«طبق مصوبه کمیسیون عالی تنظیم مقررات فضای مجازی، اپراتور سوم تا زمانی که پیوست فرهنگی اش تصویب نشود، نمی تواند به ارائه سرویس بپردازد و براین اساس در حال حاضر خدمات تصویری ندارد و نباید داشته باشد». این‌ها را علیرضا شاه‌میرزایی، معاون مرکز ملی فضای مجازی به مهر گفته است.
به گزارش پایگاه خبری فریادگر، درست وقتی در سرمای زمستان ۱۳۹۱ رایتل با دو امکان ویژه یعنی تماس تصویری و اینترنت پرسرعت، بازار تبلیغات اپراتور‌های تلفن همراه را گرم کرد، زمزمه‌هایی مبنی بر مخالفت با این سرویس آغاز شد. نخستین مخالفت‌ها از سوی مجلس شنیده شد و سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس، حجت الاسلام طاهری از وجود ابهامات در این باره خبر داده بود.
وی اصلی‌ترین دغدغه خود و همکارانش را مسئله رعایت حدود محرم و نامحرم دانسته بود و از وزارت ارتباطات خواسته بود تا در این زمینه توضیحات لازم ادا شود که آیا رایتل برنامه‌ای برای رعایت محرم و نامحرم در مکالمات تصویری‌اش خواهد داشت؟
این قبیل زمزمه‌ها در بخش‌هایی از جامعه جریان داشت تا این که در بهمن ماه سال گذشته آیت‌الله مکارم شیرازی به صحنه آمد و فتوا به حرمت مکالمات تصویری رایتل داد. او گفته بود مضرات این کار از منافع آن بیش‌تر است. پس از او آیت الله نوری همدانی از تهدید عفت عمومی و امکان از هم گسستن خانواده‌ها سخن به میان آورد و فتوای حرمت را صادر کرد. آیت الله سبحانی و علوی گرگانی نیز دلیل مشابهی داشتند. به رای آن‌ها مضرات در دسترس قرار گرفتن چنین امکانی برای دختران و پسران جوان از فوائد جزئی آن فراوان‌تر است.
در حمایت از چنین فتواهایی برخی روحانیون نیز وارد میدان شدند. از جمله حجت الاسلام رجبی، قائم مقام آیت الله مصباح در موسسه امام خمینی گفت: «اسلام نسبت به مسائل حیا و عفت بسیار حسّاس عمل کرده است؛ زیرا حوزه این مباحث حوزه ای است که بی‌دقتی بر نمی‌تابد و می‌تواند کیان یک جامعه و نظامی را برباد بدهد».
نکته‌ای که درباره این قبیل فتواها مشترک بود، مبانی جدید و نوظهور آن‌ها بود. یک قاعده قدیمی در اصول فقه شیعه به «آلات مشترکه» می‌پردازد. بر اساس این اصل فقهی، استفاده ابزارهایی که هم امکان بهره‌برداری حلال و هم امکان بهره‌برداری حرام از آن‌ها وجود دارد، حلال است. شاید به همین خاطر بود که جلسه کمیسیون فرهنگی مجلس در این باره به نتیجه نرسید و سخنگوی آن در میانه اسفند درباره جلسه کمیسیون متبوع‌اش درباره رایتل گفت: «از مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی که به دستور مقام معظم رهبری در قم تشکیل شده هم عده‌ای حضور داشتند، جلسه با حضور این مهمانان و اعضای کمیسیون تشکیل شد و بحث‌های زیادی هم در مخالفت و موافقت با رایتل انجام شد؛ اما این جلسه که ۴ ساعت هم طول کشید به جمع‌بندی نرسید».
معضلات فناوری‌های ارتباطی جدید در حوزه
اگرچه در سال‌های آغازین دهه هفتاد، دفتر تبلیغات اسلامی که در آن زمان تحت ریاست مرحوم عبائی خراسانی و در اختیار نیروهای جناح چپ بود با تاسیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، حوزه علمیه قم را به عنوان نهادی پیشرو در استفاده از کامپیوتر در کشور مطرح کرد، اما بعد از آن این نهاد دینی به فناوری‌های جدید ارتباطی روی خوش نشان نداد. برخورد حوزه با این قبیل پدیده‌ها همواره توام با تردید بوده و به سرعت با آن‌ها کنار نیامده است.
در هفته های اخیر که دو وزیر پیشین پست و تلگراف و تلفن یعنی عارف و غرضی پا به عرصه رقابت‌های انتخاباتی گذاشته بودنمد، هر کدام خاطراتی را از ورود فناوری‌های نوین ارتباطی به کشور بیان کرده اند. غرضی درباره راه‌اندازی نخستین خطوط موبایل گفته به خاطر آن می‌خواستند اعدامش کنند. وی در یکی از برنامه‌های تبلیغاتی گفته بود: «پوستم کنده شد تا این تکنولوژی‌ها را وارد کشور کنم؛ در این زمینه آن قدر مورد اذیت و آزار قرار گرفتم؛ حتی اجازه نمی دادند فکس بیاید؛ می گفتند تلفن لازم نیست و برای ورود موبایل که اصلا ریختند رو سرم که اعدامم کنند!»
محمدرضا عارف، نیز درباره ورود اینترنت به کشور در دوره وزارتش گفته است: «در بحث اینترنت از ابتدا مشکل داشتیم و باید بسیاری از نهادهای فرهنگی را متقاعد می کردیم. در آن زمان برای این که راه را برای ورود اینترنت به کشور باز کنیم از دفتر نمایندگی آیت الله سیستانی شروع کردیم و مجوز گرفتیم. نظر ما این است که تفکر شیعه را می توان از طریق اینترنت به دنیا معرفی کرد».
علیرغم این که مراجع نجف و کربلا نظیر آیت الله سیستانی و آیت الله مدرسی برای تبلیغ حتی به استفاده از ماهواره نیز روی آورده و شبکه‌های متعدد ماهواره‌ای تاسیس کرده اند، فکر استفاده از این ابزار هنوز در میان مراجع قم جایی ندارد. با این حال همان‌گونه که اینترنت به سرعت تبدیل به یک ابزار ارتباط گریزناپذیر برای حوزویان از مراجع تقلید گرفته تا پژوهشگران آن شد، هیچ بعید نیست به محض پذیرش فناوری‌های نوین ارتباطی از سوی مراجع قم، این ابزارها هم در میان حوزویان رشد و گسترش چشم‌گیری یابند.
پدیده‌ای به نام پیوست فرهنگی
اما پیوست فرهنگی که از سرگرفته شدن مکالمات تصویری رایتل منوط به تدوین آن شده، چیست؟ پیوست فرهنگی از مقولاتی است که به همراه طرح مفاهیمی نظیر مهندسی فرهنگی توسط دولت محمود احمدی‌نژاد، طرح و بسط داده شده است. در مناظره فرهنگی، یکی از پرسش‌ها از کاندیداها که از قضا نصیب حداد عادل شد، پرسش از میزان ضرورت تهیه پیوست فرهنگی بود. حداد، البته به نوظهور بودن این اصطلاح توجه داشت و قبل از هر چیزی آن را تعریف کرد: «مقصود از پیوست فرهنگی این است که دستگاه‌هایی می خواهند طرحی در کشور ایجاد کنند باید دغدغه آثار فرهنگی طرح را داشته باشند. به طور مثال اگر قرار است در شهر کوچکی دانشگاهی احداث شود که از سایر جاها به آن مهاجرت کنند باید دقت کنند که حضور چندین هزار جوان در شهر کوچکی مانند رودهن چه آثاری خواهد داشت».
با این اوصاف می‌توان گفت ترجمان اظهارات معاون مرکز ملی فضای مجازی درباره شرط ادامه فعالیت مکالمه تصویری رایتل، روشن شدن تکلیف تماس تصویری محرم و نامحرم توسط این اپراتور است.
دریافت صفحه با کد QR