این روز ها «اقتصاد مقاومتی» واژه‌ای بسیار نام آشناست. آنقدر آشنا که مطلب نوشتن و سخن گفتن درباره آن دشوار شده و هر دم بیم آن می رود که مبادا مخاطب تصورکند قرار است دوباره به وادی تکرار برود و باز حرف هایی شنیده شود که تا عمل فاصله ای دور دارد .

این روز ها «اقتصاد مقاومتی» واژه‌ای بسیار نام آشناست. آنقدر آشنا که مطلب نوشتن و سخن گفتن درباره آن دشوار شده و هر دم بیم آن می رود که مبادا مخاطب تصورکند قرار است دوباره به وادی تکرار برود و باز حرف هایی شنیده شود که تا عمل فاصله ای دور دارد . علت این نگرش هم شاید آن باشد که طی سال های اخیر، به آن اندازه ای که سمینار و سخنرانی و همایش در باب اقتصاد مقاومتی برگزار شده ، برای تحقق آن گامی برداشته نشده است و این در حالی است که رهبر معظم انقلاب به جهت جایگاه رهبری و لزوم ابلاغ راهبردهای کلان کشور ، بارها این موضوع را مورد موشکافی و تبیین قرار داده‌ اند و بر لزوم اجرایی شدن آن تاکید داشته اند .
شکی نیست که « اقتصاد » ما به عنوان رکن اصلی « توسعه » در جهان معاصر ، اقتصادی بیمار است. متاسفانه این اقتصاد بیمار طی سال های سال آنقدر فرزندان بیمارتر از خود به دنیا آورده که بعید به نظر می رسد دیگر وقتی برای فرزندان سالم خود داشته باشد . اکنون فساد ، رشوه ، رانتخواری، سودجویی، زیاده خواهی، منفعت طلبی و روزمره گی به عنوان ارزش هایی قبیح، آنچنان به دامن اقتصاد ما چسپیده که جز با جراحی جدا نمی شود . لذا در تحقق اقتصاد مقاومتی، این فرزندان بیمار یا باید شفای کامل پیدا کنند یا اینکه مادر پیر خود را برای همیشه رها سازند. در واقع مانع اصلی اجرایی شدن اهداف اقتصاد مقاومتی نیز همینجاست . به عبارت دیگر دامنه بیماری اقتصاد و وابستگی جریان های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی به این پیکر بیمار (یعنی اقتصاد به شدت دولتی و فرمایشی) آنچنان وسیع و کشنده شده است که امکان تفکیک آنها، ولو با جراحی، به این راحتی میسر نخواهد بود.
البته این همه ماجرا نیست. همه ما به خوبی می دانیم که از الزامات اصلی تحقق اقتصاد مقاومتی نهادینه شدن «علم محوری» و «دانش بنیان» بودن تمام حوزه هاست. این در حالی است که سالهاست دانشگاه های ما به جای تولید علم و محورساختن دانش به «تکثیر مدرک» روی آورده اند و مدرک گرایی افراطی به یک آفت جدی در فضای علم و دانش تبدیل شده است. از طرفی دیگر «بومی نگری» و «بومی سازی» نیز از دیگر الزامات این راهبرد اساسی است و حال آنکه بخصوص علوم انسانی ما هیچگاه بطور جدی به بومی سازی نظریه های معتبرعلمی در بخش های مختلف از جمله مدیریت، اقتصاد و حتی صنعت روی نیاورد. همچنین، اقتصاد مقاومتی در حالی به «تولید داخل» چشم بسته که هنوز «قاچاق» سازماندهی شده و واردات بی رویه، دل مشغولی شیرین بسیاری از صاحبان «ثروت» و «قدرت» است و رسانه های ما هم آگاهانه و ناآگاهانه ترویج «مصرف زدگی» و «مصرف گرایی» را با محوریت تولیدات خارجی در دستور کار خود قرار داده اند و الحق که صنعت هم با عدم نظارت دقیق بر کیفیت و قیمت محصول تولید شده، همراهی عجیبی با این روند معیوب دارد . حال چگونه می توان انتظار داشت اصلی ترین راهبرد نظام در حوزه توسعه و اقتصاد به سرانجام برسد؟
«اقتصاد مقاومتی» به عنوان یک استراتژی راهبردی براساس نگرش علمی و بر پایه معیارهای بومی با رویکردی «درون زا» و «برون نگر» و بر اساس نظرات کارشناسان زبده تدوین و سالهاست که از سوی رهبری نظام به دستگاه های مجری در هر سه قوه ابلاغ شده است با این حال متاسفانه در عمل نه تنها هنوز مردم جامعه نسبت به ابعاد مختلف آن از آگاهی کافی برخوردار نیستند بلکه بیشتر مدیران کشور هم به این باور قلبی دست نیافته اند که تنها راه عبور از تنگنای توسعه، اجرای دقیق همین راهبرد است و اینجاست که باید گفت ؛ «اقتصاد مقاومتی انسان های جدیدی را می طلبد»، انسانهایی که باید از بستر «آموزش» و «پرورش» سر برآورند و رشد کنند. این شاید اساسی ترین رکن «استراتژی اجرا» در جهت تحقق این راهبرد است که هنوز به درستی درک نشده است. لذا به نظر نگارنده مانع اصلی تحقق اقتصاد مقاومتی «استراتژی اجرا» است. نقطه کوری که اگر به آن توجه نشود به گره ای کور در آینده کشور تبدیل می شود. این یعنی آنکه باید به آموزش و پرورش و دانشگاه ها توجه جدی شود. یعنی آنکه معلم ما باید بداند دوره «شغل» تمام شده و پس از باز آموزی شیوه های نوین، دانش آموز خود را برای دوران «کسب» آماده کند. این یعنی آنکه دانشگاه ما تکثیر مدرک را به کنار بگذارد و بر ایجاد مهارت های عملی تکیه کند. این یعنی آنکه قوانین ما باید متناسب با گسترش «کسب و کار» های جدید تغییر یابد تا کشور ما در رده بندی موانع کسب و کار جزء سخت ترین کشورها محسوب نشود. این یعنی آنکه باید از نو خواند و از نو نوشت. ما به یک تحول در نگرش و باور های فرهنگی جامعه نیاز داریم. نگرشی که در آن مدیریت ها بر اساس «شایسته سالاری» شکل بگیرد و «منافع ملی» به عامل محرک شهروندان در اتخاذ رویکردهای اجتماعی اعم از مصرف و تولید تبدیل شود. شاید بگویید اکنون برای این کارها خیلی دیر شده و باید به دنبال راه های میانبر باشیم اما متاسفانه «توسعه» راه میانبری ندارد و اگر بپذیریم دنیایی که در آن زندگی می کنیم به دو دسته «توسعه یافته» و «در حال توسعه» تقسیم شده و در این دنیا کشور «توسعه نیافته» اساسا تعریفی ندارد! آنگاه متوجه می شویم که چاره ای جز «توسعه» نداریم و آنگاه ممکن است به خودمان بیاییم و چشم از این «نفت کثیف» بپوشیم و به جای آنکه با «خام فروشی»، مدام دستمان در کیسه باشد، به امید دانش و مهارت فرزندانمان و با تکیه بر «تولید داخلی» وارد دنیای جدید شویم که البته در این مسیر «آموزش» و «پرورش» فرزندان، رکنی اصلی محسوب می شود. بدون شک تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی از ابعاد دیگری نیز همچون شیوه های مقاوم‌سازی اقتصاد و رفع تحریم‌های تکنولوژیک و حضور پر رنگ در بازارهای جهانی برخوردار است اما همه اینها فرع بر «آموزش» بوده و رشد تولید داخلی تنها در سایه انسان های آموزش دیده ای صورت می گیرد که فارغ از منافع فردی به آینده کشور می اندیشند. انسان های جدیدی که اکنون پشت میز مدارس نشسته اند و چشم انتظار معلمان آگاه خود هستند. لذا تا دیرتر از این نشده باید برای پی ریزی بنیان های فکری و عملی اقتصاد مقاومتی در مدارس و دانشگاه ها اقدامی عاجل صورت گیرد .
*مدرس دانشگاه