از بانک سینا تا شرکت نفت بهران، هتل‌های بین‌المللی پارسیان، باشگاه ایرانیان در دُبی و شرکت تولید نوشابه زمزم، همه در یک چیز مشترک‌اند: تمام این شرکت‌ها (و البته دارایی‌ها و شرکت‌های بسیار دیگر) متعلق به بنیاد مستضعفان هستند. حُکم رئیس فعلی بنیاد مستضعفان، پایان همین ماه (تیرماه ۹۸) خاتمه می‌یابد و خبرهای غیررسمی حاکی از این است که ریاست پرویز فتاح، رئیس فعلی کمیته امداد بر بنیاد مستضعفان، قطعی شده است. بنیاد مستضعفان چگونه نهادی است؟ اندازه دارایی‌های آن چقدر است و چرا اهمیت آن در اقتصاد سیاسی ایران بسیار زیاد است؟

از بانک سینا تا شرکت نفت بهران، هتل‌های بین‌المللی پارسیان، باشگاه ایرانیان در دُبی و شرکت تولید نوشابه زمزم، همه در یک چیز مشترک‌اند: تمام این شرکت‌ها (و البته دارایی‌ها و شرکت‌های بسیار دیگر) متعلق به بنیاد مستضعفان هستند. حُکم رئیس فعلی بنیاد مستضعفان، پایان همین ماه (تیرماه ۹۸) خاتمه می‌یابد و خبرهای غیررسمی حاکی از این است که ریاست پرویز فتاح، رئیس فعلی کمیته امداد بر بنیاد مستضعفان، قطعی شده است. بنیاد مستضعفان چگونه نهادی است؟ اندازه دارایی‌های آن چقدر است و چرا اهمیت آن در اقتصاد سیاسی ایران بسیار زیاد است؟
به گزارش مردم سالاری آنلاین، حکم پنج‌ساله رئیس فعلی بنیاد مستضعفان، محمد سعیدی‌کیا در ۳۱ تیرماه امسال خاتمه می‌یابد. گرچه عملاً هنوز این احتمال وجود دارد که ریاست سعیدی‌کیا بر بنیاد مستضعفان برای پنج سال دیگر تمدید شود، اما خبرها حاکی از این است که پرویز فتاح، به‌عنوان رئیس بعدی بنیاد انتخاب شده و حکم وی به‌زودی اعلام می‌شود.
پرویز فتاح در حال حاضر رئیس کمیته امداد است. او سابقه نشستن بر کرسی وزارت نیرو در دولت احمدی‌نژاد را در کارنامه دارد و همچنین شش سال رئیس بنیاد تعاون سپاه بوده است.
در روزهای گذشته، نام محمدباقر قالیباف نیز به‌عنوان رئیس بعدی بنیاد مستضعفان شنیده شد. اما محمود رضوی، از چهره‌های نزدیک به قالیباف در توئیتی گفت که «بحث بنیاد مستضعفان مدت‌هاست که مطرح شده و آقای قالیباف هم هیچ‌ گاه آن‌ را نپذیرفتند.» احتمالاً قالیباف مشغول تدارک برای حضور سازمان‌دهی‌شده و جمعی در انتخابات مجلس است و شاید به همین دلیل، کُرسی ریاست بنیاد را رد کرده است.
 
بنیاد مستضعفان، بزرگ‌تر از بسیاری از وزارتخانه‌ها؟!
صدور حکم امام خمینی (ره) مبنی بر تشکیل بنیاد مستضعفان تنها چند روز پس از پیروزی انقلاب و در نهم اسفند سال ۱۳۵۷ صورت گرفت. در این حکم آمده بود: «شورای انقلاب اسلامی به موجب این مکتوب مأموریت دارد که تمام اموال منقول و غیرمنقول سلسله پهلوی و شاخه‌ها و عُمّال و مربوطین به این سلسله را که در طول مدت سلسله غیرقانونی از بیت‌المال مسلمین اختلاس نموده‌اند به نفع مستضعفان و کارگران و کارمندانِ ضعیف، مصادره و منقولات آن در بانک‌ها در شماره‌ای به اسم انقلاب به اینجانب سپرده شود و غیرمنقول از قبیل مستغلات و اراضی، ثبت و ضبط شود تا به نفع مستمندان صرف گردد.»
بدین ترتیب بنیاد مستضعفان به‌منظور مدیریت اموال مصادره‌شده تشکیل شده و در نخستین گام، مدیریت اموال بنیاد پهلوی به بنیاد مستضعفان سپرده شد. اموال مصادره‌شده طیف وسعی از دارایی‌ها را از زمین‌های مسکونی و زراعی گرفته تا شرکت‌های تولیدی و مراکز تفریحی و اقامتی و غیره دربر می‌گرفت.
بنیاد مستضعفان به تدریج بعد از تملک این دارایی‌ها، فعالیت‌های اقتصادی خود را گسترش داد و وارد فعالیت‌هایی نظیر بانکداری، بیمه، تولید برق، پیمانکاری (نظیر ساخت آزادراه تهرانءشمال یا ترمینال سلام در فرودگاه امام خمینی)، حمل و نقل، تولید سیمان، فولاد و غیره نیز شد.
محمد سعیدی‌کیا، رئیس فعلی بنیاد مستضعفان، در مصاحبه‌ای در سال ۹۷ صراحتاً به این موضوع اشاره کرد که این بنیاد در حال حاضر بزرگ‌ترین تولیدکننده برق در ایران، پس از وزارت نیرو است. شرکت صنایع برق و انرژی صبا که متعلق به بنیاد مستضعفان است، در حال حاضر مالکیت ۷ نیروگاه در حال بهره‌برداری کشور را برعهده دارد.
بنیاد مستضعفان در حوزه نفت و گاز نیز فعال است. شرکت انرژی‌گستر سینا که هلدینگ بنیاد مستضعفان در این حوزه است، مالکیت شرکت‌های بزرگی نظیر حفاری شمال و شرکت نفت بهران را برعهده دارد.
در حوزه بانکداری نیز بانک سینا متعلق به بنیاد مستضعفان است و البته بنیاد در حوزه حمل و نقل و توریسم نیز دارایی‌های بسیاری دارد. از این میان می‌توان به هتل‌های بین‌المللی پارسیان، شرکت کشتی‌رانی بنیاد و باشگاه ایرانیان دُبی اشاره کرد که البته این موارد بخش کوچکی از دارایی‌های بنیاد مستضعفان است. بنیاد حتی ادعا دارد که مالک کاخ سعدآباد و کاخ نیاوران است!
بنیاد مستضعفان در حوزه غذایی، کشت و صنعت و دامپروری نیز بسیار فعال است و دارایی‌ها و شرکت‌های متعددی در این حوزه‌ها دارد. این بنیاد در سالیان اخیر بخش از سهام شرکت‌های زیرمجموعه خود را از طریق بورس تهران ارائه کرده‌ است و تعدادی از این شرکت‌ها به شرکت‌های بورسی تبدیل شده‌اند.
برآورد دقیقی در مورد ارزشِ روزِ دارایی‌های بنیاد مستضعفان در دست نیست. «بر اساس صورت‌های مالی سال ۹۵ این نهاد، میزان دارایی‌های این بنیاد بیش از ۵۶ هزار میلیارد تومان برآورد شده است». باتوجه به این‌که تورم سنگینی بعد از سال ۹۵ وجود داشته و ارزش همه چیز از زمین گرفته تا تولیدات شرکت‌های زیرمجموعه بنیاد مستضعفان افزایش یافته، مشخص نیست که در حال حاضر ارزش دارایی‌های این نهاد دقیقاً چه میزان است. هرچه که هست، بنیاد مستضعفان در بسیاری از بخش‌های اقتصاد ایران یک بازیگر بسیار مهم است و به همین دلیل هموراه اهمیت زیادی در اقتصاد سیاسی ایران داشته است.
ارزش دارایی‌های بنیاد مستضعفان و درآمدهای تولیدی در شرکت‌های زیرمجموعه بنیاد، به احتمال زیاد بیشتر از بسیاری از وزارتخانه‌های کشور است. به همین دلیل، ریاست این نهاد همواره از اهمیت و قدرت زیادی برخوردار بوده است. باید دید آیا رئیس بعدی بنیاد مستضعفان، علاوه بر گسترش فعالیت‌های اقتصادی، در جهت شفافیت بیشتر فعالیت‌های اقتصادی این بنیاد هم گام برمی‌دارد یا خیر؟