گروه واگنر بازهم سرخط رسانه‌هاي جهان را در مشت خود گرفت. سقوط  مرگبار جت شخصي «يوگني پريگوژين» در منطقه تِوِر روسيه اتفاقي است که در کانون توجه قرار گرفته‌است.

گروه بين‌الملل – علي ودايع: گروه واگنر بازهم سرخط رسانه‌هاي جهان را در مشت خود گرفت. سقوط  مرگبار جت شخصي «يوگني پريگوژين» در منطقه تِوِر روسيه اتفاقي است که در کانون توجه قرار گرفته‌است. گفته شده که پرواز هواپيماي امبرائر-135 (EBM-۱۳۵BJ) بر اساس مجوز استفاده از حريم هوايي صادر شده به روش مقرر انجام شد اما در آسمان منفجر و سقوط کرد. در پي اعلام خبر جان باختن رئيس گروه واگنر، تصويري در شبکه‌هاي اجتماعي بازنشر شد که حکايت از آن داشت که پنجره‌هاي مرکز گروه واگنر در سن پترزبورگ به شکل صليب روشن شد.
به گزارش مردم سالاری آنلاین ،رهبران غربي همه انگشت اتهام را به سمت «ولاديميرپوتين» نشانه رفتند و مدعي شدند که هواپيماي رهبر واگنر با شليک موشک ضدهوايي ساقط شده‌است. يک کانال تلگرامي وابسته به گروه واگنر «خائنان» را براي مرگ احتمالي پريگوژين مقصر دانسته است. در پستي که در کانال «گري زون» (منطقه خاکستري) منتشر شده آمده است: «يوگني ويکتوروويچ پريگوژين رئيس گروه واگنر، يک قهرمان روسيه، يک ميهن‌پرست واقعي سرزمين مادري خود در نتيجه اقدامات خائنان به روسيه درگذشت.» پريگوژين گفته بود که «ما سر از جهنم در خواهيم آورد، ولي در آن‌جا هم بهترين‌ها خواهيم بود». ديروز هم هوادرانش در شبکه‌هاي اجتماعي نوشتند که «مطمئن هستيم که او در جهنم هم بهترين خواهد بود». او سال‌هاي نوجواني را در زندان سن پترزبورگ سپري کرد ولي در دهه 1990 با کسب و کار غذايي که داشت کارش رونق گرفت و باعث به ثروت رسيدن او و کسب حمايت شخص آقاي پوتين شد.
اتهامات غرب عليه کرملين
در سوي ديگر جو بايدن، رئيس جمهوري آمريکا گفت که از وقوع چنين حادثه‌اي در روسيه «تعجب» نکرده است. او به خبرنگاران گفت: «من هنوز کامل نمي‌دانم چه اتفاقي افتاده است، اما تعجب نمي‌کنم.»
ولوديمير زلنسکي، رئيس جمهوري اوکراين طي اظهاراتي در واکنش به کشته شدن پريگوژين که اين هفته از حضور نيروهاي خود در مالي خبر داده بود، گفت که کي‌يف هيچ نقشي در سقوط هواپيماي حامل يوگني پريگوژين، فرمانده گروه نظامي «واگنر» نداشته است. زلنسکي تلويحا پوتين را به دست داشتن در اين حادثه متهم کرد و گفت: «همه مي‌دانند چه کسي با آن (مرگ پريگوژين) ارتباط دارد».
در همين حال فرانسه گفته است که «ترديدهاي منطقي» در مورد علت سقوط هواپيما وجود دارد. اوليويه وران، سخنگوي دولت به شبکه تلويزيوني فرانس 2 گفت: «ما هنوز از شرايط اين سقوط اطلاعي نداريم، با اين حال مي‌توانيم ترديدهايي منطقي در اين خصوص داشته باشيم.» کايا کالاس، نخست وزير استوني به سي‌ان‌ان گفت: «اگر خبر درست باشد نشان مي‌دهد که پوتين مخالفان را از بين مي‌برد و هرکسي که به فکر ابراز عقيده متفاوت باشد مي‌ترساند.»
ميخائيلو پودولياک، مشاور دفتر رياست جمهوري اوکراين گفت که سقوط مرگبار يک هواپيما در روسيه با حضور رئيس واگنر، نشانه‌اي است که ولاديمير پوتين براي نخبگان روسيه ارسال کرده است.
وي در ايکس (توييتر سابق) گفت: «حذف ديدني پريگوژين و فرماندهي واگنر دو ماه پس از کودتا، سيگنالي از سوي پوتين به نخبگان روسيه قبل از انتخابات سال 2024 است.» وي معتقد است که پوتين کسي را نمي‌بخشد.
سوتلانا تيخانوفسکايا، رهبر اپوزيسيون بلاروس که در تبعيد است گفت، يوگني پريگوژين، رئيس واگنر «قاتلي» است که کسي دلش براي او نمي‌سوزد. وي در ايکس گفت: «هيچکسي در بلاروس دلش براي پريگوژين جنايتکار نمي‌سوزد. او يک قاتل بود و بايد اين را به ياد آورد.»
واکنش خونسرد پوتين
سرگئي لاوروف وزير امور خارجه روسيه امروز پنجشنبه درباره موضوع سقوط هواپيماي «يوگني پريگوژين» فرمانده واگنر اعلام کرد: تحقيقات در حال انجام است. بر واقعيت‌‌ها تمرکز کنيم؛ نه بر آنچه رسانه‌‌هاي غربي مي‌ گويند.
پوتين با تسليت به خانواده‌هاي کشته شدگان گفت که «يوگني پريگوژين يک تاجر با استعداد بود.»وي تاکيد کرد که «درباره اين سانحه تحقيقات صورت مي‌گيرد اما اين کار به زمان نياز دارد.»  پوتين همچنين گفت «تا جايي که من اطلاع دارم پريگوژين ديروز از آفريقا بازگشت. »او با برخي از مقامات رسمي در آنجا ملاقات کرد. در روزهاي اخير گمان مي‌رفت که رئيس واگنر در غرب آفريقا حضور داشته است. وي تاکيد کرد که قربانيان سقوط هواپيماي واگنر، «کمک‌هاي قابل توجهي» در جنگ اوکراين داشتند.رئيس جمهوري روسيه تصريح کرد: «اين افرادي بودند که سهم قابل توجهي در موضوع مشترک ما براي مبارزه با رژيم نئونازي در اوکراين داشته‌اند ما اين موضوع را به خاطر مي‌آوريم، مي‌دانيم و فراموش نمي‌کنيم.»  پوتين همچنين با اشاره به يوگني پريگوژين از «مشارکت» او در حمله به اوکراين ستايش کرد اما گفت که او «اشتباهاتي» داشته است. رئيس‌جمهوري روسيه در جريان يک سخنراني تلويزيوني افزود: «او مردي با سرنوشتي پيچيده بود که در زندگي خود اشتباهات جدي مرتکب شد اما نتايج مورد نياز خود را گرفت.» پريگوژين که از اوليگارش‌هاي نزديک به پوتين بود از اواخر اسفندماه سال گذشته با فرماندهان ارتش روسيه در جبهه جنگ باخموت به اختلاف خورد و آنها را متهم به خيانت کرد. پريگوژين رئيس گروه واگنر که پيشتر آشپز شخصي پوتين رئيس جمهور روسيه بود، در تيرماه 1402 در بيانيه‌اي ارتش روسيه را به حمله عليه مواضع اين گروه به جاي حمله به مواضع نيروهاي اوکرايني متهم کرد. وي همچنين مدعي تصرف پايگاه‌هاي نظامي شهر روستوف شد و نيروهاي خود را به سمت مسکو روانه کرد. وزارت دفاع روسيه و شخص پوتين، پريگوژين را به خيانت متهم کردند.
شورش گروه واگنر بعد از چند روز با وساطت الکساندر لوکاشنکو رئيس جمهور بلاروس پايان يافت. صرف‌نظر از اين‌که يوگني پريگوژين در آن شورش قصد کودتا داشت يا آن‌گونه که خود بعدتر گفت، تلاشي بود که مانع ادغام نيروهايش در صفوف ارتش منظم روسيه شود، قضاوت پوتين در آن پيام اما دربارة اقدام او روشن بود: «اين يک خيانت است.»
پنج روز پس از شورش اما پوتين و پريگوژين با يکديگر ديدار کردند و بعدتر هم پريگوژين در حاشيه ديدار پوتين با شماري از رهبران آفريقايي در سنت پترزبورگ ديده شد. بحث محوري هم اين بود که گروه واگنر کماکان به‌عنوان ابزار سخت سياست خارجي روسيه در شماري از کشورهاي آفريقايي عمل خواهد کرد. همة اين ديدارها و بحث‌ها اين تلقي را پيش آورد که شايد «خائن» خواندن پريگوژين امري لحظه‌اي بوده، مشمول فراموشي شده است.
سقوط در 30 ثانيه
به گفته «يان پچنيک» از وبگاه سوئدي «فلايت رادار 24» که موقعيت پروازهاي مسافربري را به صورت زنده و بر روي نقشه نمايش مي‌دهد؛ اين هواپيما در ساعت 15:19 به وقت گرينويچ، يک «حرکت رو به پايين عمودي ناگهاني» داشته است. بطوريکه در مدت تقريبي30 ثانيه، اين هواپيما بيش از 8 هزار فوت از ارتفاع 28 هزار فوتي کاهش ارتفاع داده و سقوط مي‌کند.
پچنيک گفت: «هر اتفاقي افتاده باشد، خيلي سريع بوده است. به هر علتي هم که باشد، آن‌ها احتمالا بعد از آن در حال دست و پنجه نرم کردن (با هواپيما) بوده‌اند»؛ اما تا قبل از کاهش ارتفاع چشمگير آن، «هيچ نشانه‌اي مبني بر اينکه مشکلي در اين هواپيما وجود داشته باشد» مشاهده نشده است.
ويدئويي نشان مي‌دهد که اين هواپيما به سرعت در حال سقوط است؛ طوري که دماغه آن تقريبا مستقيم به سمت پايين بوده و ستوني از دود در پشت آن ديده مي‌شود. وزارت دفاع آمريکا، پنتاگون، گفته است بررسي‌هاي اوليه حاکي از کشته شدن يوگني پريگوژين است اگرچه پنتاگون به بررسي‌هاي خود ادامه خواهد داد. سخنگوي پنتاگون درعين حال تاکيد کرد اگرچه اطلاعات بيشتري درباره دليل سقوط هواپيماي حامل يوگني پريگوژين ندارد، بررسي‌هاي وزارت دفاع آمريکا نشان داده است که «گزارش‌ها درباره شليک موشک زمين به هوا به طرف اين جت شخصي صحت ندارد.» روزنامه وال استريت ژورنال فرضيه ديگري را مطرح کرده که حاکي از بمب‌گذاري در خود اين هواپيما و يا خرابکاري‌هاي ديگري است که منجر به سقوط آن شده است.
بازرسان روسي تحقيقات جنايي خود در اين زمينه را آغاز کرده‌اند. برخي منابع ناشناس به رسانه‌هاي روسي گفتند که معتقدند هواپيما توسط يک يا چند موشک زمين به هوا سرنگون شده است. اين موضوع هنوز مورد تاييد قرار نگرفته است.
 براساس رديابي آنلاين «فلايت رادار 24»، آخرين موقعيتي که قبل از سقوط از اين هواپيما به ثبت رسيده در ساعت 15:11 بوده است. پارازيت يا تداخلات ارتباطي در منطقه احتمالا باعث شده تا جمع آوري اطلاعات موقعيت مکاني بيشتر اين هواپيما با کندي مواجه شود. با وجود اين، ساير داده‌ها در 9 دقيقه آخر پرواز موجود است. بر اين اساس، «فلايت رادار 24» گفت که در 30 ثانيه آخر تا پيش از سقوط نهايي و فاجعه بار، اين جت چندين بار صعود و فرودهايي به طول چند هزار فوت داشته است. آخرين اطلاعاتي که «فلايت رادار 24» در مورد اين جت دارد مربوط به ساعت 15:20 مي‌شود.
همراهان مرگ رهبر واگنر
«ديميتري اوتکين»،‌ «سرگئي پروپوستين»، «اوگني ماکاريان»، «الکساندر توتمين»، «والري چکالوف» و «نيکولاي ماتيوسيف». «ديميتري اوتکين»،‌»سرگئي پروپوستين»،«اوگني ماکاريان»، «الکساندر توتمين»، «والري چکالوف» و «نيکولاي ماتيوسيف»  از ديگر مسافران اين هواپيما از مسکو به مقصد سنت‌پترزبورگ بودند. از اوتکين اغلب به عنوان بنيانگذار يا يکي از بنيانگذاران گروه مزدور واگنر نام برده مي‌شود. اگرچه درباره نقش دقيق اوتکين بحث‌هاي زيادي وجود دارد. شناسه تماس اوتکين، «واگنر» بود، آهنگساز مورد علاقه هيتلر. وب سايت تحقيقاتي بلينگکت در سال 2020 نوشت که اوتکين «شيفتگي وسواس‌گونه به تاريخ رايش سوم داشت»، در عين حال، گزارش ديگري او را «مشغول خالکوبي‌هايي از علامت‌هاي نازي‌ها، از جمله صليب شکسته، عقاب نازي و صاعقه اس‌اس» توصيف مي‌کند. به اين ترتيب گروه واگنر ظاهرا به نام او نامگذاري شده است.
با اين حال، طبق گزارش سال 2020 مرکز مطالعات استراتژيک و بين‌المللي، يک انديشکده آمريکايي، «نمي‌توان تاييد کرد آيا اوتکين آغاز فعاليت واگنر را کليد زده يا فقط يک پيشرو بوده است.» پريگوژين سپتامبر 2022 به تاسيس اين گروه اذعان کرد، در حالي که قبلا منکر اين کار شده بود. بعد هم آمريکا و اتحاديه اروپا به دليل نقش واگنر در جنگ اوکراين، پريگوژين و اوتکين را تحريم کردند.
اوتکين متولد 1970، افسر سابق سرويس اطلاعات نظامي اداره کل اطلاعات ستاد کل نيروهاي مسلح فدراسيون روسيه (GRU) بود و در هر دو جنگ چچن و سوريه حضور داشته است. او همچنين از جمله اعضاي واگنر بود که از سال 2014 در عمليات روسيه در شرق اوکراين شرکت کرد و براي خدماتش از کرملين جوايزي گرفت.
در اوايل دهه 2000 او قبل از بازنشستگي از ارتش، 10 سال به عنوان فرمانده تيپ دوم «اسپتسناز» (واحدهاي نظامي هدف ويژه) جي‌.آر‌.يو در مرز استوني خدمت کرد. با اين حال به گفته همسر سابقش، او دلش براي زندگي در ميدان جنگ تنگ شده بود.
اوتکين به ندرت در ملاعام ديده شده يا صحبت کرده است. او آخرين بار در ويدئويي که پريگوژين در ماه ژوئيه در بلاروس منتشر کرد، ديده شده است. در اين ويدئو، پريگوژين مردي را معرفي مي‌کند که در واقع همان اوتکين است. اين اولين باري بود که از اين فرمانده در حال صحبت کردن با سربازانش فيلم گرفته شده است.  در ميان کشته شدگان، نام چکالوف، متحد ديرينه پريگوژين هم ديده مي‌شود که گمان مي‌رفت مسئول امپراتوري تجاري او بوده است. گفته مي‌شود چکالوف روي شرکت کترينگ پريگوژين نظارت داشت و براي مدارس سراسر روسيه و ارتش، غذا تهيه مي‌کرده است.  گفته مي‌شود چکالوف برخي از دارايي‌هاي تجاري پريگوژين در سوريه از جمله سرمايه‌گذاري در نفت اين کشور جنگ زده را هم مديريت مي‌کرده است. به گفته رسانه‌هاي مستقل روسيه، چکالوف مسئول ترتيبات سفر پريگوژين هم بود. در واقع او تنها افرادي بوده که از حرکات مخفيانه فرمانده جنگ آگاهي داشته است. او همچنين مسئول امنيت شخصي پريگوژين بود. آمريکا ماه گذشته چکالوف را به دليل ارتباطش با پريگوژين و تسهيل ارسال مهمات به روسيه تحريم کرد.
گفته مي‌شود تعدادي از فرماندهان کهنه کار واگنر از جمله اوگني ماکاريان هم در اين هواپيما حضور داشته‌اند.
ماکاريان سال 2016 به واگنر پيوست و در جريان مداخله روسيه در سوريه به عنوان بخشي از اين گروه مزدور جنگيد.  گفته مي‌شود او در جريان نبرد «خشام» مجروح شده بود. در اين جنگ، صدها مزدور روسي پس از حملات هوايي آمريکا عليه نيروهاي حامي اسد، کشته شدند.
اعضاي گارد امنيتي شخصي پريگوژين هم در فهرست مسافران کشته شده بوده‌اند، از جمله سرگئي پروپوستين، کهنه سرباز جنگ چچن که در سال 2015 به واگنر پيوست.
ادامه فعاليت واگنر
مقام‌هاي آفريقايي طرف قرار داد واگنر گفته‌اند که آنها در اصل با مسکو و کرملين هم‌پيمان هستند. گروه واگنر سال‌هاست که در سوريه فعاليت مي‌کند، اما در آفريقا است که براي کرملين موفقيت‌هاي راهبردي را به ارمغان آورده است.
آن‌ها در آفريقا يک سازوکار کسب‌وکار بي‌رحمانه ايجاد کرده‌اند که در بين رژيم‌هاي غيردموکراتيک محبوبيت دارد. اين گروه در ازاي دريافت حق برداشت از معدان و دسترسي به طلا و ساير فلزات گرانبها، در چندين کشور آفريقايي به ارائه طيف وسيعي از «خدمات امنيتي»، از حفاظت از افراد مهم گرفته تا تاثيرگذاري بر انتخابات و ساکت کردن منتقدان پرداخته‌اند. درآمد حاصله به مسکو برمي گردد و همه کس به جز مردم آفريقا ثروتمند مي‌شوند. سربازان واگنر به نقض متعدد حقوق بشر از جمله قتل‌عام غيرنظاميان در کشورهاي مالي و جمهوري آفريقاي مرکزي متهم هستند. با اين حال، آنها موفق شدند جايگزين نيروهاي فرانسوي و ديگر کشورهاي غربي در بخش عظيمي از قاره آفريقا شوند.
همين هفته بود که پريگوژين در يک پيام ويدئويي در کانال تلگرام که گمان مي‌رود در پايگاهي در کشور مالي فيلم‌برداري شده باشد، نويد گسترش فعاليت‌هاي واگنر در آفريقا و «آزادي» را براي مردم آن داد. علي‌رغم همه اين‌ها، مطمئنا عده‌اي در مسکو، به‌ويژه در بخش اطلاعات نظامي هستند که او را به‌عنوان يک تهديد احتمالي براي حکومت پوتين و سيستم اطرافش مي‌دانستند.