در فضای سیاسی در سالیان اخیر، هم شاهد لعن و هم تقدیسِ برجام بوده‌ایم. این لعن و تقدیس‌ها عمدتاً نه نشأت‌گرفته از تحلیل و حتی واقعیت، بلکه بیشتر برآمده از تعصبات کور و نتیجه سیاست‌زدگی بوده است. برجام را واقعاً چگونه باید ارزیابی کنیم تا به دام این سیاست‌زدگی نیفتیم؟ توافق هسته‌ای چه تأثیری بر اقتصاد ایران داشته است؟ رشد اقتصادی و صادرات نفت ایران در دوره‌های مختلف پیش از برجام و پس از آن، چقدر بوده است؟ در این گزارش و اینفوگرافی همراه با آن به این موضوع می‌پردازیم.

در فضای سیاسی در سالیان اخیر، هم شاهد لعن و هم تقدیسِ برجام بوده‌ایم. این لعن و تقدیس‌ها عمدتاً نه نشأت‌گرفته از تحلیل و حتی واقعیت، بلکه بیشتر برآمده از تعصبات کور و نتیجه سیاست‌زدگی بوده است. برجام را واقعاً چگونه باید ارزیابی کنیم تا به دام این سیاست‌زدگی نیفتیم؟ توافق هسته‌ای چه تأثیری بر اقتصاد ایران داشته است؟ رشد اقتصادی و صادرات نفت ایران در دوره‌های مختلف پیش از برجام و پس از آن، چقدر بوده است؟ در این گزارش و اینفوگرافی همراه با آن به این موضوع می‌پردازیم.
به گزارش مردم سالاری آنلاین، نقطه آغاز تحریم‌هایی که به مذاکرات هسته‌ای در دولت روحانی انجامید و در نهایت توافق هسته‌ای بین ایران و گروه پنج بعلاوه یک را رقم زد، باید سال ۲۰۱۰ میلادی (سال ۸۹ شمسی) دانست. در سال ۲۰۱۰ بود که قطعنامه ۱۹۲۹ در شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران تصویب شد و در تصویب این قطعنامه، روسیه و چین نیز با آمریکا و کشورهای اروپایی همراهی کردند.
از میان قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل که علیه برنامه هسته‌ای ایران تصویب شدند، قطعنامه ۱۹۲۹ خطرناک‌ترین آن‌ها بود و همین قطعنامه بود که به مقدمه تحریم‌های یکجانبه آمریکا و اتحادیه اروپا علیه ایران تبدیل شد.
اگر بخواهیم یک ارزیابی بی‌طرفانه در مورد عملکرد برجام داشته باشیم، باید تأثیر آن بر رشد اقتصادی و همین‌طور صادرات نفت ایران را بررسی کنیم. این دو معیار، گرچه هنوز معیارهای کاملی نیستند، اما تا حد زیادی نشان می‌دهند که برجام تا چه حد موفق یا ناموفق بوده است.
در سال ۲۰۱۰ به گواه صندوق بین‌المللی پول، رشد اقتصادی ایران ۵.۷ درصد و میزان صادرات نفت ایران (بدون درنظر گرفتن صادرات میعانات گازی) حدود ۲ میلیون و ۲۵۰ هزار بشکه در روز بود. تصویب قطعنامه ۱۹۲۹ به مقدمه‌ای تبدیل شد که آمریکا و اتحادیه اروپا از سال ۲۰۱۲، تحریم‌های نفتی و بانکی را علیه ایران اعمال کردند. بنا به آمارهای صندوق بین‌المللی پول در سال ۲۰۱۲، در دولت احمدی‌نژاد، رشد اقتصادی ایران به منفی ۷.۷ درصد رسید. در این سال، میزان صادرات نفت ایران نیز به یک میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه در روز رسید.
در سال ۲۰۱۳، حسن روحانی در ایران در انتخابات پیروز شد و با وعده حل مساله هسته‌ای، راهی پاستور شد. مذاکرات هسته‌ای در همان سال در قالبی جدید و با مذاکره‌کنندگانی جدید آغاز شد و ایران و آمریکا، برای نخستین بار در دوران پس از انقلاب، در سطح وزرای امور خارجه با هم مذاکره کردند. در بحبوبه این مذاکرات، صادرات نفت ایران افزایش نسبی یافت، قیمت ارز مهار شد و تولید ناخالص داخلی نیز بهبود نسبی را تجربه کرد. در سال ۲۰۱۴، رشد اقتصادی ایران به ۳.۲ درصد رسید و صادرات نفت نیز قدری بیش از سال ۲۰۱۳ بود.
 
اقتصاد ایران پس از امضای برجام
مذاکرات هسته‌ای باعث امضای برجام در سال ۲۰۱۵ شد: سال ۲۰۱۵، سالی است که با قیمت‌های بسیار پایین نفت شناخته می‌شود. در این سال اگرچه صادرات نفت ایران در نتیجه کاهش محدودیت‌ها افزایش یافت و به حدود  یک میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه در روز رسید، اما در نتیجه قیمت‌های پایین نفت، ایران رشد اقتصادی منفی ۱.۶ درصدی را تجربه کرد.
امضای برجام در سال ۲۰۱۵، به معنای اجرایی شدن فوری آن نبود، و در واقع، برجام رسماً از سال ۲۰۱۶ به بعد، وارد دوران اجرای خود شد. سال ۲۰۱۶ بی‌گمان سال طلایی اقتصاد ایران در یک دهه گذشته بوده است: بنا به آمارهای صندوق بین‌المللی پول در سال ۲۰۱۶، رشد اقتصادی ایران به ۱۲.۵ درصد رسید. صادرات نفت ایران نیز در این سال به ۲ و ۱۵۰ هزار بشکه در روز رسید.
یک سال بعد از اجرای برجام، ترامپ در آمریکا قدرت را در دست گرفت. او از همان ابتدا تهدید کرد که اگر مذاکره مجددی بر سر توافق هسته‌ای صورت نگیرد، از برجام خارج می‌شود. با این وجود، در یک سال نخست ریاست جمهوری ترامپ، یعنی در سال ۲۰۱۷، رشد اقتصادی ایران همچنان مثبت بود و صادرات نفت خام نیز در سطح قابل قبولی قرار داشت.
سال ۲۰۱۸، اما سال متفاوتی برای اقتصاد ایران بود: در این سال آمریکا از برجام خارج شد، رشد اقتصادی ایران به منفی ۴.۸ درصد رسید و صادرات نفت نیز کاهش یافت.
در سال ۲۰۱۹ وضعیت از سال ۲۰۱۸ هم بدتر شد. آمریکا در این سال، دیگر معافیت‌های واردات نفت ایران را تمدید نکرد و رسماً اجرای «سیاست به صفر رساندن صادرات نفت ایران» را آغاز کرد. صندوق بین‌المللی پول، رشد اقتصادی ایران در سال ۲۰۱۹ را منفی ۹.۵ درصد برآورد کرده است. صادرات نفت ایران را هم در اکثر ماه‌های سال ۲۰۱۹، می‌توان ۳۰۰ هزار بشکه در روز یا حتی کمتر از آن، ارزیابی کرد.
 
 دو دوره متفاوت برجام
توافق هسته‌ای دو دوره کاملاً متفاوت داشته است. تا زمانی که دولت آمریکا در این توافق قرار داشت، تأثیر برجام بر اقتصاد ایران کاملاً مثبت بوده است. عملکرد اقتصاد ایران در سال ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ به خوبی مؤید این موضوع است. این سال‌ها به هیچ‌وجه از حیث اقتصادی قابل مقایسه با دوران پیش از اجرایی شدن برجام نیستند.
با این حال، وقتی آمریکا از برجام خارج شد، دیگر شاهد تأثیر اقتصادی مثبت برجام نبوده‌ایم و آمارهای سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ نشان می‌دهد که مزایای اقتصادی برجام، با خروج آمریکا از این توافق، از بین رفته است.  

اینفوگرافی مردم سالاری آنلاین را ببینید: