در گذشته ای نه چندان دور یکی از مشکلات اصلی انسانها دغدغه ی تهیه نان و آب بود. اما با تغییر رویکردها و تصمیم گیری های کلان در اجتماع که محصول مستقیم آن گسترش شهر نشینی و افزایش جمعیت در یک محدوده مشخص با تراکم بالا است؛ طبعا انواع آلودگی ها نیز افزایش یافته که از جمله آنها آلودگی هواست.

در گذشته ای نه چندان دور یکی از مشکلات اصلی انسانها دغدغه ی تهیه نان و آب بود. اما با تغییر رویکردها و تصمیم گیری های کلان در اجتماع که محصول مستقیم آن گسترش شهر نشینی و افزایش جمعیت در یک محدوده مشخص با تراکم بالا است؛ طبعا انواع آلودگی ها نیز افزایش یافته که از جمله آنها آلودگی هواست. آلودگی هوای هر منطقه با منطقه دیگر متفاوت است و به شرایط و وضعیت جغرافیایی،‌ اقلیمی، ‌اقتصادی و اجتماعی و... آن بستگی دارد.
در ابتدا تعریفی جامع از آلودگی هوا را ارائه می دهیم تا مفهوم آن از حالت کلی گویی بیرون بیاید :
به طور کلی آلودگی هوا به هرگونه ترکیبات گازی یا مایع یا جامدی گفته می شود که با مخلوط شدن با هوا با توجه به منشا تولید،‌ ماهیت، ‌غلظت و مدت زمان حضور در اتمسفر بتواند به طور مستقیم و غیر مستقیم، ‌سلامتی و بهداشت را به مخاطره انداخته و به جانداران و گیاهان آسیب برساند و ساختمان ها و اموال را تخریب کند و به طور کلی رفاه و آسایش و تعادل طبیعی محیط زیست و اتمسفر را مختل سازد .
با توجه به تعریف بالا شهرهای بزرگ و صنعتی کشور گرفتار معضل آلودگی هوا هستند که با توجه به برودت هوا و پدیده وارونگی این وضعیت تشدید می شود. خساراتی که آلودگی هوا به اقتصاد یک کشور می زند معمولا رقمی بسیار بالاست که گاهی با مرگ انسان ها یا به مخاطره افتادن زیستبوم به هیچ عنوان قابل سنجش با مقیاس های مالی نیست و قابلیت جبران نیز ندارد .
منابع آلودگی هوا که منابع انتشار آن نیز هستند اتمسفر را به نوعی وادار به انتقال، ‌ترقیق یا تغیر ماهیت آلاینده می¬کنند که در نهایت اگر اتمسفر نتواند این مواد را از محیط زندگی انسانها دور کند فاجعه رخ می¬دهد.
منابع آلوده کننده هوا به طور عمده شامل سه گروه مهم است :
1- وسایل نقلیه موتوری 2 – کاخانجات، ‌کارگاه ها و نیروگاه ها 3- منابع تجاری، خانگی و متفرقه که می¬توانند آلاینده هایی را که در ذیل به آنها اشاره می شود تولید کنند:
1- ذرات معلق (pm10) : این آلاینده بیشترین تنوع و پیچیدگی را در بین آلاینده ها داراست و از انتشار گسترده ایی برخوردار است. اندازه، ‌غلظت و ترکیب شیمیایی ذرات معلق در هوا مهم ترین ویژگی آنهاست. ذرات معلق موجود در هوا بر سلامتی انسانها،‌ اکوسیستم ها و حیات کره زمین اثرات نامطلوبی به جای می گذارد و باعث جذب،‌ تفرق و انعکاس نور خورشید می شود. ماهیت این ذرات می تواند ترکیبی از میکروارگانیسم ها یا مواد آلی معدنی، ‌گرد و غبار و نمک ها باشد که تاثیرات نامطلوب آنها بر انسان شامل آلرژی، ‌سوزش گلو و بینی برونشیت و آسم و مرگ زودرس است .
2- ترکیبات آلی فرار (v.o.c) که عمدتا از احتراق موتورها بوجود می آید و بعد از ذرات معلق، ‌دارای بیشترین گستردگی و تنوع است. این ترکیبات بسیار سمی هستند و تاثیرات نامطلوبی همچون سردرد،‌ تحریک چشم و سیستم تنفسی،‌ سرفه،‌ مزاحمت برای برای تشکیل گلبولهای قرمز در مغز استخوان، ‌مسمومیت خونی،‌ اثرات ژنتیکی و ایجاد سرطان را بر جوامع انسانی می گذارند .
3- سرب (pb) : فلزی سنگین است که از دیرباز به عنوان ماده ای سمی شناخته می-شود. سرب از جمله عناصر سنگین و سمی است که به صورت ترکیبات متنوع و گسترده از منابع مختلف وارد اتمسفر می گردد بویژه از زمان استفاده آن برای اصلاح عدد اکتان در موتورهای بنزینی و بهسوزی بنزین،‌ از پراکنش بسیار وسیعی در جهان برخوردار است. سرب اغلب از طریق تنفس وارد بدن می شود و بنظر می رسد در بدن حالت تجمعی داشته باشد. سرب در مناطق آلوده شهری یک مشکل عمده است و تقریبا 50- 30 درصد آن در ریه ها باقی می ماند. این آلاینده قادر است از طریق جفت وارد بدن جنین شود و تقریبا می توان گفت مقدار آن در خون جنین و مادر حالت برابری دارد و جنین به هیچ عنوان در شکم مادر از اثرات منفی سرب در امان نیست و می تواند منجربه کاهش بهره هوشی،‌ کاهش وزن، ‌فلج مغزی، کم خونی، ‌اختلالات ژنتیکی،‌ اختلالات یادگیری و تغییر شکل کروموزوم ها شود .
امروزه پدیده های هم بیشی درباره برخی مواد آلاینده هوا به اثبات رسیده بطوری که ممکن است اثرات تجمع چند ماده ی آلوده کننده از جمع اثرات تک تک آن مواد بیشتر باشد که در این مورد نقش سیاستهای کلان برای یک شهر در مورد صنایع و جمعیت باید مورد ارزیابی جدی قرار بگیرد زیرا در برخی شهرهایی که بدلیل استفاده بی رویه آب با خشکسالی مواجه شده است آلاینده هایی تحت عنوان ذرات معلق با ترکیبات سرب و... که حاصل احتراق موتورهاست و حمل و نقل در این شهرها گسترده است ترکیب می شود و آلودگی حالتی بسیار سمی و خطرناک به خود می گیرد که می تواند تاثیرات ویران کننده و گسترده ای بر مردم و سایر جاندارن بگذارد. مطالعات پایه برای ارزیابی موقعیت کوهستانی و توپوگرافی منطقه برای تشخیص جهت غالب باد و میزان بارش سالانه برای دور کردن آلاینده ها بسیار ضروری هستند .
در مجموعه راه حل هایی که برای رفع معضل آلودگی هوا به کار بسته می شود (‌که در اکثر مواقع راه حل هایی پس از تشدید غلظت آلاینده ها انجام می شود)‌ باید به چند نکته مهم توجه داشت .
آگاهی رسانی عمومی در خصوص آنچه که در هوای شهرها با نام آلودگی هوا یاد می-شود، بالا بردن دانش زیست محیطی در بین آحاد جامعه تاثیر بزرگی در رفع و حل عواقب اجتماعی، ‌اقتصادی و سلامتی آلودگی هوا دارد، تاثیر رسانه ها و آموزش توسط کارشناسان محیط زیست در اینکه چه اتفاقی در هوای شهرها می افتد،‌ جنس و نوع آلاینده ها،‌ نقش پر رنگ مردم در کم کردن مقدار غلظت آلاینده ها بسیار واضح است. اینکه فقط به ذکر نام آلودگی هوا بسنده می شود و مردم فقط از شنیدن واژه هولناک بیماری سرطان (یکی از بیماری های است که محصول آلودگی هواست که به طور مشخص بر اثر تکرار اهمیت خود را از دست داده)‌ دچار معضل عادت شده اند کافی نیست. آموزش مستمر و سرمایه گذاری برای آگاهی رساندن به جامعه برای پیشگیری از آلودگی هوا بسیار مهم است. آموزش آلوده نکردن هوای شهرها توسط شهروندان بسیار فراتر از آموزش ماسک زدن در هوای آلوده است. جا انداختن فرهنگ دوری از راحت طلبی ها و خودخواهی های فردی در مورد استفاده از انرژی و خودروهای شخصی و توجه کردن به مصلحت جمعی اعضای دیگر جامعه که بازخورد آن مستقیما عاید فرد فرد جامعه می¬شود.
دیگر اینکه راه حل هایی که به صورت اضطراری به مرحله ی اجرا می¬رسد مانند : طرح تردد خودروها بر اساس پلاک زوج یا فرد،‌ تعطیلی مدارس،‌ استقرار آمبولانس ها در میادین اصلی شهر برای انتقال بیماران به مراکز درمانی و... فقط در همان چند روز ممکن است تا حدی کارساز باشد و باز هم باید چشم انتظار عوامل جوی برای خروج از هوای مسموم بود یعنی عملا حالت منفعلانه ای در برابرآلودگی هوا وجود دارد.
از راه حل هایی که به نظر می رسد راهکارهای دراز مدتی برای حل مشکل آلودگی هوا باشند می توان به موارد زیر اشاره کرد :‌ مکان یابی برای تاسیس شهرهای جدید و بارگذاری صنایع وهمچنین برآورد ظرفیت جمعیتی و انسانی با توجه به موقعیت جغرافیایی و توپولوژی منطقه که در سالم یا ناسالم بودن هوا بسیار تاثیر گذار هستند، ارزیابی برای تخصیص بودجه ایی کارآمد برای توانمند سازی سازمان محیط زیست و اجرایی کردن قوانینی که در لایحه آلودگی مجلس به تصویب رسیده است که شامل بهبود بخشیدن به وضعیت حمل و نقل شهری نیز می¬شود. بودجه ای که بتواند به صورت موثر با متخلفین در بخش صنایع مقابله کند و همچنین بهسازی سیستم خودروهایی که مورد استفاده قرار می¬گیرند و همینطور تخصیص یارانه برای خرید دوچرخه که کاملا سازگار با محیط زیست است و می¬تواند در تشویق مردم برای خرید و استفاده از دوچرخه قدم مهمی بردارد. حتی می توان ایستگاههایی به منظور کرایه دادن دوچرخه با قیمت پایین در شهرهای بزرگ به منظور ترویج فرهنگ استفاده از جایگزین های موتوری برای کاهش آلودگی هوا تاسیس کرد. و البته استفاده از دوچرخه منوط به کنترل و کاهش نسبی آلودگی هوا است زیرا در هوای آلوده دوچرخه سواری کردن که خود به نوعی ورزش نیز به حساب می¬آید و حجم تنفسی را بالا می برد،‌ می تواند مقدار بیشتری از آلودگی ها را وارد سیستم تنفس کند کار درستی به شمار نمی آید، گسترش حمل و نقل ریلی در شهرهای مهم و صنعتی برای حذف عبور و مرور خودروها و همچنین اتوبوس های فرسوده، جذب نیروهای متخصص محیط زیست (که در حال حاضر جمع کثیری از آنها بیکار هستند) برای کمک به کنترل رشد ابعاد مختلف آلودگی هوا. استفاده از دانش کارشناسان رشته محیط زیست برای ترویج فرهنگ و دانش محیط زیست در جوامع شهری،‌ عملی شدن و به واقعیت نزدیک شدن ISO14000 )سیستم مدیریت زیست محیطی) و راه اندازی سامانه هایی برای پایش لحظه ایی آلودگی در صنایع توسط کارشناسان این رشته رویکردی بسیار مهم و عملی است .
نقطه عطف دستیابی به هوای پاک، همت مردمی است که دارای سواد محیط زیستی شده اند و همکاری دولتمردان برای اجرایی کردن راه حل های دراز مدت و طولانی اثر در توسعه پایدار است. توسعه ای مبتنی بر حفاظت از پاکی هوا که علاوه بر تامین نیازهای روزانه مردم و کشور بر پایه استانداردهای جهانی،‌ قادر به کنترل آلودگی ها نیز هست. همگرایی ملی در خصوص پاکسازی هوا نیاز به توجه زیادی از سوی همه مولفه های تشکیل دهنده دولت اعم از سیاست، ‌اقتصاد،‌ فرهنگ و اجتماع را دارد.
وقتی با دید جهانی در تجزیه و تحلیل مسئله آلودگی هوا نگریسته می شود،‌ تغییرات گسترده در بالا رفتن درجه دمای منطقه و جهان بعد از مخاطرات جوامع انسانی،‌ موضوع مهم دیگری نیز رخ می نماید و آن هم به خطر افتادن زیستبوم های مختلف جهان است که همگی نقشی بسیار بزرگ در برقراری تعادل کره زمین دارند و در اصطلاح هر چقدر تولید آلودگی انسانها بیشتر باشد بمب ساعتی برای مرگ زیستبوم ها با شدت بیشتری تیک تاک می کند تا جایی که انسانها نیز به لبه انقراض می رسند.