مردم سالاری آنلاين - تهران و ریاض در مسیر تنش‌زدایی

احتمال برقراری روابط دیپلماتیک در پنجمین دور گفتگوهای ایران و عربستان

مذاکرات بین ایران و عربستان برای تنش زدایی و برقراری دوباره روابط دیپلماتیک، موضوعی است که در طول یک سال گذشته همزمان با مذاکرات هسته ای جریان داشته و دو طرف تمایل خود را به پایان تنش ها ابراز داشته اند.

گروه سیاسی – سید مجید حسینی: مذاکرات بین ایران و عربستان برای تنش زدایی و برقراری دوباره روابط دیپلماتیک، موضوعی است که در طول یک سال گذشته همزمان با مذاکرات هسته ای جریان داشته و دو طرف تمایل خود را به پایان تنش ها ابراز داشته اند. موفقیت این مذاکرات نه تنها برای دو کشور، بلکه برای امنیت منطقه خلیج فارس و بخصوص برای رسیدن به صلح در جنگ یمن بسیار حیاتی است. از همین رو است که مقامات دو کشور عمان و عراق تلاش بسیار برای برگزاری این مذاکرات داشته اند، مذاکراتی که در آن مقامات ارشد دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی ایران و رئیس سرویس اطلاعاتی عربستان به عنوان نمایندگان تام‌الاختیار دو کشور شرکت دارند.
پنج شنبه گذشته و بعد از وقفه ای دوماهه یکبار دیگر این مذاکرات در بغداد از سر گرفته شد و بر اساس خبرهای مخابره شده، امید زیادی به موفقیت آن وجود دارد. بر این اساس در مذاکرات تازه، چشم‌انداز روشن‌تری نسبت به از سرگیری روابط میان دو کشور ترسیم شده است. به نوشته «نورنیوز» سایت نزدیک به دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی، فضای مثبت نشست اخیر امیدواری‌ها برای گام نهادن دو کشور در مسیر از سرگیری روابط را افزایش داده است و با توجه به شکل‌گیری فضای مفاهمه و گفتگوهای سازنده میان نمایندگان دو کشور، پیش‌بینی می‌شود در آینده نزدیک زمینه برگزاری جلسه مشترک میان وزرای خارجه ایران و عربستان فراهم شود.
سه ماه قبل، در آخرین روزهای دی ماه 1400 پذیرش و اعزام سه دیپلمات ایرانی به شهر جده عربستان برای از سرگیری فعالیت نمایندگی ایران نزد سازمان همکاری اسلامی پس از ۶ سال وقفه ، به عنوان نشانه ای از بهبود روابط دو کشور بزرگ جهان اسلام ارزیابی شد؛ موضوعی که عینی ترین حاصل چهار دور مذاکره بین مقامات دو کشور بود.
روابط ایران و عربستان در چهل سال گذشته همواره فراز و فرودهای زیادی داشته است. این روابط در دو مقطع به شدت آسیب دید و به قطع روابط منجر شد. مرتبه اول در سال 1366 پس از کشتار حجاج ایرانی در مراسم برائت از مشرکان در شهر مکه و در زمان سلطنت فهد بن عبدالعزیز اتفاق افتاد. آن فاجعه خونین باعث قطع روابط شد اما بعد از چند سال با تلاش هاشمی رفسنجانی در مقام ریاست جمهوری روابط دو کشور احیا شد. با این حال در طول سالهای بعد همواره ایران و عربستان اختلافاتی در زمینه های مختلف مثل قیمت نفت و اوپک، حمایت عربستان از طالبان و بعضی گروه های تروریستی در پاکستان، و نقش دو کشور در سوریه، بحرین و انقلاب های موسوم به بهار عربی و همچنین تضییقاتی که شیعیان در عربستان داشتند، وجود داشت.
با این همه روابط دو کشور تا سال 1394 ادامه داشت که در این سال چند اتفاق باعث تیره شدن روابط دو کشور شد. در ۱۸ فروردین ۱۳۹۴، با تعرض مأموران بازرسی فرودگاه جده به دو نوجوان ۱۴ و ۱۵ ساله زائر ایرانی که قصد بازگشت به کشورشان را داشتند، تنش در روابط دوجانبه مجدد بالا گرفت. مجلس شورای اسلامی، طرح یک‌فوریتی لغو حج عمره ایرانیان را تا حصول اطمینان از امنیت زائران ایرانی، در دستور کار خود قرار داد. همچنین در مراسم حج واجب آن سال در شهریور ابتدا یکی از جرثقیل های شرکت سازنده مسجدالحرام سقوط کرد که به کشته شدن حجاجی از کشورهای مختلف از جمله ایران منجر شد. اما فاجعه بزرگ در منا اتفاق افتاد که طی آن صدها نفر از حجاج به شهادت رسیدند. این موضوع باعث افزایش اختلافات بین دو کشور شد؛ اما تیر خلاص به روابط را اقدام ناشایست مقامات عربستان در اعدام «شیخ نمر باقر النمر» رهبر شیعیان این کشور زد.
شنبه ۱۲ دی ۱۳۹۴ بعد از اعلام به شهادت رساندن شیخ نمر، معترضان در مشهد، پرچم عربستان را از ساختمان کنسولگری این کشور پایین کشیده‌اند و در تهران نیز از ساعت ۲۲ شب تجمع در مقابل سفارت انجام شد که عده‌ای وارد ساختمان سفارت شدند، پرچم عربستان را پایین آوردند و سفارت را به آتش کشیدند. اگرچه اعلام شد که این گونه اقدامات توسط عده ای از افراد خودسر انجام شده است، اما یک روز بعد وزیر خارجه عربستان اعلام کرد که این کشور روابط دیپلماتیک خود با ایران را قطع کرده‌است و این قطع رابطه شامل پایان یافتن تمامی مناسبات تجاری و هم‌چنین لغو پروازها بین دو کشور می‌شود اما مسئله سفر ایرانیان به مراسم حج را در بر نمی‌گیرد.
پس از این تحولات، اجلاس فوق‌العاده وزیران خارجه کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی به منظور رسیدگی به موضوع حمله به سفارت عربستان در تهران در جده تشکیل شد . این اجلاس در متن بیانیه پایانی خود «تجاوز به اماکن دیپلماتیک عربستان سعودی در تهران و مشهد را محکوم» و این اقدام را نقض فاحش کنوانسیون‌های ژنو و وین راجع به حفاظت از اماکن سیاسی و مغایر قوانین و حقوق بین‌الملل دانست. همچنین در این بیانیه گفته شده بود که این حملات مغایر منشور سازمان همکاری اسلامی و منشور سازمان ملل متحد است که با هدف پیشبرد روابط دوستانه، احترام متقابل و همکاری بین کشورهای عضو ایجاد شده‌اند.
در این اجلاس سید عباس عراقچی که به عنوان نماینده ایران در اجلاس جده شرکت کرده بود، گفت که دولت ایران این حمله را محکوم کرده و تحقیقاتی را برای شناسایی و مجازات عاملان آن به جریان انداخته است.
در طول سالهای بعد موضوع بحران بحرین و یمن هم باعث افزایش اختلاف میان دو کشور شد. همچنین ادعای عربستان مبنی بر دخالت ایران در انفجار در پایگاه های نفتی این کشور نشان داد که این کشور به دنبال بهانه جویی است و اراده ای برای بازگشت به روابط در این کشور وجود ندارد.
با این همه، آنچه در یک سال اخیر بیشتر نمود دارد، تلاش مقامات دو کشور برای تنش زدایی و آغاز دوباره روابط دیپلماتیک است.
سال گذشته و پس از پذیرش سه دیپلمات ایرانی، یک عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس اعلام کرد که روابط دو کشور مهم ایران و عربستان در حال احیا بوده و سفارتخانه ها در حال آماده شدن برای بازگشایی است. جلیل رحیمی جهان آبادی در مطلبی در صفحه توییتر خود نوشت: «روابط دو کشور مهم ایران و عربستان در حال احیا و سقارتخانه ها در حال آماده شدن برای بازگشایی است، این امر آثار مهمی در کاهش تنش های منطقه ای و افزایش انسجام جهان اسلام دارد، نهادهای امنیتی و رسانه ها مراقب رذالت صهیونیست ها و حمافت افراطیون باشند.»
با این حال با وقفه دو ماهه در مذاکرات خبری از این موضوع نشد. در یک ماهه اخیر تحولاتی که در یمن رخ داد نیز پالس های مثبتی برای مذاکرات ایران و عربستان داشت. دوازدهم فروردین فرستاده‌ ویژه‌ی سازمان ملل متحد در امور یمن، از آتش‌بس دوماهه، همراه با تأمین سوخت و دسترسی بهتر به یمن خبر داد؛ اگرچه در ادامه عربستان چندان به قوانین آتش بس پایبند نماند. همچنین کناره گیری هادی رئیس جمهور یمن که تحت حمایت عربستان بود، در 18 فروردین نشانه ای مثبت از تحولات یمن بود.
اینک به نظر می رسد روند گفتگوها به گونه ای است که اگر دیدار وزیران خارجه دو کشور انجام شد، بازگشایی سفارت خانه ها بسیار نزدیک خواهد بود.