از همان ساعات اوليه که مشخص شد که بالگرد حامل رئيس جمهوري شهيد و همراهانش از جمله  وزير امور خارجه و امام جمعه استان آذربايجان شرقي سقوط کرده است، تمامي حقوقدانان استناد به اصل 131 قانون اساسي کردند که در آن به صراحت معاون اول را مسئول اداره اجرايي کشور با تاييد رهبر معظم انقلاب کرده بود.

گروه سياسي- رحمان زين الدين: از همان ساعات اوليه که مشخص شد که بالگرد حامل رئيس جمهوري شهيد و همراهانش از جمله  وزير امور خارجه و امام جمعه استان آذربايجان شرقي سقوط کرده است، تمامي حقوقدانان استناد به اصل 131 قانون اساسي کردند که در آن به صراحت معاون اول را مسئول اداره اجرايي کشور با تاييد رهبر معظم انقلاب کرده بود.
به گزارش مردم سالاری آنلاین ،اما در ادامه اين اصل آمده بود که سران قواي ديگر با تشکيل کارگروهي مسئوليت برگزاري انتخابات زودرس رياست جمهوري را 50 روز آينده برعهده دارند.
به سرعت جلسه سران دو قوه و معان اول تشکيل شد که نکاتي مهم دارد يعني محسني اژه اي و قاليباف در کنار مخبر براي برگزاري انتخابات چهاردهمين دوره رياست جمهوري کنار هم نشستند.
از امروز کشور بعد از اينکه رهبر معظم انقلاب 5 روز عزاي عمومي اعلام کردند، وارد فضاي انتخاباتي مي‌شود و عزاداري‌ها پايان مي‌يابد. البته اينکه بخواهيم به گمانه زني و بررسي عملکرد گروه‌ها سياسي بپردازيم بسيار زود است ولي تنها چيزي که مسلم است اين است که سوگواري‌ها پايان يافته و رقابت‌ها آغاز شده است.
جدول برگزاري انتخابات
پس از آن وزارت کشور در اطلاعيه اعلام کرد که روز 8 تيرماه را براي برگزاري انتخابات چهاردهمين دوره رياست جمهوري پيشنهاد کرده است. شوراي نگهبان نيز با اين تاريخ موافقت کرد و تقويم برگزاري انتخابات توسط وزارت کشور مصوب شد.
روز 10 خرداد ستادهاي اجرايي انتخابات تشکيل مي‌شود و همان روز ثبت نام ازنامزدها بصورت حضوري در وزارت کشور آغاز خواهد شد.
اين ثبت نام 4 روز تا 14 خرداد ادامه خواهد داشت و از دقايق اوليه روز 15 خرداد بررسي صلاحيت‌ها از سوي شوراي نگهبان به مدت 7 روز خواهد بود.
روز 22 خردادماه اسامي نامزدها منتشر مي‌شود و از 23 خرداد تا 6 تيرماه زمان تبليغات خواهد بود 7 تيرماه ممنوعيت تبليغات و جمعه 8 تيرماه زمان برگزاري انتخابات رياست جمهوري خواهد بود.
سابقه برگزاري انتخابات زودرس رياست جمهوري
البته اين براي اولين بار نيست که کشور رياست جمهوري شهيدي را به خود مي‌بيند و بايد اين روند را تکرار کند بلکه در ابتداي انقلاب و پس از شهادت دومين رئيس جمهوري اسلامي ايران و حتي اولين رئيس جمهوري نيز در ايران انتخابات زودرس و پيش از موعد برگزار شد.
پس از عزل بني صدر در اوايل انقلاب  و فرار وي از کشور، مردم براي انتخاب رئيس جمهور جديد آماده مي شدند. مجموعاً هفتاد و يک‌ نفر براي‌ انتخابات‌ ثبت‌ نام‌ کردند که‌ شوراي‌ نگهبان‌ از بين‌ آن‌ها صلاحيت‌ چهار نفر يعني‌ عباس‌ شيباني‌، علي‌اکبر پرورش‌، حبيب‌اللّه‌ عسکراولادي‌ و محمدعلي‌ رجايي‌ را تأييد و در تاريخ‌ يکشنبه‌ 21/4/1360 رسماً اعلام‌ کرد. البته محمدعلي رجايي تا آن زمان نخست وزير بود و رياست دولت را برعهده داشت.
البته زماني اين انتخابات رياست جمهوري در ايران رخ داد که کشور به تازگي درگير جنگي با رژيم بعث عراق شده بود و سرمايه‌هاي کشور درحال تمام شدن بودند.آمريکا نيز ايران را بعد از تسخير لانه جاسوسي تحريم کرده بود و در بخش‌هاي اساسي مانند ملزومات نظامي کشور در فشار بود.
اينکه چرا در ميان ثبت نام کنندگان همچنان افراد روحاني حضور نداشتند نيز جالب است، زيرا حضرت امام بر اين اعتققاد بود که روحانيون نبايد وارد سياست شوند و و هيچ يک از روحانيون ثبت نام نکردند.
براي اولين بار شوراي نگهبان صلاحيت افراد براي رياست جمهوري را بررسي کرد سرانجام پس از بررسي‌هاي لازم،‌ از ميان 71 کانديداها در 21 مرداد 1360 خورشيدي صلاحيت 4 نفر را تاييد کرد.
اينگونه که جماران روايت کرده است: به‌دنبال‌ ابلاغ‌ تأييديه‌ شوراي‌ نگهبان‌ طي‌ اطلاعيه‌اي‌ توسط‌ وزارت‌ کشور، فعاليت‌هاي‌ تبليغاتي‌ نامزدهاي‌ رياست‌جمهوري‌ نيز رسماً شروع‌ شد. رجايي‌ به‌ خودي خود اعتقادي‌ به‌ نحوه‌ انتخابات‌ مرسوم‌ در جامعه‌ نداشت‌ و دست‌ به‌ چنين‌ کاري‌ نيز نزد. او مي‌گفت‌: «من‌ معتقدم‌ که‌ اين‌گونه‌ تبليغاتي‌ که‌ براي‌ کانديداها مي‌شود، تبليغات‌ناشي‌ از نظام‌ سرمايه‌داري‌ است» و او آرزو داشت‌ که‌ روزي‌ فرا برسد که‌ تبليغات ‌انتخاباتي‌ نيز مردمي‌ شود. با شروع‌ زمان‌ مجاز تبليغات‌ انتخاباتي‌، احزاب‌، جمعيت‌ها، گروه‌ها و کلاً نيروهاي‌خط‌ امام‌(س)، يکپارچه‌ و با تمام‌ امکانات‌ به‌ حمايت‌ از رجايي‌ پرداختند. به‌ زودي‌ دامنه ‌اين‌ تبليغات‌ و حمايت‌ها به‌ حدي‌ گسترش‌ يافت‌ که‌ پيشاپيش‌ حدس‌ زده‌ مي‌شد که‌ در مرحله‌ اول‌ انتخابات‌ با اکثريت‌ بالايي‌ برگزيده‌ شود.
از جمله‌ حاميان‌ رجايي‌ مي‌توان‌ به گروه‌هاي زير اشاره کرد: حزب‌ جمهوري‌ اسلامي‌، جامعه‌ مدرسين‌ حوزه‌ علميه‌ قم‌، جامعه‌ روحانيت‌ مبارز، سازمان‌ مجاهدين‌ انقلاب‌ اسلامي‌، جامعه‌ اسلامي‌ دانشگاهيان‌، خانه‌ کارگر، سازمان‌ فجر اسلام‌، دفتر تحکيم‌ وحدت‌، اتحاديه‌ انجمن‌هاي‌ اسلامي‌ دانش‌آموزان‌، نهضت‌ زنان‌ مسلمان‌ و ده‌ها نهاد انقلابي‌، انجمن‌ و گروه‌ ديگر. دومين‌ انتخابات‌ رياست‌ جمهوري‌ در دوم‌ مرداد 1360 برگزار شد. روز پنجم‌ مردادماه‌ با شمارش‌ آراء داخل‌ کشور، محرز و مسلم‌ شد که‌ رجايي‌ اکثريت‌ مطلق‌ رأي ‌مردم‌ را به‌ خود اختصاص‌ داده‌ است‌. شوراي‌ نگهبان‌ در تاريخ‌ 10/5/1360 صحت‌ انتخابات‌ را تأييد و اعلام‌ کرد که‌ رجايي‌ با اکثريت‌ مطلق‌ آراء اخذ شده‌، سرانجام انتخابات دومين دوره رياست جمهوري در 2 مرداد 1360 خورشيدي با حضور گسترده مردم برگزار شد و در 6 مرداد نتيجه انتخابات اعلام شد. در اين دوره انتخابات حدود 22 ميليون و 439 هزار و 930 تن واجدين شرايط رأي دادن بودند که از اين تعداد، حدود 14 ميليون و 532 هزار و 826 تن در انتخابات شرکت کردند که آراء کانديداها به اين ترتيب اعلام شد.
محمدعلي رجايي با 12 ميليون و 770 هزار و 50 راي، عباس شيباني با 658 هزار و 498 راي، علي اکبر پرورش با 389 هزار و 646 راي، حبيب الله عسگراولادي مسلمان با 249 هزار و 457 راي و آراء باطله 465 هزار و 175 راي بوده است. اين‌ انتخاب‌ به تاييد شوراي نگهبان رسيد و در همين‌ روز وزارت‌ کشور تأييديه‌ شوراي‌ نگهبان‌ را به‌ اطلاع‌ امام‌ خميني(ره‌) رساند. روز يازدهم‌ مرداد همزمان‌ با عيد فطر در حسينيه‌ جماران‌، امام‌ خميني‌(ره) حکم ‌رياست ‌جمهوري‌ رجايي‌ را تنفيذ کرد. پس‌ از تنفيذ حکم‌، رجايي‌ نيز طي‌ يک‌ سخنراني ‌به‌ ديدگاه‌هاي‌ خود اشاره‌ و تأکيد کرد که‌ در پاسخ‌ به‌ رأي‌ قاطع‌ و اعتماد بالاي‌ مردم‌ به‌ وي‌ که‌ در واقع‌ رأي‌ به‌ اسلام‌ است‌، در جهت‌ جامه‌ عمل‌ پوشاندن‌ به‌ خواست‌هاي‌ اسلامي‌ و انقلابي‌ مردم‌ و ايجاد يک‌ جامعه‌ اسلامي‌، تمام‌ تلاش‌ خود را به ‌کار خواهد گرفت‌ و نخست‌وزير را نيز از بين‌ مطمئن‌ترين‌ و با سابقه‌ترين‌ عناصر انقلابي‌ انتخاب‌خواهد کرد. وي‌ در دوازدهم‌ مرداد 1360 در جلسه‌ علني‌ مجلس‌ شوراي‌ اسلامي‌، مراسم ‌تحليف‌ را به‌ جا آورد و بدين ‌ترتيب‌ با انجام‌ تمام‌ مراحل‌ مقرر در قانون‌، رسماً رئيس‌جمهور شد و از اين‌ روز به‌ بعد در مقام‌ رياست‌جمهوري‌ انجام‌ وظيفه‌ کرد. شهيد رجايي مجموعا 28 روز به عنوان رئيس جمهور خدمت کرد و در 8 شهريور همان سال توسط کشميري دبير وقت شوراي عالي امنيت ملي به شهادت رسيد.
سومين دوره انتخابات رياست جمهوري
پس از شهادت محمدعلي رجايي رئيس جمهوري و محمدجواد باهنر نخست وزير که همزمان در جلسه شوراي عالي امنيت ملي در دفتر رياست جمهوري به شهادت رسيدند عملا کشور بازوهاي اجرايي خود را از دست داه بود 2 روز بعد از اين اتفاق تلخ، مجلس با 178 رأي موافق، 10 رأي مخالف و 8 رأي ممتنع، آيت الله مهدوي کني را به رياست دولت منصوب کرد. او با تأکيد امام خميني(ره) مأمور شد تا ضمن تشکيل کابينه، هرچه زودتر مقدمات انتخابات سومين دوره رياست جمهوري را فراهم آورد و به اين ترتيب سومين دوره انتخابات رياست جمهوري در ايران آغاز شد. سومين دوره انتخابات رياست جمهوري در ايران با ثبت نام 46 داوطلب کار خود را آغاز کرد که در نهايت پنج نامزد از اين افراد توسط شوراي نگهبان تاييد صلاحيت شدند. اين افراد عبارتند بودند از آيت الله سيدعلي خامنه اي، سيدعلي اکبر پرورش، حسن غفوري فرد، سيدرضا زواره اي و محمدرضا مهدوي کني. البته مهدوي کني از ادامه رقابت انصراف داد.
در اين دوره برخلاف 2 دوره قبل، روحانيت در فهرست نامزدها قرار داشتند زيرا در اين زمان حزب جمهوري اسلامي با توجه به شرايط خاص کشور و عدم وجود کانديداي قابل قبول که بتواند در سطح جامعه از آراي لازم برخوردار شود، آيت الله‌هاشمي رفسنجاني به امام خميني(ره) پيشنهاد کرد که اجازه دهند، روحانيون کانديداي اين انتخابات شوند که درنهايت نيز با پذيرش امام(ره) اين موضوع انجام شد. آيت الله خامنه‌اي پيش از انتخابات در مسجد ابوذر تهران مورد سوء قصد عوامل سازمان مجاهدين خلق قرار گرفته و از ناحيه دست و سينه به شدت مجروح شدند اما با اين وجود به دليل احساس مسووليت به عنوان يکي از نامزدهاي انتخابات رياست جمهوري تاييد صلاحيت شدند. ايشان در خصوص انگيزه خود براي شرکت در انتخابات گفتند: «وقتي که از حادثه ترور ماه پيش جان سالم به در بردم، آرزو کردم بتوانم باقي مانده اين عمر بازيافته را در ميدان‌هاي دشوار و سخت خرج کنم. حتي در ذهن من هم اين مطلب خطور نمي‌کرد و زبدگان و منتخبان مردم و کارگردانان امور کلي و مهم کشور در پاسخ به همين خواست مردم بود که به من اصرار کردند و من اقدام کردم». انتخابات رياست جمهوري با حضور چهار کانديدا در 10 مهر 1360 خورشيدي برگزار شد. روزنامه جمهوري اسلامي در خصوص روز برگزاري انتخابات مي نويسد: «استقبال طبقات مختلف مردم هميشه در صحنه تهران از انتخابات به حدي بود که پس از گشايش حوزه‌ها يعني از ساعت 7 بامداد، صف‌هاي طولاني مردم مشتاق براي شرکت در انتخابات تشکيل شد. مردم حق‌جو و انقلابي تهران در حالي که دسته‌دسته... عازم دانشگاه تهران بودند، در جلوي درب دانشگاه براي شرکت در انتخابات صف‌هاي طولاني تشکيل داده و در حالي که طول اين صف‌ها به بيش‌از 500 متر مي‌رسيد با نظم و آرامش خاصي رأي خود را به صندوق انداختند.» در اين روز 16 ميليون و 29 هزار و 294 تن در انتخابات شرکت کردند که آراء هر کدام از نامزدها به ترتيب سيدعلي خامنه اي با 15 ميليون و 245 هزار و 845 راي، سيدعلي اکبر پرورش با 320 هزار و 250 راي، حسن غفوري فرد با 72 هزار و 818 راي، سيدرضا زواره اي با 55 هزار و 47 راي و آراي باطله مأخوذه 335 هزار و 334 راي بود. اين دو انتخابات در کشور با بقيه انتخابات‌ها تفاوت اساسي داشت و دقيقا شرايطي است که امروز ايران با ان مواجه شده است. در سلسله گزارش‌هاي آينده به بررسي زوايا و اتفاقات روزهاي پيش رو خواهيم پرداخت.