منابع آب استان های آذربایجان شرقی و غربی به علت نشت و نفوذ مواد سمی سیانور و آرسنیک از پسماند فعالیت کارخانه استحصال طلای زره شوران تکاب به آب های سطحی و زیرزمینی در معرض آلودگی شدید قرارگرفته اند.
به گزارش پایگاه خبری فریادگر، برای چندمین بار طی سال های گذشته، هفته قبل نشت سیانور و آرسنیک از حوضچه پسآب سایت آزمایشگاهی استحصال طلای زره شوران تکاب در جنوب استان آذربایجان غربی به رودخانه های اطراف معدن طلای زره شوران، موجب تلف شدن هزاران قطعه ماهی، انواع آبزیان و چندین قطعه پرنده در رودخانه های آلوده اطراف شده که علاوه بر آلودگی شدید آب های سطحی و زیرزمینی تکاب از جمله تخریب و غیرقابل استفاده نمودن چشمه های درمانی آب سرد روستای یارعزیز در سیصد کیلومتری سایت پایلوت زره شوران، بوی تند بخارات مواد سمی به ویژه سیانور و جیوه موجود در هوا موجب تخریب محیط زیست و اکوسیستم طبیعی منطقه و نیز آزار و اذیت ساکنین چندین روستای اطراف این سایت شده است که به علت موقعیت جغرافیایی شهرستان تکاب در جنوبی ترین نقطه استان آذربایجان غربی، این آلودگی به منابع آب استان های آذربایجان غربی و شرقی نیز سرایت می کند.
بنابر این گزارش نشت سیانور از پسآب تولید طلا در سایت آزمایشگاهی زره شوران تکاب موجب آلودگی گسترده رودخانه های اطراف این سایت از جمله رودخانه «قورودره»روستای یارعزیز و رودخانه های روستای شیرمرد در پایین دست این سایت شده که آب این رودخانه به عنوان سرشاخه های اصلی وارد حوزه رودخانه ساروق تکاب می گردد.
رودخانه ساروق در ۱۵ کیلومتری تکاب به سمت شهرستان شاهیندژ از سرشاخه های اصلی رودخانه زرینه رود میاندوآب و از شعب تامین آب سد شهید کاظمی بوکان به شمار می رود. رودخانه زرینه رود میاندوآب از منابع تغذیه ای دریاچه ارومیه بوده و سد شهید کاظمی بوکان از منابع تامین آب شهر تبریز محسوب می گردد.
با این وجود، شیوع آلودگی سیانور به رودخانه های محلی تکاب تهدید بسیار بزرگی برای سلامت آب استای آذربایجان شرقی و غربی است .خطری که می توان آن را هم تراز و هم اندازه خشک شدن دریاچه ارومیه و سونامی نمک در منطقه دانست.
رودخانه ساروق تکاب از سرشاخه ها و منابع اصلی در حوزه آبریز استان آذربایجان غربی است. ارومیه و سایر شهرهای جنوبی این استان از مقاصد اصلی آب های سطحی تکاب به شمار می روند و هم اکنون نشت سیانور به رودخانه های جاری تکاب و تغییر رنگ آب های سطحی و تلف شدن هزاران قطعه ماهی و آبزیان ، نگرانی گسترده ای در میان اهالی شهرستان تکاب و روستاهای اطراف سایت پایلوت زره شوران به وجود آورده است.
این نگرانی زمانی عمیق و حادشده و زمینه های بروز بحران وحتی یک فاجعه زیست محیطی را به وجود می آورد که با نگاهی به نقشه های حوزه های آبریز استان آذربایجان غربی متوجه گسترش و سرایت آلودگی منابع آب تکاب به سایر نقاط آذربایجان گردیم. نگرانی که تاکنون نه تنها به اقدام جدی مسوولان ذیربط و اطلاع رسانی لازم منجر نشده بلکه هر بار با اعلام نشت سیانور از سوی روستاییان منطقه به پلمپ چند روزه سایت آزمایشگاهی استحصال طلای زره شوران اکتفا شده و مسئله اصلی که همان آلودگی جبران ناپذیر منابع آب های سطحی و زیر زمینی و نیز اراضی زراعی و تغییر اکوسیستم منطقه و نیز تاثیر روانی و جمعیتی بر روستاهای اطراف به محاق فراموشی سپرده شده است.
منشا آلودگی کجاست؟
یکی از ساکنین روستای شیرمرد در ۲۷ کیلومتری شهرستان تکاب و دو کیلومتری سایت آزمایشگاهی تولید طلای زره شوران که از مقاصد اصلی آلودگی سیانور است در این زمینه گفت : پس از استشمام بوی تند و البته آشنای سیانور در روزهای ۲۸ و۲۹ آبان ماه گذشته و به دنبال گسترش و تداوم این بوی نامطبوع ساکنین روستا با صدها قطعه ماهی تلف شده در رودخانه های روستا مواجه شدند که نهایتا با ردگیری آبزیان گرفتار شده در دام سیانور، منشا آلودگی به پشت سد باطله سایت پایلوت طلای زره شوران تکاب ختم گردید.
روح اله ساربانی افزود: بلافاصله پس از مشاهده این اتفاق ، مسئله را به مسوولین ذیربط تکاب اطلاع داده و اهالی روستاهای اطراف را از نشت سیانور و جلوگیری از مصرف آب رودخانه ها توسط احشام آگاه نمودیم. نشت و نفوذ گسترده ماده سمی سیانور از سایت آزمایشگاهی زره شوران تکاب منجر به تعطیلی و پلمپ چندین باره این سایت باحکم دادسرای عمومی و انقلاب تکاب گردید.
وی یادآورشد: در آخرین مرحله از فعالیت خط تولیدزره شوران،۵۰درصد مواد جامد وارد فیلترپرس شده و بر اثر فشار فیلترپرس آب حاوی سیانور در چرخه تولید از خاک گرفته شده و به حوضچه نامطمئن هدایت شده که مواد سمی موجود در این حوضچه در گذر زمان از آن نفوذ کرده و وارد رودخانه های اطراف شده است.
این سایت آزمایشگاهی بارها به علت نشت سیانور، توسط اداره محیط زیست تکاب پلمپ شده اما هربار پس از چندین روز تعطیلی بدون رفع معایب و نواقص فنی و تجهیز به سد باطله و افزایش ایمنی در برابر استفاده از مواد آلاینده به فعالیت تخریبی خود ادامه داده و به تولید طلا با ضریب بالای آلودگی اقدام نموده است و مسوولان این سایت تنها بخاطر تولید طلا هیچ مسوولیتی در قبال آلودگی های به وجود آمده و مشکلات زیست محیطی بر عهده نمی گیرند.
بنابر گزارش های رسیده از روستاهای اطراف زره شوران از روند بررسی نخستین نمونه های آب های آلوده در آزمایشگاه خانگی تیتر سیانور و املاح معدنی آب، میزان سیانور موجود در آب رودخانه های اطراف در روزهای گذشته به ۳۵ ppmرسیده که این میزان سیانور منابع آب تکاب و استان آذربایجان غربی را گرفتار آلودگی شدید کرده است. البته به گفته شاهدان عینی این میزان آلودگی به علت سر ریز پسماند و مواد سمی از حوضچه باطله در روزهای بارانی به طرز بسیار خطرناکی آفزایش یافته است.
یکی از شاهدان عینی دفع غیر اصولی مواد خطرناک سمی توسط سایت پایلوت زره شوران در این زمینه گفت: در روزهای بارانی هفته های گذشته پساب سایت آزمایشگاهی زره شوران تکاب بصورت پالپی از سیانور با سرریز از حوضچه باطله غیراصولی و غیراستاندارد این سایت از شانه خاکی جاده وارد رودخانه های اطراف زره شوران شد.
هادی حسینی تاکید کرد:پس از پر شدن و سرریز پساب باطله از حوضچه، مسوولان این سایت در اقدامی بسیار خطرناک بدون اینکه چاره ای برای اصلاح یا تعبیه حوضچه یا سد باطله بیاندیشند بارها بصورت شبانه و مخفیانه بدون هیچ واسطه ای با استفاده از لوله های فاضلاب پالپ سیانور و آرسنیک را بطور مستقیم وارد رودخانه های اطراف کرده اند.
مسئله اصلی که فعالیت این کارخانه پر زیان را ناموجه و پرحرف و حدیث می نماید این است که این سایت با این همه سروصدا و تولید روزانه مقادیر قابل توجهی طلا، فاقد سد باطله مجهز است و در حالیکه چنین کارخانه هایی می بایست دارای سد باطله اصولی با حداقل طول تاج ۱۲متر باشند سایت آزمایشگاهی تولید طلای زره شوران دارای یک حوضچه غیر اصولی ، غیراستاندارد، نفوذپذیر و غیرایزوله به ارتفاع حداکثر۳متر و حداقل ۴۰ سانتی متر است و بصورت کاملا آماتور ، غیر قابل اطمینان و کم حجم احداث شده که البته به گفته کارگران شاغل در این کارخانه این حوضچه باطلا که از آن به غلط به عنوان سد باطله نام برده می شود از سال ۱۳۸۹ پرشده و سرریز نموده است .
یکی از پیمانکاران طرح استحصال طلای زره شوران که از نزدیک با فعالیت این سایت آزمایشگاهی آشنابوده می گوید: این حوضچه یک بار در سال ۱۳۸۷به علت غلظت مواد آلاینده و عدم استاندارد بودن آن آسیب دیده و حتی دچار شکستگی شد و هزاران تن پالپ آلوده به انواع مواد سمی از جمله سیانیدسدیم(سیانور)،آرسنیک، آمونیاک، سودهای سوزآور و اسید سولفوریک وارد محوطه سایت ، زمین های منطقه و رودخانه های اطراف شده است.
قادر ساربانی با بیان اینکه این اتفاق موجب آلودگی کارکنان به سیانور نیز می شود افزود:درحالی که حوضچه باطله این سایت از دو سال قبل پر شده و این سایت برای فعالیت و استحصال طلا از خاک طلا، نیازمند مصرف ۳ متر مکعب آب در گردش میان خط تولید و حوضچه است ، باید از مسوولان کارخانه پرسید این میزان پسآب طی این مدت اگر وارد حوضچه پرشده نگردیده پس چگونه و با چه مکانیزمی و در کجا دفع و خارج شده است؟!
لازم به توضیح است حوضچه و نه سد باطله سایت آزمایشگاهی تولید طلای زره شوران تکاب به علت کمبود فضا در مقیاس کوچکتر از طریق خاک برداری و درست کردن خاک ریز غیراصولی تا ۱۵متر احداث شده که سریعا پر می شود و نیز در برابر بارندگی و رانش زمین بسیار آسیب پذیر است و پسآب مازاد را پس از خروج از فیلتر پرس به دلیل نبود فضای مناسب و امن با افزودن مواد شیمیایی از جمله تیوسولفات و کلر باپایین آوردن غلظت سیانور به سمت رودخانه های تکاب هدایت می کنند.
ساربانی افزود: در سایت پایلوت استحصال طلای زره شوران تکاب آزمایش های مربوط به مکانیک ، تخلخل و نفوذپذیری خاک که مورد تایید کارشناسان و متخصصان امر باشد تاکنون انجام نشده و سیستم آنلاین تشخیص ، اعلام و اندازه گیری سیانور که نیاز اساسی کارخانه های تولید طلاست در این سایت نصب نشده است.
مصرف روزانه ۴۰۰ کیلوگرم سیانور 
مجموعه سایت پایلوت استحصال طلای زره شوران در سال ۱۳۸۲در ۲۷ کیلومتری شهرستان تکاب در جنوب استان آذربایجان غربی به منظور آزمایش خاک موجود، برآورد میزان طلا درخاک ، تاثیرموادآلاینده و شیمیایی حین استحصال طلا بر روی محیط زیست منطقه و نحوه فناوری تولید و به قطعیت رسیدن میزان طلای موجود در خاک زرخیز زره شوران زیرنظر سازمان گسترش و نوسازی صنایع معدنی ایران احداث شده است در حالی که چندین سال از انجام و اتمام این تحقیقات و مشخص شدن نتایج آن می گذرد، مسوولان شرکت های فعال در این سایت آزمایشگاهی در سکوت کامل خبری و با سوء استفاده از عدم آگاهی ساکنین منطقه با دریافت مجوز از سازمان صنایع و معادن و تغییر کاربری این سایت از آن به عنوان کارخانه استحصال طلا استفاده می نمایند.
این سایت فاقد تجهیزات ایمنی و سد باطله مجهز است و همچنان به فعالیت خود ادامه می دهد درحالی که کارخانه اصلی تولید طلا از خاک معدن زره شوران هم اکنون در مکان دیگری از منطقه در حال احداث است .
یکی از قدیمی ترین کارکنان این سایت در زمینه فعالیت های مبهم در این سایت می گوید: سایت پایلوت زره شوران حتی پس از دریافت مجوز تولید طلا تا سال ۹۰ با ظرفیت روزانه ۸۰ تن خاک طلای زره شوران و صرف روزانه ۶۰کیلوگرم سیانور جهت جداسازی طلا فعالیت می کرد اما از سال ۹۱ با افزایش سه برابری ظرفیت خود ، این بار نه تنها خاک زره شوران را مورد استفاده قرار نمی دهد بلکه با وارد کردن روزانه ۲۴۰ تن خاک معدن طلای «ربط سردشت » به خط تولید همچنان تولید همزمان طلا و آلودگی زیست محیطی را چندین برابر کرده است.
محمد اولیایی افزود: در حال حاضر با ظرفیت موجود این کارخانه ، روزانه ۴۰۰کیلوگرم سیانور در این سایت مصرف می شود.
گفتنی است افزایش ظرفیت چرخه تولید و استحصال طلا و میزان فاجعه آمیز مصرف سیانور در سایت پایلوت زره شوران تکاب در مقابل حوضچه های کم حجم و غیراستاندارد پسماند و مواد باطله سمی نمونه بارزی از بی توجهی گردانندگان این سایت به محیط زیست منطقه و سلامت شهروندان است.
این کارگر قدیمی سایت زره شوران ادامه داد: سایت پایلوت زره شوران پس از اینکه معدن طلای زره شوران تحت مالکیت سازمان توسعه مواد معدنی قرارگرفت، از استحصال طلا از خاک این معدن که بزرگترین معدن طلای خاورمیانه با ۷ میلیون تن کانسنگ طلادار و ذخیره تقریبی ۵۰ تن طلای خالص است منع گردید اما فعالیت خود را متوقف نکرد و باخرید خاک از معدن طلای «ربط»سردشت با عیار ۴ونیم گرم درتن به تولید طلا ادامه داد.
وی اظهارداشت: از ابتدای فعالیت این سایت شرکتی به نام «پارس کانی» در امر ساخت و ساز و شرکت«حدادشیمی» در زمینه بهره برداری در این سایت حضورداشتند اما ازسال ۱۳۸۵ با تبدیل سایت آزمایشگاهی به کارخانه تولید طلا و تغییر نام و ایجاد شرکتهای خصوصی جدید با همان اعضای قبلی تولید طلا در این سایت ادامه یافت. وی تصریح کرد: شرکت های فعال در این سایت شرکت حدادشیمی را که بصورت اصولی و علمی فعالیت می کرد از گردونه خارج نموده و با دور زدن قانون برای فرار از مالیات بارها اقدام به تاسیس شرکت های جدید با اعضای ثابت قبلی نموده اند. وی گفت در این سایت روزانه بیش از یک کیلوگرم طلا وپنجاه کیلوگرم نقره تولید می شود. اولیایی یادآورشد : مسوولان شرکت های فعال در سایت زره شوران پس از هربار پلمپ کارخانه به علت ایجاد آلودگی های زیست محیطی با استفاده از شگردهای گوناگون از جمله تحت فشار قرار دادن نهادهای ذیربط اجرایی از طریق اخراج کارگران خود و سوءاستفاده از مسئله ایجاد اشتغال و بکارگیری کارگران از ساکنین روستاهای منطقه پس از چندین هفته پلمپ مجددا به فعالیت خود ادامه می دهند.
کارخانه تولید طلای زره شوران با اخراج کارگران اهرمی را در دست داشته که مسوولان نهادهای ذیربط را به بازگشایی مجدد متقاعد می کنند. این درحالی است که اوضاع کارگری این کارخانه نیز تعریفی نداشته وکارگران آن نه تنها در معرض انواع آلودگی ها قراردارند بلکه از هیچ گونه امنیت شغلی نیز برخوردار نبوده وتنها با قراردادهای سست و نامطمئن یک ماهه در این کارخانه مشغول به کار هستند و هربار با اخراج از محل کار چاره ای جز خانه نشینی ندارند.
گزارش : امیر خالق نژاد