میهمان ناخوانده‌ای که می‌گویند از چین آمده، نزدیک به دو ماه است که جدایی به سوغات آورده. خانه‌ها را مهروموم کرده و حسرت دیدار حتی با اعضای خانواده را به دل‌ها گذاشته. ویروسی که با توانایی زنده ماندن برای طولانی‌تر از سایر ویروس‌ها و سرعت انتشار برق‌آسا این روزها زندگی را در دنیا دشوار کرده است.

میهمان ناخوانده‌ای که می‌گویند از چین آمده، نزدیک به دو ماه است که جدایی به سوغات آورده. خانه‌ها را مهروموم کرده و حسرت دیدار حتی با اعضای خانواده را به دل‌ها گذاشته. ویروسی که با توانایی زنده ماندن برای طولانی‌تر از سایر ویروس‌ها و سرعت انتشار برق‌آسا این روزها زندگی را در دنیا دشوار کرده است. ویروسی که می‌گویند خانه‌نشینی و دوری کردن از انسان از انسان تنها راه مقابله با آن است. طرح فاصله‌گذاری اجتماعی اولین طرح و شاید تنها چاره‌ای بود که برای مقابله با کرونا ویروس داشتیم. طرحی که می‌گفت از تماس نزدیک با دیگران خودداری کنید، به مکان‌های تجمع افراد نروید، با کسی دیدار نکنید، و اگر واقعاً ناچار به خروج از خانه هستید، فاصله دو متری خودتان را با دیگران حفظ کنید. از 23 فروردین‌ماه اما قرار شد طرح تازه‌ای با نام «فاصله‌گذاری هوشمند» جایگزین شود. طرحی که متخصصان و پزشکان با اجرای آن موافق نیستند و مخالفت خود را نیز اعلام کرده‌اند. اما این طرح چیست؟ آیا در زمان مناسبی اجرا شده است؟ با اجرای این طرح چه سرنوشتی در انتظار شیوع کرونا در کشور خواهد بود؟ آیا باید منتظر اوج دوم کرونا باشیم؟
به گزارش «مردم‌سالاری آنلاین» گفته می‌شود طرح فاصله‌گذاری اجتماعی می‌خواهد بستر را برای بازگشت جامعه به شرایط عادی مهیا کند. یعنی به‌جای اینکه همه مردم فاصله فیزیکی را رعایت کنند، افراد، مشاغل و گروه‌های جمعیتی کم‌خطر از نظر ابتلا (یا در صورت ابتلا از نظر بروز عوارض جدی و مرگ) شناسایی شوند و فعالیت این گروه‌ها به‌تدریج آغاز شود و سایر افراد و گروه‌ها به‌ویژه گروه‌هایی که بیشتر در معرض آسیب هستند همچنان فاصله فیزیکی را رعایت کنند. اما آیا در شرایطی که کشورهای پیشرفته‌تر دست به قرنطینه و تعطیلی کشور زده‌اند این طرح منطقی است؟ آیا مجدداً باعث اوج گرفتن کرونا ویروس در کشور نمی‌شود؟ آغاز به کار برخی از اصناف و اصطلاحاً مشاغل دارای حساسیت کمتر باعث تردد مردم در شهر‌ها نمی‌شود؟ آیا سرانجام این طرح باعث نمی‌شود بار دیگر بیماری در کشور اوج بگیرد؟ فاصله‌گذاری هوشمند سرانجامی جز شکست خواهد داشت؟
 
هشدار سازمان نظام پزشکی
روز یکشنبه سازمان نظام پزشکی ایران، در بیانیه‌ای نسبت به پیامدهای اجرای طرح فاصله‌گذاری هوشمند و تبعات آن هشدار داد. در بیانیه سازمان نظام پزشکی آمده است که: «سازمان نظام پزشکی ایران، بنا به رسالتی که قانون بر عهده‌اش نهاده است، وظیفه خود می‌داند روند اقدامات حوزه سلامت را که یک‌سوی آن جامعه پزشکی و سوی دیگر آن مردم قرار دارند را دائماً رصد کرده و پیگیر هدف والای سلامت مردم باشد. این روزها کنترل و مدیریت ویروس کرونا در کشور می‌رود تا با سیاست «فاصله‌گذاری هوشمند» وارد فاز جدید خود شود و پرواضح است که انتظار نخبگان و قاطبه مردم آن باشد که هر سیاستی به کنترل مناسب‌تر و مدیریت مؤثرتر این بیماری انجامیده و دغدغه‌های مردمی و کارکنان بخش درمان را برای کارکرد مناسب‌تر کمتر نماید. اعتقاد ما بر آن است که مدل فاصله‌گذاری هوشمند نیاز به آموزش تمام پرسنل و افرادی دارد که از این مدل بهره‌مند می‌شوند و همچنین نیاز مبرم به آموزش مردمی دارد که با این شرایط مواجه خواهند شد و بدیهی است این مدل و هر مدل فاصله‌گذاری دیگر علاوه بر آموزش‌های فراگیر، نیاز به کنترل جدی، ابزار مشخص برای نظارت و اعمال محدودیت‌های لازم دارد. از دیگر سو به این مهم نیز واقفیم که اگرچه راه‌اندازی فعالیت‌های اقتصادی هدف اصلی اعلام فاصله‌گذاری هوشمند بوده است ولی بدون در نظر گرفتن لوازم علمی و اجرایی، زحمات گذشته همه مردم و مسئولین و کادر پزشکی به هدر رفته و تهدیدهای جدی در مورد اوج گرفتن مجدد بیماری پیش‌رو خواهد بود. در ارزیابی‌های علمی و اپیدمیولوژیک، اجرای این مدل وقتی ممکن و مفید است که تعداد و آمار واقعی مبتلایان به حدی کم باشد که قابل رصد و ارزیابی نه‌تنها افراد، بلکه خانواده‌ها با تست‌های دقیق آزمایشگاهی و کنترل فعال موارد، میسر باشد. بدیهی است با توجه به موارد فوق‌الذکر برای همه کشور و شهرهای مختلف نمی‌توان نسخه واحدی نوشت. ارائه یک دستورالعمل برای همه شهرهای کشور، بدون توجه به تفاوت شیوع و آمار واقعی مبتلایان و لوازم نظارتی، ضروری و دقیق امکان افزایش و تسری بیماری را در همه شهرها افزایش خواهد داد. »
اعلام نگرانی سازمان نظام پزشکی به دلیل شرایط اجرایی پیش‌رو است، چندان که در شهر تهران که هنوز مشمول این مدل نشده این روزها بسیاری از مراکز خرید و میادین میوه و تره‌بار و پارک‌ها، محل تجمع کنترل نشده و بدون ضابطه‌های بهداشتی افراد شده است و نیز این نگرانی به دلیل فاصله زیادی است که چه در مورد آمار اعلامی وزارت بهداشت و چه با توجه به آمار واقعی مبتلایان با حد علمی پذیرش فاصله‌گذاری هوشمند وجود دارد. این در حالیست که به‌رغم ثبت مشاغل بازگشایی شده در سامانه وزارت بهداشت در مورد امکان اجرایی اعمال نظارت و کنترل اصول بهداشتی تردید جدی وجود دارد.
توصیه اخیر سازمان جهانی بهداشت و بسیاری از کشورهایی که شرایط مشابه ایران دارند تمدید کنترل‌های مؤثر و اعمال نظارت‌ها برای مدت‌زمان بیشتر تا رسیدن به حد قابل‌قبول شیوع برای اعمال فاصله‌گذاری هوشمند و حداقل تا ۱۲ اردیبهشت بوده است. امید است در این شرایط خطیر اتخاذ تصمیم‌های صحیح و با توجه به همه ابعاد و اثرات این بحران و با رعایت اولویت قطعی اصل سلامت مردم موردتوجه مسئولین محترم قرار گیرد.»
 
وقتی برای آزمون‌وخطا نیست
رئیس مجمع عمومی سازمان نظام پزشکی نیز معتقد است که روش فاصله‌گذاری هوشمند به ترتیبی که مشاهده می‌کنیم، در کنترل اپیدمی کرونا محکوم به شکست خواهد بود. «عباس آقازاده مسرور»، با اشاره به اینکه از ۲۳ فروردین روش فاصله‌گذاری هوشمند و پایان محدودیت‌های مربوط به روش فاصله‌گذاری اجتماعی اعلام و به اجرا در آمده است، گفته بود به اعتقاد من هنوز آمار مرگ‌ومیر و شمار مبتلایان نگران‌کننده است، به همین دلیل روش فاصله‌گذاری هوشمند به ترتیبی که مشاهده می‌کنیم، در کنترل اپیدمی کرونا محکوم به شکست خواهد بود.  وی به کاهش آمار مراجعات تعداد بیماران بستری و نیز کاهش آمار مرگ‌ومیر نسبت به اسفند ۹۸ در نیمه اول فروردین‌ماه 99 اشاره و تأکید کرد که با این سیاست جدید، بیشترین احتمال بازگشت به قبل و افزایش آمارها و یا پیک جدید در شیوع بیماری کووید ۱۹ را در آینده نزدیک خواهد داشت.  بازهم مجبور خواهیم شد به فاصله‌گذاری اجتماعی و قرنطینه بازگشته ولی ترس عمومی بر آن است که دیر شده و زمان را از دست داده باشیم. رئیس مجمع عمومی سازمان نظام پزشکی تأکید بود که در دوگانه «معیشت» و «سلامت»، نباید به‌گونه‌ای عمل شود که برای حل مشکل معیشت، سلامت جداً به خطر بیافتد. او هشدار داده است که خطر جدی و حتمی است؛ دولت از سیاست آزمون‌وخطا دست برداشته و با قاطعیت به عرایض صاحبان فرآیند سلامت مردم توجه ویژه نماید.
 
هنوز به وضعیت باثباتی نرسیده‌ایم
پیشتر نیز استاد اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران تأکید کرده بود که هرچند نفس اجرای فاصله‌گذاری هوشمند، معقول و ضروری است، اما زمان اجرای این طرح اهمیت بالایی دارد. نباید این طرح را با عجله و شتاب شروع کرد و باید اطمینان یافت که ویروس کرونا تحت کنترل قرار گرفت، به این معنی که انتشار بیماری به شکل پایدار کاهش یافته باشد. مسعود یونسیان، معتقد است که این کنترل پایدار را با چند روز نمی‌توان به‌طور دقیق تشخیص داد و کاهش ابتلا و مرگ‌ومیر جدید ناشی از بیماری باید چشمگیر و مستمر باشد تا مجدداً بیماری شعله‌ور نشود. او نیز معتقد است که هوشمند کردن فاصله اجتماعی منجر به سهولت در مهار بیماری به لحاظ فنی نخواهد شد، درست است که نمی‌توان مملکت را فلج کرد و به مدت طولانی کل کشور را تعطیل نگه داشت، اما آنچه اهمیت زیادی دارد، تبعات ازسرگیری زودهنگام فاصله‌گذاری فیزیکی و تبدیل آن به الگوی جدید است. بر اساس توصیه‌های سازمان جهانی بهداشت، ما هنوز اقدامات ضروری برای کنترل اپیدمی را به‌درستی و به‌طور کامل انجام نداده و ملزومات آن را فراهم نکرده‌ایم.
به گفته یونسیان این ملزومات و اقدامات شامل بیماریابی فعال و گسترده، توسعه ظرفیت آزمایش کرونا، جداسازی و درمان همه موارد بیمار، پیدا کردن و قرنطینه موارد تماس یافته با بیماران است. یونسیان تأکید دارد که اطلاعات موجود حاکی از آن است که هنوز حتی شاهد افزایش تعداد موارد در برخی استان‌های کشور هستیم و در این شرایط هرگونه تخفیف شرایط فاصله‌گذاری می‌تواند منجر به شعله‌ور شدن شدید بیماری در استان‌هایی که در آن‌ها به کنترل نسبی رسیده بودیم و نیز افزایش شیب انتقال بیماری در سایر استان‌ها شود. استاد اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران معتقد است که کنترل عملی افتراق گروه‌های پرخطر و کم‌خطر با دشواری‌هایی همراه خواهد بود و در عمل سست کردن سخت‌گیری‌ها برای گروه‌های خاص، ناخودآگاه با سست شدن این اقدامات برای سایر گروه‌ها همراه خواهد بود. یونسیان به توصیه اکید مسئولین سازمان جهانی بهداشت (که نه‌تنها خود را مسئول سلامت مردم که مسئول تأمین معیشت مردم نیز می‌داند) اشاره و می‌گوید: اگر می‌خواهیم عوارض بهداشتی و اقتصادی بیماری را در جامعه کاهش دهیم باید از شدت سختگیری‌های خود نکاهیم. در حال حاضر که ما هنوز به وضعیت باثباتی در خصوص اپیدمی در کشور نرسیده‌ایم، تخفیف اقدامات شامل فاصله‌گذاری فیزیکی همگانی می‌تواند بسیار خطرناک بوده و عوارض بهداشتی و اقتصادی خیلی بیشتری به جامعه تحمیل کند.
 
آیا مسئولین عواقب طرح را تضمین می‌کنند؟
طرح فاصله‌گذاری هوشمند از شنبه 23 فروردین‌ماه سال 1399 آغاز شده است. تصاویر منتشر شده حداقل از مترو، اتوبوس‌ و حتی تاکسی‌ها چیزی که گفته می‌شد را نشان نمی‌دهد. حجم جمعیت خیلی بیشتر از علامت‌های است که روی صندلی‌ها زده شده. طرح ترافیک لغو شد اما همه مردم از خودروی شخصی برخوردار نیستند و با شرایط معیشتی که این روزها وخیم‌تر هم شده است امکان استفاده از آژانس را ندارند.  با توجه به دوره پنهان بیماری کووید 19، دو هفته دیگر عواقب اجرای طرح مشخص خواهد شد، همه ما امیدوار هستیم بیماری در کشور به‌روزهای اوج خود بازنگردد، اما باوجود سرعت انتقال باورنکردنی این بیماری، مسئولینی که این نسخه را برای مردم پیچیده‌اند، سلامت مردم را در دوهفته آینده تضمین می‌کنند؟ 
گزارش: مانیا شوبیری