بین طیف‌های مختلف معلولیت‌، شاید بتوان از «اتیسم» به‌عنوان پدیده‌ای نوظهور و در حال افزایش یاد کرد. پدیده‌ای که مدیر کل دفتر توان‌پزشکی سازمان بهزیستی کشور در سال 93 درباره آن گفت: ایران از نظر میزان شیوع اختلالات اوتیسم آماری مشابه آمار جهانی دارد به‌طوری که از هر 100 نفر، یک نفر با این مسأله مواجه است.

بین طیف‌های مختلف معلولیت‌، شاید بتوان از «اتیسم» به‌عنوان پدیده‌ای نوظهور و در حال افزایش یاد کرد. پدیده‌ای که مدیر کل دفتر توان‌پزشکی سازمان بهزیستی کشور در سال 93 درباره آن گفت: ایران از نظر میزان شیوع اختلالات اوتیسم آماری مشابه آمار جهانی دارد به‌طوری که از هر 100 نفر، یک نفر با این مسأله مواجه است.
به گزارش مردم سالاری آنلاین، در حالی‌که عده‌ای به شیوع اختلال اتیسم باور دارند، عده‌ دیگری از کارشناسان علت افزایش این اختلال را در افزایش ابزارهای تشخیصی می‌دانند. به این معنا که این اختلال در گذشته نیز وجود داشته اما آگاهی جامعه در حد تشخیص آن نبوده و امروز دانش و تخصص به‌عنوان یک واقعیت جامعه را قادر به تشخیص و متمایز کردن دانش‌آموزان کرده است؛ در حالی‌که در گذشته چنین نبود.
افراد مبتلا به اوتیسم از نوعی اختلال در ارتباط‌‌گیری با اطرافیان خود رنج می‌برند، اما آنچه منجر به منزوی شدن و پررنگ شدن این اختلال می‌شود، نبود شناخت و آگاهی نسبت به رفتار و تعامل با مبتلایان به اوتیسم است.
همچنین به این مشکل نبود سازوکارهای آموزشی در کشور برای تربیت نیروی متخصص و معلم ویژه اتیسم را نیز اضافه می‌شود.
 
تهران مدرسه دخترانه اوتیسم ندارد
کمبود مدارس ویژه اتیسم هنوز از مشکلات اساسی خانواده‌هایی است که فرزند اتیسم دارند، این خانواده‌ها اغلب فاقد شناخت کافی از اتیسم هستند و به شدت به مراکز و مدارسی نیاز دارند که فرزندانشان را برای آموزش و بهبود به آنها بسپارند اما مشکل اینجاست که مراکز و مدارس پذیرش طیف اتیسم محدود است و در برخی شهرها اصلا وجود ندارد.
طبق گفته مسئول آموزش و پژوهش و توانبخشی انجمن اوتیسم تا خرداد ماه سال جاری در تهران هیچ مدرسه دخترانه اوتیسم وجود نداشته است.
سینا توکلی در گفت‌وگو با ایرنا همچنین از نبود مدارس اتیسم در شهرستان‌ها خبر داده و گفته: برخی از کودکان مبتلا به اوتیسم در آزمون سنجش مدرسه موفق نمی‌شوند و لازم است در مدارس اوتیسم تحصیل کنند؛ این در حالی است که مدارس اوتیسم در بسیاری از شهرستان‌ها ایجاد نشده و یا در صورت ایجاد در مرکز استان دایر است؛ این در حالی است و همین مسأله دسترسی خانواده‌ها را محدود می‌کند.
به گفته توکلی شیوع اوتیسم در کشورهای جهان در سال 2018 بطور متوسط یک تولد به ازای هر 59 تولد است در حالی‌که آمار آن در کشور ما یک به ازای هر 150 تولد است.
 
امکانات شهرستان‌ها برای طیف اتیسم زیر صفر است
مدیرعامل انجمن اتیسم نیز در خصوص وضعیت مراکز آموزشی مورد نیاز کودکان اتیستیک می‌گوید: در حال حاضر امکانات مربوط به این موضوع در شهرستان‌ها زیر صفر است.
سعیده غفاری می‌افزاید: مسئولان اگر نمی‌توانند امکانات مورد لزوم را در اختیار خانواده‌ها قرار دهند، دست‌کم شناخت جامعه را بالا ببرند تا جامعه قضاوت را کنار بگذارد و رفتاری عادی با این افراد و خانواده‌هایشان داشته باشد.
 
در سطح کشور فقط 4 مدرسه پسرانه اتیسم داریم
خبرگزاری ایسنا نیز در آذر ماه 96، طی گزارشی اظهار داشته «ایران فقط چهار مدرسه پسرانه برای کودکان طیف اتیسم دارد که این تعداد نیز در شهر تهران قرار دارد.»
در بخشی از این گزارش آمده: کودکان طیف خوب و متوسط باید وارد مدارس اتیسم شوند، تعداد بسیار کمی از کودکانی که عملکرد بالایی دارند می‌توانند در مدارس عادی درس بخوانند و در این میان می‌مانند کودکانی که عملکرد متوسط به پایین دارند که تاکنون برای آنها هیچ سیستم آموزشی تعریف نشده و گویا آنها جایگاهی در سیستم آموزشی ندارند.
 
ساخت مدارس ویژه اتیسم، مصادف با ایزوله‌سازی است؟
اخیراً رئیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور از ساخت دست‌کم یک مدرسه اوتیسم در همه استان‌های کشور خبر داده. این اقدام اگر چه مزیت‌های زیادی دارد اما نگرانی عده‌ای از کارشناسان را در افزایش ایزوله‌سازی طیف اتیسم و عدم راه‌یابی آنها به مدارس عادی را افزایش داده است.
اما «مجید قدمی» در پاسخ به این نگرانی به "مردم‌سالاری آنلاین" می‌گوید: کودکان دارای اختلال اتیسم یک طیف هستند که به «کودکان اتیسم همراه با آسیب‌دیدگی ذهنی» و «کودکان اتیسم با بهره هوشی عادی» تقسیم می‌شوند و تلاش ما بر این است که گروه دوم یعنی کودکان اتیسم با بهره هوشی عادی را با سیاست آموزش فراگیر و تلفیقی در کنار کودکان عادی قرار دهیم چرا که در سازمان آموزش و پرورش استثنایی اعتقاد ما بر نرمالیزیشن و تأکید بر عادی‌سازی است.
این مسئول تأکید می‌کند: تا جای ممکن دانش‌آموزان دارای محدودست جسمی-حرکتی، نابینا، ناشنوا و اتیسم را در کنار دانش‌آموزان عادی قرار می‌دهیم و از طریق «سیستم حمایتی، مدارس پشتیبان و معلم رابط» نظام آموزشی این گروه‌ها را به نظام آموزشی دانش‌آموزان عادی نزدیک می‌کنیم و فقط شرایط خیلی سخت و مواقعی که دانش‌آموز چند معلولیتی است و شدت و نوع معلولیتش از پیچیدگی خاصی برخوردار است و  نظام آموزشی‌ خاصی را می‌طلبد او را به مدارس خاص هدایت می‌کنیم.
 
مدارس اتیسم، ارائه‌دهنده خدمات آموزش تخصصی‌ خواهند بود
قدمی ادامه می‌دهد: نظام آموزشی طیف «کودکان اتیسم همراه با آسیب‌دیدگی ذهنی» به کودکان کم‌توان‌ذهنی شباهت دارد اما نظام برنامه‌ریزی آموزشی، پرورشی و توانبخشی‌ آنها از طیف کم‌توان ذهنی مجزاست و ما به همین علت دنبال ایجاد مدارس اتیسم در استان‌ها هستیم.
در حال حاضر در مدارس کم‌توان ذهنی برای این طیف کلاس‌هایی تشکیل داده می‌شود اما با راه‌اندازی مدارس ویژه اتیسم، این طیف خدمات آموزشی تخصصی‌ و ویژه خود را دریافت خواهند کرد.
معاون وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی تأکید می‌کند: به هیچ‌وجه دنبال جداسازی این کودکان از کودکان عادی نیستیم و عملکرد پنج سال گذشته‌ ما نیز مؤید همین مطلب است اما وقتی کار پیچیده‌تر و آموزش تخصصی‌تر می‌شود بر آن می‌شویم تا راه‌اندازی مدارس ویژه طیف اتیسم را  دنبال کنیم.
 
تربیت نیروی انسانی و تولید محتوای آموزشی در حوزه اتیسم مفغول مانده
قدمی همچنین با انتقاد از مفغول ماندن تربیت نیروی انسانی برای آموزش به طیف اتیسم، اضافه می‌کند: متأسفانه دانشگاه‌های ما به سمت تربیت نیروی انسانی برای کار آموزشی با کودک اتیسم نرفته‌اند و این تلاش صرفاً به سمت تشخیص رفته‌، حتی در دانشگاه فرهنگیان نیز این مبحث مورد بی‌توجهی قرار گرفته است.
وی اظهار می‌کند: جای خالی تربیت نیروی متخصص در حوزه اتیسم موجب شد تا ما با راه‌اندازی یک مرکز آموزش ضمن خدمت در تهران، وظیفه پرورش نیرو در این حوزه را نیز خودمان به عهده بگیریم و به تربیت معلم اتیسم در تمام استان‌های کشور بپردازیم.
به گفته این مسئول سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور با پیش‌بینی دوره‌های ضمن خدمت برای معلمین، محتوایی را با توجه به آخرین دستاورد‌های این حوزه و با نگاه تطبیقی به تجربه سایر کشورها تولید کرده و کتبی را برای دانش‌آموزان اتیسم تولید و چاپ کرده‌ایم و سری دوم این کتب شامل پایه‌های سوم تا ششم در حال تولید است.
قدمی با بیان این مطلب که محتوای تولید شده را در اختیار دانشگاه فرهنگیان نیز می‌گذاریم تا با ارائه آموزش‌های لازم به دانشجویان این خلاء به مرور رفع شود، خاطرنشان می‌کند: انتظارمان این است که دانشگاه‌های بزرگ که به سمت تشخیص اتیسم رفته‌اند در زمینه محتوای آموزشی این کودکان نیز کار کنند.
 
آموزش را به سمت کسب مهارت‌آموزی و استقلال سوق داده‌ایم
رئیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور اذعان می‌کند: سیاست کارمان را بر مبنای مهارت‌آموزی بنا نهاده‌ایم.
وی با بیان این مطلب که من و معاونانم همه معلم کودکان استثنایی و برخاسته از سازمان آموزش و پرورش استثنایی هستیم و به ارائه خدمات تخصصی اعتقاد داریم، می‌افزاید: آموزش‌ دانش‌آموزان دارای محدودیت را بر اساس مطالعات تطبیقی به سمت مهارت‌آموزی و حرفه‌‌آموزی سوق داده‌ایم تا به جای آموزش تک‌بُعدی آنها را به یک کفایت اجتماعی مناسب رسانده و به‌گونه‌ای آماده زندگی کنیم که به تنهایی از عهده امور خود برآیند.
قدمی تصریح می‌کند: دانش‌آموزان ناشنوا را به سمت رشته‌های فنی‌و‌حرفه‌ای شامل برق، گرافیک، و کامپیوتر سوق داده‌ایم و برای دانش‌آموزان کم‌توان ذهنی نیز حرفه‌آموزی مانند نجاری، چوب‌بری، خیاطی و قالی‌بافی را در نظر گرفته‌ایم تا این افراد پس از دریافت دیپلم با تخصصی که در رشته مورد علاقه خود به دست آورده‌اند بتوانند به استقلال نسبی دست پیدا کنند.
وی می‌افزاید: با استفاده از تجربیات سازمان فنی و حرفه‌ای در نظر داریم آموزش‌ بچه‌های اتیسم را نیز تا حد ممکن به سمت آموزش حرفه‌ای هدایت کنیم تا آنها هم به کفایت اقتصادی برسند.
این مسئول با بیان این مطلب که در زمینه مهارت‌آموزی از افراد نابینا نیز غافل نشده‌ایم از راه‌اندازی هنرستان موسیقی برای نابینایان خبر داده و می‌گوید: در حال حاضر آموزش‌های ما سمت و سوی کاملاً حرفه‌ای و مهارتی گرفته و به سمتی پیش‌ می‌رویم که افراد معلول بر اساس نوع معلولیت خود در حوزه‌های عملیاتی، حرفه‌ای و مهارتی بتوانند به کارایی مطلوب رسیده و خودشان را اداره کنند.
گفتنی است در حال حاضر تعداد دانش‌آموزان سیستم آموزش فراگیر به 73 هزار نفر و تعداد دانش‌آموزان مشغول به تحصیل در سیستم آموزشی جداسازی در سطح کشور به 78 هزار نفر رسیده‌ است.
رقیه بابائی- خبرنگار حوزه معلولان