دولت ابراهیم رئیسی قصد دارد استقرار عدالت را با اعطای سهمیه بنزین به همه مردم آغاز کند؛ اما نه مردم و نه اقتصاد کشور، از طرح هایی که برای بنزین و یارانه اجرا شده خاطرات خوشی ندارند.

گروه اقتصادی: دولت ابراهیم رئیسی قصد دارد استقرار عدالت را با اعطای سهمیه بنزین به همه مردم آغاز کند؛ اما نه مردم و نه اقتصاد کشور، از طرح هایی که برای بنزین و یارانه اجرا شده خاطرات خوشی ندارند.تخصیص بنزین به همه مردم، حتی کسانی که خودروی شخصی ندارند، شاید در ظاهر، طرحی در راستای ایجاد عدالت در جامعه باشد اما به دلیل پیچیدگی های موضوع و همچنین نامشخص بودن چگونگی اجرا، چشم انداز مبهمی دارد. از سوی دیگر در نظر گرفتن دو جزیره کیش و قشم برای اجرای پایلوت این طرح، نمی تواند برداشت دقیق و کاملی از زوایای مختلف آن در اختیار مسئولان قرار دهد چراکه شرایط در این دو جزیره که منطقه آزاد محسوب می شوند کاملا متفاوت با سایر نقاط کشور و بویژه شهرهای پرجمعیت است. اما آیا این طرح نمی تواند کلاف سردرگم مصرف و قیمت بنزین در ایران را باز کند؟آخرین بار که قیمت بنزین در ایران افزایش یافت، آبان 98 بود که موجب بروز اعتراضات فراوان و خسارات گسترده ای شد. پیش از آن هم با افزایش قیمت بنزین، چه پیش از انقلاب و چه پس از انقلاب، شاهد بروز اعتراضاتی بودیم اما هیچکدام به گستردگی اعتراضات آبان 98 نبود. به همین دلیل به نظر می رسد مسئولان از افزایش مستقیم قیمت بنزین برای کنترل مصرف و افزایش درآمد، منصرف شده اند و طرح های جایگزین را در دستور کار قرار داده اند که اعطای سهمیه بنزین به افراد به جای خودروها، یکی از این طرح هاست. در این طرح، همه مردم صرفنظر از این که خودروی شخصی دارند یا ندارند سهمیه بنزین می گیرند و این سهمیه همانند یارانه نقدی به همه مردم تعلق می گیرد.البته بهمن ماه سال گذشته طرح اعطای سهمیه بنزین به خانوارهای بدون خودرو در کمیسیون تلفیق تصویب نشد. همان زمان مالک شریعتی نیاسر سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در توئیتر مهمترین ویژگی های آن را عدم تغییر قیمت و همچنین حفظ سهمیه برای خانواده ها با دو خودرو و ایجاد بازار خرید و فروش برای انتفاع مردم عنوان کرد و با ذکر این نکته که سهمیه هر نفر در خانواده های بدون خودرو پانزده لیتر بنزین است نوشت: ‌ان شاءالله "طرح اعطای سهمیه بنزین به خانوارهای بدون خودرو" را در صحن علنی پیگیری و به فضل الهی، از جیب دولت ‎تفریق و به جیب مردم فاقد خودرو ‎جمع خواهیم کرد.البته در طرح دولت، مشخص نیست به هر فرد بدون خودرو چقدر سهمیه بنزین تعلق می گیرد اما اگر مبنا را همان پانزده لیتر قرار دهیم به هر فرد بدون خودرو ماهیانه 22 هزار و پانصد تومان تعلق می گیرد! مبلغی که حتی پاسخگوی تردد یک فرد با وسایل حمل و نقل عمومی در یک روز هم نیست! منتقدان طرح معتقدند اعطای سهمیه بنزین به همه مردم، حقی را برای کسانی که دارای خودرو نیستند ایجاد می کند که نمی تواند تبعات مناسبی داشته باشد؛ چراکه بنزین هم همانند هر کالای دیگری باید مبتنی بر نیاز مردم در اختیار آنها قرار گیرد. از سوی دیگر، اعطای سهمیه بنزین به همه مردم، نمی تواند تضمین کننده عدالت باشد و نه تنها بیم ایجاد بازار سیاه فروش سهمیه بنزین با قیمتهای متفاوت را ایجاد می کند، بلکه عرضه و تقاضا را دچار اختلال خواهد کرد.همچنین با توجه به نوسانات شدید قیمتی در کشور، همانگونه که یارانه نقدی به دلیل تورم افسارگسیخته، بی اثر شد، بعید است اعطای سهمیه بنزین به همه مردم هم بتواند فایده ای داشته باشد و در نهایت تاثیر چندانی در رفع شکاف معیشتی هم نخواهد داشت.البته پیش از این، برخی پیشنهاد اجرای طرحی مبتنی بر کارت هوشمند انرژی را مطرح کرده بودند که تمام هزینه های متناسب یک فرد برای انرژی از جمله، بنزین، گاز، برق و آب در آن کارت شارژ شود و هر فرد بر مبنای نیاز خود از آن استفاده کرده و در صورت صرفه جویی، امکان فروش آن را داشته باشد. طرح اعطای سهمیه بنزین به هر فرد بدون خودرو، اجرای ناقص بخشی از آن طرح کلان است که نمی تواند تاثیرات پررنگی داشته باشد.  در واقع اعطای یک سهمیه قابل مبادله انرژی به تمام افراد در قالب یک پول مجازی و بر اساس هزینه‌های یک سبد منصفانه انرژی می تواند به صورت جامع در نظر گرفته شود. مهم‌ترین مزیت در طرح‌های سهمیه به افراد وجود یک نظام بازتوزیع غیرمتمرکزِ عوایدِ حاصل از افزایش قیمت انرژی در جامعه است، زیرا ضمن وجود سهمیه یکسان انرژی برای افراد؛ به دلیل یکسان نبودن مصرف افراد، بازار تبادل انرژی شکل خواهد گرفت و از آنجایی که عمدتا دهک‌های پردرآمد، مصرف‌کننده بزرگتر حامل‌های انرژی هستند؛ این بازتوزیع عواید از دهک‌های ثروتمند به سمت دهک‌های فقیر است. نتایج محاسبات نشان می‌دهد در صورت اجرای موفق طرح اصلاح نظام یارانه‌ها در یک دوره 5 ساله می‌توان قیمت تمام حامل‌های انرژی را بدون وارد آوردن شوک هزینه‌ای به جامعه، به قیمت‌های رقابتی رساند . شکاف رفاهی بین دهکی قطعا کاهش خواهد یافت و وضع دهک‌های کم‌درآمد در تمام سناریوها بهبود خواهد یافت. اما این در صورتی است که طرح اعطای سهمیه انرژی به طور کامل اجرا شود، نه صرفا در مورد بنزین. با توجه به شرایط اقتصادی فعلی کشور، زیرساختهای لازم برای اجرای آن طرح جامع فراهم نیست و اجرای ناقص آن در قالب طرح یارانه بنزینی هم بعید است تاثیری در استقرار عدالت در جامعه داشته باشد؛ همانطور که طرح یارانه نقدی، پس از گذشت چند سال بی اثر شده است.