سنت عزاداری و سوگواری ائمه معصومین بخشی از فرهنگ جامعه شیعی است. در فهم فلسفه این سوگواری می‌توان به دو نکته اشاره کرد.

سنت عزاداری و سوگواری ائمه معصومین بخشی از فرهنگ جامعه شیعی است. در فهم فلسفه این سوگواری می‌توان به دو نکته اشاره کرد. یکی مظلومیت شیعه است، که گریستن بر شهادت بزرگان دین و برگزاری مراسم سوگواری و عزا مرهمی است بر سنگینی ظلم و جوری که در طول تاریخ بر شیعیان و امامانشان تحمیل شده است و چاره ای نداشتند جز سکوت و تقیه و انزوا در برابر ظلم و جور حاکمانی که مخالف ترویج اندیشه تشیع بودند. دیگری آیین سوگواری، سمبل و نمادی برای زنده نگه داشتن آرمان و رسالت تشیع اثنی عشری و تکرار هر ساله این آئینها تدبیری برای رساندن اندیشه تشیع به دوره ظهور و مدینه آخرالزمان است. در کنار همه عزاداری‌هایی که برای امامان شیعه در طول سال برگزار میشود یکی از بزرگترین و طولانی ترین سوگواری‌ها مربوط به امام حسین (ع) است که دو ماه کامل قمری یعنی محرم و صفر را به خود اختصاص داده است و به جهت کیفیت و خشونت در ماجرای شهادت آن امام بزرگوار و آزاده، سوگواری ایشان خصلتی سیاسی اجتماعی به خود گرفته است.
در خصوص نهضت امام حسین و فلسفه عزاداری نهضت عاشورا، تحلیل‌ها و تفاسیر فراوان و متفاوتی از سوی صاحبنظران و علمای دین بیان شده است. روایاتی که درخصوص گریه بر روضه ابا عبدالله الحسین و انباشتن ثواب و بهره‌گیری آن در قیامت آمده است و داستانهای فراوانی که برای گریاندن مردم توسط مداحان و روضه خوانان بر واقعه کربلا افزوده شده، موجب شده عبرت گیری از واقعه کربلا از هدف و مسیر اصلی خارج شده و گاهی در ظواهر متوقف شود .افراط در این امر موجب شده اقشاری از جامعه بیش از نیمی از روزهای سال را به بهانه‌های مختلف به امر عزاداری و برقراری هیات بگذرانند. مرحوم دکتر شریعتی جمله معروفی دارد که «حسین بیشتر از آب، تشنه لبیک بود. افسوس که بجای افکارش زخم‌های تنش را نشانمان دادند و بزرگترین دردش را بی آبی...»؛ این کلام در واقع بی توجهی به اهداف بزرگ انسانی و اخلاقی واقعه کربلا را بیان می‌کند؛ اینکه  سنت عزاداری بدون آنکه تحولی در روشنگری و تعالی معرفت جامعه داشته باشد گاهی  به گریه کردن تقلیل یافته است. نکته مهمتر اینکه اکنون که گفتمان اسلام سیاسی توانسته قدرت را بدست گیرد حکومت اسلامی شیعی تشکیل دهد و از مظلومیت و انزوای گذشته درآمده، قدرت منطقه ای در جهان اسلام شود تکلیف چیست؟ آیا باید بر اساس سنت گذشته بر سوگواری و عزا گرفتن مداوم بماند یا تحولی در روش و سنت ایجاد کند؟
یکی از مفاهیم برجسته نهضت حسینی آزادگی و حریت است. چنانچه آزادی به معنای رهایی از قید و بندهای بیرونی باشد آزادگی در مرتبه ای بالاتر به معنای رهایی از قید و بند‌های درونی در انتخاب بین حق و باطل و خیر و شر و انتخاب آگاهانه بر اساس اخلاق و انسانیت از ویژگی آزادگی است. هر انسانی در زندگی روزمره خود می‌تواند با اختیار کامل و آزاد زندگی کند ولی آزادگی آزمون دشواری است که بیشتر افراد و نخبگان در آن مردود می‌شوند چون نیاز به فهم و درک بالایی از انسانیت، خودگذشتگی و ایثار دارد و زندگی در جامعه سالم نیاز به افراد و نخبگان آزاده دارد. مفهوم آزادگی یکی از مولفه‌های تاثیرگذار در فرهنگ سیاسی شیعه است و در دوره کنونی نسل اول انقلاب بر اساس همین مفهوم بر استبداد و طاغوت زمان خود شورید و به تشکیل جمهوری اسلامی رسید، متاسفانه بعضی از افراد همین نسل  پس از جنگ و زمانه راحت و فراغت با مواجهه با ثروت و قدرت از آزادگی و صراحتی که روزی ارزشهای انقلابیگری بود فاصله گرفته به محافظه کاری و مصلحت اندیشی و خودمداری روی آورده است و اکثر اراده‌های آهنین و انقلابی به خوابی سنگین فرورفته است.
در این ایام عدم صراحت لهجه نخبگان سیاسی و صاحب منصبان مختلف، نشان از دوری از فرهنگ آزادگی و انقلابیگری است، اگر چه همگی  مدعی پیروی از مکتب اهل بیت هستند و در سوگواری و اقامه عزا پیش قدم‌اند ولی در سیاست، بعضا تملق و بده بستان جای شفافیت و پویایی را گرفته است و ادامه این روند به جامعه نیز  تسری یافته؛ و محافظه کاری و مصلحت اندیشی‌های دروغین به فرهنگ عامه تبدیل شده است و با این تفاصیل، صدایی از جامعه در نقد و اصلاح حکومت برنخواهد خاست و برای همیشه فساد و عقب ماندگی با جامعه ایرانی همراه خواهد بود.
عدم گردش نخبگان، وابستگی به منصب و ارتزاق دایمی از دولت، سرسپردگی برخی از مسئولین به شبکه‌های قدرت و ثروت، فساد سیستماتیک، ارتباطات باندی و رانتی خانوادگی، محافظه کاری و عدم کارایی نهادهای سیاسی از معضلات سیاست در ایران است. برای رسیدن به وضع مطلوب و عزتمندی و رهایی از ذلت، بازگشت به فرهنگ آزادگی، ضروری و حیاتی است و روش و سیره اباعبدالله الحسین باید همیشه سرلوحه کار توده و نخبگان قرار گیرد .