مردم سالاری آنلاين - نقش اجتماعی علم در ایران امروز

اینکه علم در جامعه چگونه می تواند حضور موثر تری داشته باشد در وهله اول باید ابعاد مقوله علم را باز کرد که شامل چه چیزهایی می شود تا بتوان در مورد جنبه های ایجابی و سلبی آن صحبت کرد.اینکه این جنبه ها چیست در این رابطه می توان به دانش آموختگان، دانشجویان، اساتید ، دانشگاه ها و پژوهشگاه ها ، پژوهش ها و تحقیقات و غیره اشاره کرد.اما نکته مهم این است که مسئله مندی جنبه اجتماعی علم چیست؟
مسئله این است که نهاد علم یعنی دانشگاه و متولیان علم و تولیدات علمی در عرصه پیشبرد مناسب موضوعات مربوط به واقعیات اجتماعی از قبیل فهم و شناسایی موضوعات عینی، مدیریت و سازماندهی و اداره مناسب پدیده های جامعه، مواجهه متعادل با موضوعات اجتماعی حضور کمرنگ و حتی بی رنگی دارند.این موضوع در وضعیتی که به شدت به علم برای پیشبرد بهتر امور نیاز است یک مسئله بغرنج و غم انگیز به حساب می آید که لازم است ابعاد و اطراف آن مورد بررسی و واکاوی قرار بگیرد تا بر کارآمدی و کارایی این نهاد افزوده شود و طبعا جامعه هم از این نهاد اجتماعی بهره بیشتری ببرد.
در ابتدا باید گفت که نگارنده به این موضوع به طور کلی واقف است که گسترش دانشگاه ها و افزایش دانشجویان و در نتیجه فراوانی دانش آموختگان که در دو دهه اخیر در جامعه ایرانی روی داده در بالا بردن کیفیت مشاغل جامعه تاثیر میگذارد و این به طور عام نتیجه ای قابل قبول است اما باید گفت که گسترش کمی تعداد دانشجویان و دانش آموختگان با بحران دانش آموختگان بیکار هم همراه بوده است و این در جای خود جای آسیب شناسی در ابعاد مدیریت پذیرش دانشجو و غیره را دارد.
نکته دیگر اینکه افزایش بودجه پژوهشی موسسات اجرایی که ‌در دهه اخیر مورد تاکید بوده و در جهت ارتقا کیفیت در ابعاد متفاوت و کم کردن مشکلات سازمانی و اجتماعی بوده است در عمل، توفیق چندانی حاصل نشده است و در صورت و شکل، باقی مانده است و به محتوا و تاثیر دانشی نرسیده است. یعنی یا کل بودجه به پژوهش اختصاص پیدا نکرده یا به تحقیقات صوری و فرمالیته اختصاص پیدا کرده یا اینکه اگر هم تحقیق خوبی انجام گرفته به نتایج آن توجهی نشده است و در بهترین حالت نتایج آن جنبه محرمانه پیدا کرده است.
نکته دیگر اینکه تحقیقات و پژوهش هایی که در دانشگاه ها و موسسات پژوهشی و اجرایی در مورد موضوعات مختلف صورت میگیرد حتی با فرض مناسب بودن این تحقیقات از تاثیرگذاری چندانی برخوردار نیستند.
نهاد دانشگاه نیز در مورد مسائل اجتماعی نقش مفیدی ایفا نمی کند و دانشجویان و اساتید صرفا به آموزش و یادگیری مبتنی بر حافظه محوری سوق داده می شوند. نه تنها فضای تضارب آراء علمی در دانشگاه نیست که هیچ تعهد و مسئولیت اجتماعی برای آنها به صورت سازمانی تعریف نمی شود. حتی اگر نسبت به موضوعات اجتماعی، واکنشی اعتراضی و انتقادی از جانب دانشجو یا استاد به صورت فردی یا گروهی انجام بگیرد به عنوان اتفاقی غیر طبیعی تلقی می شود. حال سوال این است که چگونه می توان نقش اجتماعی علم را در جامعه ایرانی افزایش داد؟ در این میان چند سوال وجود دارد که شامل موارد ذیل است:
۱. مگر نه این‌است که حوزه اجرا چون درگیر اجرائیات و با مشکل واقعیت مواجه است نمی تواند همه ابعاد موضوع را در حین مواجهه دریابد و نیاز به‌ طرح مشکل در فضای دانشی و علمی دارد تا بواسطه بررسی ابعاد آن به صورت انتزاعی راه حل ها استخراج شود؟ پس چرا به این موضوع کمتر توجه میشود؟!
۲.مگر نه این است همیشه یک راه برای حل یک معما و مشکل وجود ندارد و این راه ها در اذهان و کله ها و سرهای متفاوت، مختلف است. پس چرا گفتگو و مشورت صورت نمی گیرد؟!
۳.مگر نه این است که ذهن های جوان چون تازه تر و شاداب تر و دلیرتر است می تواند ایده های متفاوت تری بدهد پس چرا از جوانان در ارائه ایده استفاده نمی شود؟!
۴.مگر نه این است که هر زمان و مکان وضعیتی خاص است و نیاز مند فهم متناسب آن است پس چرا این فهم جدید به رسمیت شناخته نمی شود؟!
۵.مگر نه این است که جوامع با گسترش ارتباطات و افزایش جمعیت دارای ویژگی پیچیدگی می شوند پس چرا به این پیچیدگی ( compexity)توجه نمی شود؟!
۶.مگر نه این است که زنان دارای صدای جدید در حوزه بررسی موضوعات اجتماعی از منظر علمی هستند پس چرا به صدای آنان در تولیدات علمیشان توجه کمی می شود؟!
پرداختن به نقش اجتماعی علم جنبه های متنوعی دارد که این یادداشت، درآمدی بر اهمیت این موضوع بود.