محمدجواد ظریف، معروف‌ترین چهره کابینه حسن روحانی و معمار توافق هسته‌ای، در اقدامی غیرمنتظره شبانگاه ششم اسفند، از هدایت وزارت امور خارجه ایران استعفا کرد. دلایل این استعفا چیست؟

محمدجواد ظریف، معروف‌ترین چهره کابینه حسن روحانی و معمار توافق هسته‌ای، در اقدامی غیرمنتظره شبانگاه ششم اسفند، از هدایت وزارت امور خارجه ایران استعفا کرد. دلایل این استعفا چیست؟
به گزارش مردم سالاری آنلاین، رویدادی که جرقه استعفای محمدجواد ظریف را زد، عدم حضور وی در دیدارهای بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، بود که روز گذشته در سفری کم‌سابقه به تهران آمده بود. سفر روز گذشته بشار اسد به تهران، نخستین سفر وی از آغاز جنگ داخلی در سوریه در هشت سال گذشته بود و عرف این بود که وزیر امور خارجه ایران که چهره‌ای جهانی محسوب می‌شود، در دیدارهای وی حضور داشته باشد.
محمد جواد ظریف در تماسی پیامکی با خبرنگار سایت انتخاب این موضوع را تأیید کرده و گفته است که «بعد از عکس‌های ملاقات‌های امروز [منظور دیدارهای بشار اسد در تهران در روز ششم اسفند است]، دیگر جواد ظریف به عنوان وزیر خارجه در جهان اعتباری ندارد.»
ناهماهنگی در این سطح و عدم حضور ظریف در یکی از مهم‌ترین رویدادهای دیپلماتیک کشور در چندین سال اخیر، هیچ توجیهی ندارد و همین موضوع نیز جرقه استعفای وزیر امور خارجه را زد. در واقع، با غیبت ظریف در دیدارهای بشار اسد، شأن و اعتبار وی که از سال 92 تاکنون پیشانی تمام ابتکارات دیپلماتیک ایران بوده، زیر سوال رفته و وی را ترغیب کرده تا کناره‌گیری خود را اعلام کند.
این که ظریف علاوه بر دیدار بشار اسد با رهبر انقلاب، در دیدار بشار اسد با رئیس جمهور هم غایب بوده است، نشان می‌دهد که دفتر رئیس جمهور نیز از ظریف برای حضور در این دیدار دعوت نکرده است. در دولت دوم روحانی نقش واعظی، رئیس دفتر رئیس جمهور، افزایش یافته و اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور، تقریباً به حاشیه رفته است. این که واعظی نخستین کسی بود که در دولت به استعفای ظریف واکنش نشان داد و اعلام کرد که پذیرش استعفای ظریف توسط رئیس جمهور، «کذب» است، شاید نشان‌دهنده آن باشد که وی مسئول ناهماهنگی‌های ایجادشده است و خواسته با تکذیب سریع پذیرش استعفا، جبران مافات کند و اجازه ندهد تا کناره‌گیری ظریف، ابعاد رسانه‌ای بزرگ‌تری پیدا کند.
هرچه که هست حزب اعتدال و توسعه در دولت دوم روحانی با مدیریت تیم دونفره واعظی- نوبخت، قدرت زیادی پیدا کرده و استعفای وزیر بهداشت نیز به دلیل اختلافات وی با سازمان برنامه و بودجه و محدباقر نوبخت بوده است. ظریف در سال جاری به بودجه وزارت امور خارجه نیز اعتراض کرده بود. وی گفته بود: «مجموع بودجه دلاری و ریالی وزارت امور خارجه ١١٠٠ میلیارد تومان است که این بودجه کمتر از بودجه برخی دستگاه‌های فرهنگی کشور در کشور است.» این اعتراض ظریف، به‌طور تلویحی اعتراض به سازمان برنامه و بودجه نیز است.
 
از جرقه استعفا تا علت اصلی استعفا
عدم دعوت از ظریف برای حضور در دیدارهای بشار اسد، جرقه استعفای وی را زد. اما علت اصلی استعفای وی چیست؟
خبرها حاکی از این است که ظریف تاکنون چندین بار استعفا کرده است اما استعفای وی مورد پذیرش رئیس جمهور قرار نگرفته است. دلیل استعفای چندباره تنها می‌تواند تحمل فشارهای سنگین باشد. در واقع، ظریف آن‌چنان فشار سنگینی را بر روی شانه‌های خود حس می‌کرده که چندین بار به‌صورت غیرعلنی استعفا کرده و پس از عدم دعوت برای حضور در دیدارهای بشار اسد، به‌صورت علنی و طی یک پیام اینستاگرامی، کناره گیری خود را اعلام کرده است.
برعکس دورانی که مذاکرات بر سر برجام در جریان بود و تمام دستگاه‌های مسئول در کشور از مذاکرات حمایت می‌کردند و مخالفت‌ها تنها به عده‌ای از «دلواپسان» محدود می‌شد، در دوران جاری، ابتکارات دیپلماتیک وزارت امور خارجه، تنها حمایت مجلس را جلب کرده و شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام، از این ابتکارات حمایت نکرده‌اند. در واقع، دو لایحه پالرمو و سی‌اف‌تی مدت‌ها است که در پیچ و خمِ بوروکراتیکِ شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام گرفتار شده‌اند و این بی‌تصمیمی، دستگاه دیپلماتیک کشور را بلاتکلیف کرده است.
وزارت خارجه و دولت اصرار دارند که دو لایحه باقی‌مانده از لوایح اف‌ای‌تی‌اف هرچه زودتر تصویب شوند تا دولت بتواند با توان بیشتری ارتباطات بانکی و مالی کشور را در شرایط تحریم مدیریت کند. در مقابل، مجمع تشخیص مصلحت نظام در اثر مخالفت برخی از چهره‌های اصولگرا با این لوایح و تحت فشار سنگین رسانه‌های اصولگرا، حاضر نیست مسئولیت تصویب لوایح الحاق به کنوانسیون‌های پالرمو و سی‌اف‌تی را بپذیرد. در این شرایط ظریف حس می‌کند که کاری از دست او ساخته نیست. او که در اثر مخالفت‌ها با ابتکارات‌اش، خود را ناتوان در انجام وظیفه می‌بیند، ترجیح داده کناره‌گیری کند تا مسئول شرایط موجود، قلمداد نشود.
اختلافات درونی در دولت و تقابل ظریف با تیم حزب اعتدال و توسعه نیز مزید بر علت شده و عزم وی را برای استعفا جزم‌تر کرده است.
استعفای ظریف اگرچه در قالب یک پیام کوتاه اینستاگرامی صورت گرفته اما سریعاً در رسانه‌های مطرح جهان بازتاب وسیعی داشته است. حال باید دید آیا دولتی‌ها و تعداد زیادی از نمایندگان مجلس می‌توانند ظریف را مجاب کنند که استعفای خود را پس گرفته و همچنان به کار در شرایط دشوار ادامه دهد یا خیر؟