پاسبانی و حفاظت از محیط زیست و هوای پاک نه تنها یکی از مهم‌ترین نشانه‌های یک جامعه‌ی توسعه‌یافته‌اند که یکی از پایه‌ترین حقوق شهروندی نیز به شمار می‌آیند که دولتها موظف به تأمین آن هستند، تا آن جا که بهره‌مندی از هوای پاک و زیست‌بوم سالم جزء حقوق بشر شده است، و در جهان امروز، نبود یا نقصان در آن، نقض حقوق بشر تلقی می‌گردد.

پاسبانی و حفاظت از محیط زیست و هوای پاک نه تنها یکی از مهم‌ترین نشانه‌های یک جامعه‌ی توسعه‌یافته‌اند که یکی از پایه‌ترین حقوق شهروندی نیز به شمار می‌آیند که دولتها موظف به تأمین آن هستند، تا آن جا که بهره‌مندی از هوای پاک و زیست‌بوم سالم جزء حقوق بشر شده است، و در جهان امروز، نبود یا نقصان در آن، نقض حقوق بشر تلقی می‌گردد.
به گزارش «مردم‌سالاری آنلاین»، دانشمندان آلودگی هوا را بودن آلاینده یا آلاینده‌ها در هوا در اندازه و مدت‌زمانی می‌دانند که می‌تواند به زندگی انسانها، جانوران، گیاهان آسیب برساند، یا سبب ناتوانی، حتی جزئی، در بهره‌مندی از زندگی یا اموال شود.
آلودگی هوا کشنده‌ترین آلودگی، و عامل چهارم مرگ‌ومیرهای زودرس در دنیا است. بودن درازمدت در آلودگی هوا، تنها در سال ۲۰۱۶، سبب بیش از شش میلیون مرگ‌ومیر شده است.
هزینه‌ی آلایندگی ذرات در کلانشهر تهران، بر پایه‌ی گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۱۸، رقمی بیش از دو میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار است. منظور از هزینه‌ی آلایندگی نیز هزینه‌ای است که انتشار این ذرات بر جامعه تحمیل می‌کند و روشن است که با کاهش این ذرات، میزان این هزینه که بیشتر هزینه‌هایی اقتصادی و تحمیل شده بر نظام بهداشت و درمان است نیز کاهشی چشمگیر خواهد یافت.
علت اصلی این ذره‌های معلق در هوا، سوخت‌وساز خودروها، موتورسیکلتها و دیگر وسایل نقلیه است. خطرناک‌ترین ماده‌ای نیز که در این ذره‌های معلق است کربن سیاه یا همان دوده است که ثابت شده، نقشی مهم در سرطان‌زایی دارد.
گفتنی است که آلایندگی ناشی از سوخت‌وساز وسایل نقلیه، خود، به دو دسته تقسیم می‌شود: دسته‌ی اول، آلودگی ناشی از سوخت‌وساز منابع متحرک است که به آن «آلایندگی نخستین» گویند، و سهمی برابر ۵۱ درصد غلظت ذرات در هوا به علت آن است. دسته‌ی دوم، آلایندگی‌ای است که در اثر فعل و انفعالهای شیمیاییِ آلاینده‌های نخستین در محیط پدیدار می‌شود و «آلایندگی دومین» نام دارد، و سهمش برابر با ۴۹ درصد از غلظت ذرات معلق در هوا است.
سهم وسایل نقلیه در انتشار ذرات معلق در هوا، بر پایه‌ی گزارش سال ۱۳۹۶ کیفیت هوای تهران،  ۷۱ درصد است، و میزان هزینه‌‌های ناشی از پخش ذره‌های این منابع متحرک رقمی نزدیک به یک میلیارد دلار است. این رقم وقتی جالب می‌شود که بدانیم وسایل نقلیه چیزی بالغ بر پنج میلیون و ۹۳۰ هزار کیلوگرم ذرات معلق به هوا می‌فرستند که در این میان هزینه‌ی ناشی از هر کیلو ذره بالغ بر ۱۵۸ دلار می‌شود.
ذرات معلق بر سلامتی انسان تأثیری انکارناپذیر دارند. با چند راهکار ساده می‌توان از حجم این ذرات به میزان قابل توجهی کاست. راهکارهایی همچون نوسازی ناوگان ترابریِ همگانی و بهسازیِ سامانه‌های حمل‌ونقل یکی از این راهکارهای ساده ولی مهم است که افزون بر سود ناشی از کاهش ذرات معلق در هوا، سودهایی دیگر همچون کاهش انتشار آلاینده‌هایی مانند مونوکسید کربن و اکسید نیتروژن و ترکیبات آلی فرار، کاهش مصرف سوخت، افزایش ایمنی، آسودگی سرنشینان خودرو یا وسیله‌ی نقلیه و ... را در پی دارد.
میزان آلودگی هوا و زیست‌بوم یکی از  تفاوتهای اساسی جوامع پیشرفته با جوامع توسعه‌نیافته یا در حال توسعه است. در امریکای شمالی و اروپا، با برنامه‌ریزی علمی بر بستری از قوانین که ضمانت اجرایی دارند توانسته‌اند آلودگی هوا را تا اندازه‌ای بسیار پایش و مهار کنند، ولی در کشورهای عقب‌مانده، آلودگی هوا و زیست‌بوم مشکلی جدی برای شهروندان به شمار می‌آید. در این میان باید اشاره کرد که موقعیت کشورهای پیشرفته نیز یک‌شبه به دست نیامده است؛ تا آن جا که شواهد نشان می‌دهد، کشوری همچون فرانسه نزدیک به دو سده است که برای مبارزه با آلودگی هوا فعالیت و برنامه‌ریزی مستمر دارد.
برای کاستن از آلاینده‌ها و آلودگی هوا پیش از هر چیز باید منابع آلایندگی را شناخت تا بتوان شیوه‌هایی متناسب برای کاهش آنها مدون و اجرایی کرد. پس از شناسایی منابع آلایندگی، بر پایه‌ی اولویت، باید برنامه‌هایی تدوین کرد و بودجه‌ای سالیانه برای آنها در نظر گرفت. تجربه‌ی کشورهای پیشرو در مبارزه با آلودگی هوا نشان داده است که تا چنین برنامه‌هایی مدون و اجرایی نشود و بودجه‌هایی مستمر برایشان لحاظ نشود نمی‌توان به موفقیتی هم در این زمینه‌ دست یافت.
برای کشوری همچون کشور ما شناخت دقیق وضعیت موجود و آسیب‌شناسی علمی آن، از زاویه‌ی ساختارهای حاکمیتیِ درگیر و نیز مقررات و قوانین، به افزایش آگاهی از شرایط کنونی خواهد انجامید که امکانِ برنامه‌ریزی برای بهبود وضعیت موجود را فراهم خواهد آورد.