سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر شامگاه پنجشنبه به پایان رسید و سیمرغ ها پر کشیدند تا به خانه صاحبان خود پرواز کنند. اما آنچه از این جشنواره به یاد ماند، بیش از هر چیز اعتراضاتی بود که به داوری ها صورت گرفت.

سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر شامگاه پنجشنبه به پایان رسید و سیمرغ ها پر کشیدند تا به خانه صاحبان خود پرواز کنند. اما آنچه از این جشنواره به یاد ماند، بیش از هر چیز اعتراضاتی بود که به داوری ها صورت گرفت. اعتقاد من به عنوان یک بیننده حرفه ای - و نه منتقد حرفه ای - سینما این است که داوری ها خیلی خوب نبود. تا جایی که فیلمها را دنبال کردم جای بعضی فیلمها و افراد در بین کاندیداها خالی بود و از حضور برخی نامها هم در جمع کاندیداها شگفت زده شدم. به عنوان نمونه رگ خواب ساخته حمید نعمت الله یکی از بهترین فیلمهای سالهای اخیر سینمای ایران بود که در بین کاندیداهای بهترین فیلم و بهترین کارگردانی و بهترین فیلمنامه جایی پیدا نکرد. ویلایی ها ساخته منیر قیدی و سد معبر ساخته محسن قرایی هم حق بیشتری داشتند. در بین بازیگران، امیر جدیدی در فیلم ضعیف قاتل اهلی ساخته مسعود کیمیایی، بازی درخشانی انجام داده بود که مشابه آن را کمتر دیده بودم یا حامد بهداد بلوغ بازیگری خود را در فیلم سد معبر به منصه ظهور رسانده بود. اما این دو هیچکدام در بین کاندیداها هم نبودند. در حوزه های دیگر هم داوری ها چندان دقیق نبود. فیلم اسرافیل دومین ساخته آیدا پناهنده در بخش بهترین بازیگر زن با هدیه تهرانی کاندیدا شد در حالیکه هدیه تهرانی در این نقش درخششی نداشت، اما فیلمبرداری این فیلم که مملو از صحنه های زیبا و دل انگیز بود در جمع بهترین کاندیداهای فیلمبرداری قرار نگرفت. البته انتخاب برندگان سیمرغ بهتر از انتخاب کاندیداها بود، بدین معنا که در جمع کاندیداها افرادی بودند که حقشان قرار گرفتن در آن جمع نبود اما برندگان سیمرغ، عموما استحقاق جایزه را داشتند و هیات داوران تا حدی اشتباهات خود را جبران کرده بود. اما اینکه برای راضی کردن منتقدان و معترضان، جوایز تازه ای اعطا شود بسیار عجیب است. به عنوان مثال در بخشی خلق الساعه که هیچ کاندیدایی وجود نداشت، سیمرغ استعدادهای ویژه به منیر قیدی برای فیلم ویلایی ها اعطا شد. یعنی کارگردانی که بیشتری اعتراض ها را به داوری ها داشت و البته جایزه را هم نگرفت و این موضوع را به طور رسمی هم اعلام کرد. این عقب نشینی هیات داوران به این شکل، بسیار انتقادبرانگیز تر از انتقادهایی است که به انتخاب برخی کاندیداها نسبت به هیات داوران وارد می شود.
اما از آن سو اگر به ماجرا بنگریم، برخی اعتراض ها که به موضوع تحریم جایزه و بیانیه دادن و مصاحبه کردن کسانی که کاندیدا نشده بودند، بسیار بیش از حد معمول و عجیب بود. آن هم توسط برخی کاندیداهایی که اگرچه کارهای خوبی به جشنواره ارائه داده بودند اما برای اولین حضور یا نخستین حضور جدی خود در جشنواره انتظار کاندیداتوری داشتند و حالا که کاندیدا نشده بودند همه آداب جشنواره را زیر پا گذاشتند. طبیعی است که آنچه در هر جشنواره در هیات داوران ملموس و محسوس است سلیقه داوران اس که قطعا خالی از ایراد و اشکال نیست. حتی در این دوره، همان طور که ذکر کردم بیش از حد معمول بود. اما اینها هیچکدان دلیلی بر بی احترامی به داورانی که هر کدام چهره هایی شناخته شده در سینما هستند نمی تواند باشد. نقد جایز است اما وقتی پا از نقد فراتر گذاشته شود و همه آداب و چارچوبهای جشنواره زیر سوال برود دیگر نمی توان امیدی به پذیرش قضاوت ها در جشنواره های بعدی داشت. یادم هست وقتی مسعود ده نمکی برای نخستین بار با فیلم اخراجی ها در جشنواره فیلم فجر حضور داشت و اعتراضات بسیار شدیدی علیه هیات داوران مطرح کرد، بسیاری از اهالی سینما عملکرد او را – البته به درستی – زیر سوال بردند و دلیل این اعتراضات ده نمکی را تازه وارد بودن او به حوزه سینما ذکر کردند. اما اکنون برخی دیگر از اهالی سینما چنین کارهایی را تکرار می کنند و اتفاقا مدعی هم هستند.
تاسف انگیز آنجاست که صدا و سیما با برنامه هفت سردمدار نقدهای تند به داوری های جشنواره شد و بهروز افخمی و مسعود فراستی حتی مسایل عجیبی همچون تابعیت دوگانه برخی داوران را مطرح کردند و مدعی شدند به همین دلیل فیلمی مثل ماجرای نیمروز که علیه منافقین است جایزه ای دریافت نمی کند که البته نتایج جشنواره و اعطای بیشترین جوایز به این فیلم نشان داد افخمی و فراستی چگونه در تریبونی ملی و در مقابل چشم میلیونها بیننده تلویزیونی، چگونه به خود اجازه داده اند تخیلات خود را به مثابه یک واقعیت، به مخاطبان عرضه کنند و البته بعد هم اشتباه بودن آن اثبات شود. آیا آن سال که فیلم آذر، شهدخت، پرویز و دیگران ساخته بهروز افخمی در جشنواره فیلم فجر جایزه گرفت – که البته من هم آن فیلم را بسیار دوست داشتم – افخمی، با داوری ها مشکلی نداشت و حالا که بیرون گود نشسته و به صداوسیما وابسته شده تندترین نقدها را به داوری ها وارد می کند؟
در مجموع به نظر می رسد نه تنها جشنواره فیلم فجر نیازمند داوری های مطمئن تری است بلکه خانواده سینمای ایران نیز نیازمند سعه صدر و صبر بالاتری است تا جشنواره فیلم فجر که آینه تمام نمای سینمای ایران است جشنواره ای زیباتر و دلنشین تر باشد.