند و در برابر زلزله های بزرگ وحتی گودبرداری خام دستانه کاملا بی دفاع و آسیب پذیر به نظر می رسند
تمهیدهای مقابله با زلزله
سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران که از 11 اذر ماه سال هفتاد وهشت شروع به فعالیت کرده است با هدف کاستن از میزان خسارت های ناشی از بالای طبیعی به ویژه زلزله محتوم شهر تهران، گروه هایی را با عنوان گروه های مدیریت بحران اماکن تشکیل داده که وظیفه اصلی این گروه ها آموزش مردم محلات مختلف تهران در شرایط بحرانی و به طور مشخص لحظات اولیه وقوع زلزله است. این گروه ها با اموزش هایی مثل اطفاء حریق، کمک های اولیه و اموزش قطع شریان های خطرناکی مثل برق و گاز به شهروندان ساکن در محله های خطر خیز شهر ، سعی در کاهش میزان اسیب های زلزله وسایر بالای طبیعی در محلات شهر تهران دارند
شیلی و ژاپن، پیشتاز در مهار خروش طبیعت
ژاپن یکی از کشورهایی است که توانسته با مدیریت روند ساختمان سازی و برنامه ریزی های بلند مدت، زلزله را به رویدادی پیش پا افتاده بدل کند. کشوری که یکی از زلزله خیز ترین نقاط جهان محسوب می شود وهرساله با تعداد زیادی زلزله دست و پنجه نرم می کند که هر یک برای زمینگیر کردن کشوری کافی است، اما توانسته با اراده معصوف به حل مشکل از این بحران گذر کند و الگوی مناسبی در این زمینه برای کشورهای دیگر زلزله خیز تدارک ببیند. شیلی نیز کشوری است که بر روی گسل های بی شمار زمین قرار گرفته است و هر از چندی ناگزیر است با زلزله والبته سیل رو در رو شود. اما از چند دهه پیش به این طرف، دولت شیلی با گذراندن قوانین و تدوین قوانین سخت گیرانه توانسته تا حدود زیادی ایمنی ساختمان ها را در برابر سیل و زلزله بالا ببرد. به عنوان نمونه در کشور شیلی به نقاطی که بر روی گسل ویا مسیر رودخانه قرار دارند مجوز ساخت وساز داده نمی شود و در این کشور ساختمان سازی نیازمند طی کردن مسیر طولانی کارشناسی و آزمایش زمین و خاک ومصالح ساختمانی است!

کلام آخر
با اینکه اعضای شورای شهر تهران همراه با زلزله شناسان، هر از چندگاهی به آسیب پذیری بالای شهر تهران و معماری نا ایمن آن اشاره می کنند اما، هنوز تا ایمن سازی بناهای شهر تهران فاصله زیادی در پیش رو داریم. ساخت وساز های بی رویه و بی مبنا، از بین رفتن پوشش گیاهی زمین های اطراف تهران، ساختمان سازی بر روی گسل های پرخطر و... همچنان مشکل بزرگ کلان شهر تهران است که حل ناشده باقی مانده اند . تاریخ سرزمین ما را می توان بر اساس بلایای طبیعی نیز نوشت. کشور ما یکی از بلاخیز ترین نقاط جهان است . زلزله ها وسیل های زیادی داغ بر دل نسل های ایرانی زده است. زلزله بم، بوئین زهرا رودبار و.. نمونه هایی از زلزله هایی است که شمار زیادی از هموطنان مارا داغدار کرده است . با نگاهی به کشورهایی که گره این مشکل را باز کرده اند می توان بی درنگ این نتیجه را گرفت که ایمنی در برابر سیل و زلزله کار ناشدنی ای نیست و می شود با اندکی حساسیت به سرمایه های معنوی و مادی کشور و برنامه ریزی های بلند مدت و نظارت بیشتر بر امر ساخت و ساز و سرو سامان دادن به معماری شهرها به ویژه شهر تهران از میزان خسارت این بلاها کاست و با کمترین خسارت از بحرانها گذر کرد.
گزارش : مهدی مال میر