به مناسبت «روز ملی خلیج فارس»
خلیج فارس در آثار تاریخ‌نگاران و جغرافی‌دانان عربی‌نویس
10 ارديبهشت 1401 ساعت 10:05
پرداختن به نام تاریخی خلیج فارس سویه‌هایی گوناگون دارد. یکی از این ابعاد بررسی این موضوع است که تاریخ‌نگاران و جغرافی‌دانانی که به زبان عربی آثاری از خود به یادگار نهاده‌اند هنگامی که به نام این دریا رسیده‌اند از آن چگونه یاد کرده‌اند. نشان دادن این امر می‌تواند خود به تنهایی گواهی استوار باشد بر حقانیت نام تاریخی این دریای کهن.
«من، داریوش، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورهای دارای همه‌گونه مردم، شاه در این زمین بزرگ دور و دراز، پسر ویشتاسپ هخامنشی ... من پارسی هستم. از پارس مصر را گرفتم. من فرمان کندن این جوی (ترعه) را دادم، از رودخانه‌ای به نام نیل، که در مصر جاری است تا دریایی که از پارس می‌رود. پس از آن این جوی کنده شد، چنان‌که فرمان دادم و کشتیها از مصر از میان این جوی به سوی پارس روانه شدند، چنان‌که میل من بود.» کهن‌ترین سند از نام خلیج فارس، از کتیبه‌ی داریوش بزرگ، یافت‌شده در کانال سوئز
امروز ۱۰ اردیبهشت‌ماه روزی است که سپاه ایران پرتقالیهای متجاوز را از تنگه‌ی هرمز بیرون انداخت و به این مناسبت، از سال ۱۳۸۴، این روز «روز ملی خلیج فارس» نام گرفته است.
به گزارش «مردم‌سالاری آنلاین»، تحریفگرانِ نام تاریخی «خلیج فارس» از دهه‌ی ۱۹۵۰ میلادی که دهه‌ی اوجگیری ناسیونالیسم کور عربی بود پا به میدان نهادند و از ۱۹۸۰ که بر نفوذ و اعتبار و ثروت کشورهای تازه‌ساز عرب افزوده شد، این جماعت در ادعای واهی خود به پیروزیهایی نیز دست یافتند، ولی عرصه‌ی علم و تاریخ و فرهنگ عرصه‌ی سیاسی‌گری و ادعاهای پوچ سیاسی نیست، چه سیاستها و سیاستمداران و سیاست‌بازان می‌آیند و می‌روند و این حقیقت است که همواره جاودان می‌ماند.
پرداختن به نام تاریخی خلیج فارس سویه‌هایی گوناگون دارد. یکی از این ابعاد بررسی این موضوع است که تاریخ‌نگاران و جغرافی‌دانانی که به زبان عربی آثاری از خود به یادگار نهاده‌اند هنگامی که به نام این دریا رسیده‌اند از آن چگونه یاد کرده‌اند. نشان دادن این امر می‌تواند خود به تنهایی گواهی استوار باشد بر حقانیت نام تاریخی این دریای کهن.
۱. ابن خُردادبِه (۲۱۱ تا حدود ۳۰۰ قمری) که کهن‌ترین کتاب جغرافی به زبان عربی از وی بر جای مانده، در «المسالک و الممالک» نام این دریا را «بحر فارس» نوشته است.
۲. ابوبکر احمد بن محمد همدانی، نامدار به ابن الفقیه، در «البلدان» که پیرامون سال ۲۷۹ به رشته‌ی تحریر درآورده «بحر فارس» نوشته است.
۳. ابوعلی احمد بن عمر بن رسته، مشهور به ابن رسته، در کتاب «اعلاق النفیسه» که پیرامون سال ۲۹۰ گردآوری شده در چندین جای از «بحر فارس» نام برده است.
۴. در کتاب «عجائب الاقالیم السبعه الی نهایت العماره» نوشته‌ی سهراب، نامدار به ابن سرابيون، در سده‌ی سوم «بحر فارس» آمده است.
۵. ابواسحق ابراهیم اصطخری، معروف به کرخی، در «مسالک الممالک» دو بار نام این پهنه‌ی آبی را «بحر فارس» نوشته است. برای دیدن این کتاب که حاوی نقشه‌هایی مهم و اسنادی تاریخی است به «اینجا» بنگرید.
۶. بزرگ پور شهریارِ رامهرمزی، ناخدای نامدار ایرانی، در «عجائب الهند بره و بحره و جزایره» که پیرامون ۳۴۲ نوشته نیز «بحر فارس» بیاورده است.
۷. ابوالحسن علی مسعودی در کتاب معروف «مروج الذهب و معادن الجوهر» که در سال ۳۳۶ به پایان رسانده بسیار از «بحر فارس» نام برده و در دیگر اثرش «التنبیه و الاشراف» که در ۳۴۵ به پایان رسانیده نام این دریا را «بحر الفارسی» نوشته است.
۸. ابوالقاسم بن حوقل در «صورت الارض» که پیرامون ۳۶۷ فرجام یافته بخشی ویژه درباره‌ی «بحر فارس» دارد.
۹. شمس‌الدین مقدسی، معروف به بشاری، در «احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم» که ازآنِ سال ۳۷۵ است «بحر فارس» نوشته.
۱۰. مقدسی در «البداء و التاریخ»، نوشته شده در ۳۵۵، نام این را به دو صورت «خلیج الفارسی» و «بحر فارس» آورده و این گویای آن است که در زمانه‌ی او هر دو نام رواج می‌داشته.
۱۱. ابوریحان بیرونی، دانشمند نامدار ایرانی (۳۶۲ تا ۴۴۰)، در «القانون المسعودی» دو جا از «بحر فارس» یاد کرده است.
۱۲. طاهر مروزی در «طبایع الحیوان»، نوشته شده در پیرامون سال ۵۱۴، نیز «خلیج الفارسی» نوشته است.
۱۳. یاقوت حموی (۵۷۵ تا ۶۲۶)، در کتاب مشهور «معجم البلدان»، «بحر فارس» نوشته و ماده‌ای در شرحش آورده است.
۱۴. شمس‌الدین انصاری دمشقی در «نخبه الدهر فی عجائب البر و البحر» نیز چندین جای نام این دریا را «بحر فارس» و «بحر الفارسی» بیاورده است.
۱۵. شهاب‌الدین احمد نویری (۶۷۷ تا ۷۲۳) در «نهایه الارب فی فنون الادب» نام این پهنه‌ی آبی را «خلیج فارس» نوشته که این نشان‌دهنده‌ی آن است که در آغاز سده‌ی هشتم اندک‌اندک نام «خلیج فارس» جای خود را به نام «بحر فارس» داده.
۱۶. صفی‌الدین ارموی (۶۵۸ تا ۷۳۹) در «مراصد الاطلاع» نام این دریا را «بحر فارس» نوشته است.
۱۷. ابن الوردی (۶۸۹ تا ۷۴۹) در کتاب «خریده العجائب و فریده الغرائب» نیز گزارشی درباره‌ی «بحر فارس» دارد.
۱۸. جهانگرد نامدار عرب، ابن بطوطه، که از ۷۲۵ تا ۷۵۷ در آفریقا و آسیا سفرها کرده، در سفرنامه‌ی خود نام این دریا را «بحر فارس» نوشته است.
۱۹. ابوالعباس قلقشندی (۷۵۶ تا ۸۲۱) در «صبح الاعشی» که در ۸۱۴ به پایان رسانده هم نام این دریا را «بحر فارس» نوشته است.
گذشته از این ۱۹ تن که از سرآمدان تاریخ‌نویسی و جغرافی‌نگاری به زبان عربی در روزگار خود بوده‌اند در همه‌ی کتابهایی که یادی از این دریا تا روزگار ما که جنبشی برای تحریف این نام تاریخی آغاز شده همه جا نام این دریا «بحر فارس» یا «بحر الفارسی» و در پاره‌ای جاها «خلیج فارس» آورده شده و این آن چیزی است که با میلیاردها دلارِ بادآورده‌ی نفتی هم نمی‌توان خاک بر چشم تاریخ پاشید.
گزارش: مسعود لقمان
کد مطلب: 128354