بروز فاجعه منا، زنجیره حوادث تلخ موسم حج امسال را تکمیل کرد تا مدیریت سعودی ها بر مراسم حج بیش از هر زمان دیگری زیر سوال قرار گیرد. اما چه عواملی در بروز این حادثه تلخ تاثیرگذار بود؟

بروز فاجعه منا، زنجیره حوادث تلخ موسم حج امسال را تکمیل کرد تا مدیریت سعودی ها بر مراسم حج بیش از هر زمان دیگری زیر سوال قرار گیرد. اما چه عواملی در بروز این حادثه تلخ تاثیرگذار بود؟
به گزارش پایگاه خبری فریادگر، صبح روز پنج شنبه دهم ذی حجه۱۴۳۶ هجری قمری مناسک و اعمال حج در روز عید قربان همانند سال های گذشته در حالی برگزار شد که منابع سعوی از شرکت دو میلیون نفر زائر در این مراسم خبر می دادند. اجرای مراسمی که پیش بینی می شد با توجه به انواع و اقسام بی تدبیری و بی کفایتی مسولان سعودی در برگزاری آن به خوبی و خوشی آنهم در روز «عید قربان» بزرگترین عید مسلمانان جهان به پایان برسد که متاسفانه اینگونه نشد و تنها ساعتی پس از پایان مراسم، شبکه تلویزیونی الاخباریه ریاض طی خبری اعلام کرد که به دلیل افزایش و ازدحام بیش از حد جمعیت در «دره منا» برخی از زائران در زیر دست و پای سایر زوار دچار خفگی شده اند. فاجعه ناگواری که تا کنون بیش از ۱۶۰۰ کشته برجای گذاشته و ژنرال منصور الترکی ، سخنگوی وزارت کشور عربستان در نشستی خبری علت وقوع آنرا «قضا و قدر» الهی نامید! دلیل مضحکی که پس از آن هم توسط وزیر بهداشت و پادشاه این کشور نیز تکرار شد. اما با نگاهی دقیق تر به اصل ماجرا می توان به این نکته پی برد که نه تنها اهمال کاری مقامات سعودی در حین برگزاری این مراسم، بلکه تعمدی بودن مسدود کردن مسیر زائران یکی از مهمترین دلایلی بود که فاجعه عید قربان امسال را رقم زد.
بر اساس تحلیل ها و گزارش های رسیده توسط برخی منابع در این حادثه که ساعت ۹ صبح روز پنج شنبه رخ داد، هزاران نفر از حجاج حاضر در منا که برای فریضه رمی جمره به سمت جمرات می رفتند، در تقاطع خیابان های ۲۰۴ و ۲۲۳ به هم پیوستند که در اثر ازدحام جمعیت، نزدیک به هزار و ششصد نفر جان خود را از دست داده یا مجروح شدند. سعودی ها که امسال به دلیل ساخت و ساز و اجرای طرح جدید مسجدالاحرام تعداد حاجیان خود را در سال های اخیر کاهش داده اند؛ پذیرای حدود یک و نیم میلیون نفر از سراسر جهان بودند که آمار نشان می دهد روز وقوع حادثه در دره منا بیش از دو میلیون زائر حضور داشتند.
اما با این حال اخبار و تصاویر هفته های اخیر بیانگر این موضوع بود که رژیم سعودی در مراسم حج امسال تمهیدات امنیتی بسیار شدیدی را اتخاذ کرده بودند و علاوه بر نیروهای پلیس و ماموران ویژه کمیته عالی حج، یگان های ویژه ارتش نیز به دستور محمد بن نایف، ولیعهد سعودی بکار گرفته شده بود تا پس از وقوع حادثه وحشتناک سقوط جرثقیل اتفاق دیگری در حین برگزاری مراسم مناسک حج رخ ندهد. اما امنیتی کردن فضای شهر مکه و حضور نیروهای ویژه و نظامی در نقطه به نقطه شهر مکه و به ویژه در مسیرها علاوه بر حاجیان، حتی برای اهالی شهر نیز مشکلاتی ایجاد کرده بود بطوری که طی چند روز گذشته اغلب صفحات کاربران عربستانی در شبکه های اجتماعی مملو از مطالب و عکس هایی در این زمینه بود که بیانگر اوضاع نامساعد و کنترل بدون برنامه برای برگزاری مراسم امروز حج بود. این بی برنامگی و شتاب زدگی در کنترل اوضاع در حالی ادامه یافت که در روز عید قربان، تدابیر امنیتی در مسیرهای اصلی حجاج به شدت افزایش یافت و تمام مسیرهای فرعی مسدود شدند. ضمن اینکه ردیف سربازان مسلح در دو طرف مسیرها مستقر شده و فضای تردد حجاج به شدت کاهش یافته و محدود شده بود. در نهایت تدابیر امنیتی سعودی ها باعث شد که ازدحام جمعیت در یکی از مسیرها به شدت افزایش یابد و از آنجایی که در چندصد متر مانده به پل بزرگراه فهد، سرعت حرکت حجاج کم می شود و راه در رو و مسیر دیگری در نزدیکی آن وجود ندارد، در همان ساعات نخستین صبح انتهای یکی از خیابان های در طول مسیر مملو از جمعیتی شد که لحظه به لحظه به تعداد آنها افزوده می شد.
در این شرایط، نیروهای امنیتی که مسیرهای فرعی را بسته بودند، تنها مسیری را نیز که تنها راه در رو حجاج بود، مسدود کردند تا امنیت ساختمان امنیتی - نظامی انتهای خیابان تهدید نشود. لحظاتی پس از این اقدام، جریان حرکت حجاج که به کندی صورت می گرفت، در نزدیکی های پل فهد متوقف شد و این درحالی بود که موج حاجیان پشت سر همچنان روبه جلو حرکت می کرد و کسانی که گرفتار شده بودند، در این وسط دچار خفگی می شدند. علاوه بر این شاهدان عینی که در آنجا حضور داشتند این اقدام نیروهای امنیتی را عامل اصلی فاجعه عنوان کرده اند. فاجعه تاسف باری که تاکنون بیش از ۱۳۵ زائر ایرانی هم در آن جان خود را از دست داده اند.
و اما سناریوی دومی که روز گذشته پایگاه خبری روزنامه الدیار از فاجعه روز عید قربان در منا به آن پرداخت به این شرح بود که «مقامات سعودی خبر عبور خودروی یکی از سران این کشور از منطقه «مشعر منا» را که به کشته شدن صدها تن از حجاج منجر شد رد می کنند اما واقعیت آن است که «محمد بن سلمان» پسر پادشاه، جانشین ولیعهد و وزیر دفاع عربستان در زمان حضور شمار زیادی از حجاج در منا تصمیم گرفت در این منطقه حضور یابد. وی به همراه بیش از ۲۰۰ نیروی ارتش و ۱۵۰ مامور پلیس که او را از همه طرف محاصره کرده بودند وارد صفوف حجاج شده و به مرکز منا رسید. پس از این حضور، وی در جریان عکس حرکت حجاج قصد داشت محل را ترک کند که همین امر موجب تراکم جمعیت شد و حجاج دسته دسته بر روی یکدیگر افتادند و فاجعه ای بزرگ رخ داد.
تحولات شتاب زده محمد بن سلمان
پس از مرگ «ملک عبدالله» عربستان سعودی با روی کار آمدن «ملک سلمان» با تحولات بسیار زیاد و عمدا شتاب زده ای همراه شد. جریان تند روی که به رهبری شاهزاده «محمد بن سلمان» باعث شده تا بسیاری از آن به عنوان «افتادن حکومت به دست جوانان تندرو و بی تجربه آل سعود» یاد کنند. همزمان با در دست گرفتن حکومت توسط ملک سلمان حمله به یمن اولین شاهکاری بود که این جوانان برای آل سعود به همراه داشت که تاکنون نتوانسته اند خود را از باتلاق این جریان نجات دهند. علاوه بر این بسیاری از مردم منطقه خاورمیانه به ویژه دو کشور سوریه و عراق هم بر این باورند که داعش از طریق آل سعود تغذیه مالی و نظامی می‌شو. تا از طرفی از خطر نفوذ ایران در منطقه جلوگیری کند. اما با این وجود نزدیک شدن به ماه مناسک حج در این کشور باعث شد تا نه تنها مسلمانان بلکه بسیاری از کشورهای جهان نیز با بی تدبیری و نا پختگی حکمرانان سعودی در این کشور بیش از پیش آشنا شوند. چرا که کشته شدن مسلمانان در حادثه جرثقیل، آتش سوزی در هتل، و فاجعه عید قربان به خوبی بیانگر بی لیاقتی این حکام داشت. این در حالی است که پس از انتشار گزارش حادثه سقوط جرثقیل برخی از تحلیل‌گران بر این باور هستند که حوادث حج به ویژه سقوط جرثقیل کار مخالفان پادشاه و محمد بن سلمان بوده است. آنها با این کار می‌خواهند دولت سعودی را ناکارآمد نشان دهند. اگر این تحلیل درست باشد، بازهم تاییدی است بر بی کفایتی حکومت آل سعود. جان مسلمانان کشورهای مختلف جهان تبدیل به دست مایه سیاسی، مخالفان و موافقان حکومت سعودی شده است. بحران یمن و حوادث ایجاد شده در مکه، بهترین سند برای بی کفایتی عربستان سعودی است و همانگونه که مرحوم «جلال آل احمد» در پنجاه سال پیش در کتاب «خسی در میقات» به آن اشاره داشت؛ کشورهای اسلامی باید تلاش کنند مدیریت حج را به دست یک سازمان مسلمان و یکپارچه ایی بسپارند تا بیش از این آل سعود نتواند با بی کفایتی خود با جان میلیون ها نفر مسلمان در سراسر جهان بازی کند.
گزارش : بارانا موسوی