به زودی ترامپ رسما وارد کاخ سفید می شود و علی رغم اعتراضات معنی دار بخشی از جامعه آمریکا، حداقل به مدت چهارسال زمام امور این کشور مهم و اثرگذار در مناسبات سیاسی، اقتصادی جهان را برعهده خواهد گرفت.

به زودی ترامپ رسما وارد کاخ سفید می شود و علی رغم اعتراضات معنی دار بخشی از جامعه آمریکا، حداقل به مدت چهارسال زمام امور این کشور مهم و اثرگذار در مناسبات سیاسی، اقتصادی جهان را برعهده خواهد گرفت. شخصی که اگر چه به اتکای نظر سنجی های معمول ، کمتر کسی حدس می زد او پیروز این کارزار باشد اما رای های پنهانی که حتی موسسات معتبر نظر سنجی آنها را جدی تلقی نمی کردند به داد ترامپ رسیدند و سرنوشت آمریکا را به گونه ای دیگر رقم زدند . اکنون سوال مهم این است که سوای سیاست کلی نظام در قبال آمریکا، حضور ترامپ در مسند قدرت چه فرصت هایی را ممکن است برای ما فراهم کند یا در چه حوزه هایی ممکن است تهدیدها را تشدید کند؟ این بررسی لازمه کار سیاست گذاری منطقه ای و بین المللی ما بوده و صحبت در مورد آن نباید به معنی تشکیک در سیاست کلی نظام در خصوص آمریکا باشد لیکن شکی نیست در دنیای امروز مناسبات کشورها تابع عوامل متعددی است که هرکدام می تواند در بخشهایی خاص بر رفتار دولت ها تاثیرات جداگانه ای بگذارد .
برای پاسخ این پرسش مهم به نظر می رسد باید به تدریج ترامپ انتخاباتی را به کنار بگذاریم و درباره ترامپ به عنوان رئیس جمهور فعلی آمریکا صحبت کنیم. قدر مسلم در این بین شخصیت کلی وی در کنار رفتارها و گفتارهای سیاسی باید مورد توجه و تحلیل جدی قرار گیرد. بررسی آنچه در روزهای اخیر رخ داده، در کنار شناختی که طی یکی دو سال اخیر از این شخصیت حاصل شده، نشان می دهد که :
- ترامپ بیش از اینکه یک شخصیت سیاسی باشد، چهره ای اقتصادی و سرمایه داری قدرتمند محسوب می شود. با این وجود او تاثیرات عمیق رفتارهای سیاسی را به خوبی می شناخت و با برنامه ریزی دقیق توانست ادبیات سیاسی خاص خود را در مناظره ها تحمیل کند. ادبیاتی که کارشناسان از آن به عنوان «سوت سگ» (Dog-Whistle Politics ) یاد کردند و به این ترتیب بود که ترامپ به راحتی پیام خود را به قشر کارگر آسیب دیده از سیاست های اقتصادی دموکرات ها برساند و آنها را جذب شعارهای خود کند و دقیقا با پیروی از همین راهبرد بود که ترامپ علی رغم برخورداری از ثروت فراوان، با هزینه انتخاباتی بسیار کمتر از کلینتون (تقریبا نصف مبلغ هزینه شده توسط هیلاری کلینتون) توانست به کاخ سفید راه یابد. پس به احتمال زیاد در آینده، ما با رئیس جمهوری در آمریکا مواجه خواهیم بود که همه چیز از جمله سیاست را از دریچه اقتصاد می بیند و ظاهرا به ادبیات سیاسی خاص خود هم دست یافته است .
- از اولین سخنرانی ترامپ پس از انتخاب که به دقت تنظیم شده بود بر می آید که به احتمال زیاد از این پس با ترامپ دیگری به جز آنچه در مناظرات انتخاباتی دیدیم روبرو خواهیم شد . ترامپ به خوبی می داند که تقریبا تمام دموکراتها و البته بخش اعظم جمهوری خواهان هیچگاه همراه او نخواهند بود. لذا باید بیش از هرچیز به فکر سامان دادن به نظام سیاسی پیرامون خود باشد. از این رو بسیار بعید به نظر می رسد که ترامپ حداقل در چهار سال اول سیاستی برونگرا را در پیش بگیرد. او با شناختی که از مشکلات اقتصادی آمریکا از جمله فاصله شدید طبقاتی موجود دارد به خوبی می داند که رمز ماندگاری او سامان بخشیدن به پیچیدگی های زائد سیاسی و به هم ریختگی اقتصادی است که خود هم سالها در آن سهم داشته .
- بررسی محتوای اعتراضات دامنه دار مردم آمریکا به خوبی نشان می دهد که آمریکاییها احساس می کنند با به قدرت رسیدن شخصی سرمایه محور، که اصول و قواعد سیاسی و بخصوص فرهنگ سیاسی آمریکا را نادیده گرفته، عملا به شخصیت ملی آنها توهین شده. این روند حتی ممکن است باعث شود که آمریکا تا سالها در میان قدرت های بزرگ منزوی شود و عملا آنچه را که «قدرت نرم» آمریکا می نامید مخدوش شده ببیند. از این رو هم به نظر می رسد که ترامپ مجبور است بیش از آنکه به سیاست خارجه توجه کند، وقت خود را صرف مسائل داخلی و بخصوص وعده های شیرین خود به «یقه آبی ها» کند .
- عکس العمل عجیب بازار پس از حضور ترامپ در رأس قدرت آمریکا، هشدار بزرگی برای اقتصاد دنیا است . کاملا مشخص است بازارهای بزرگ دنیا بوی نا امنی به مشامشان رسیده . لذا برای رفع این نگرانی ها، ترامپ که خود چهره ای سرمایه محور و تاجر محسوب می شود، راه سختی را در پیش دارد. از این رو به نظر می رسد حتی برای مدتی کوتاه، اقتصاد آمریکا دستخوش ضعف شود که این می تواند به منزله فرصتی مناسب برای قدرت های دیگر از جمله چین و هند محسوب شود تا در صورت فرصت شناسی به جهشی بزرگ دست یابند .
- سیاستهای خاورمیانه ای ترامپ هم، همانطور که دیدیم، تاکنون چندان به مذاق شرکای عرب و فرزند نامشروع منطقه، اسرائیل خوش نیامده. بخصوص آنکه ترامپ بارها اعلام کرده نگاهش به وقایع سوریه متفاوت از هم پیمانان عرب آمریکاست و لابی اسرائیل هم در یک باخت تاریخی با حمایت از هیلاری کلینتون راه سختی را در جلب اعتماد مجدد ترامپ در پیش دارد .
- ابراز علاقه متقابل و البته قابل پیش بینی ترامپ و همتای روسی او، به احتمال قوی، نوید دهنده همکاری های بیشتر روسیه و آمریکا در باب مسائل بین المللی و بخصوص خاورمیانه است. این یعنی اینکه آمریکا ناخواسته مجبور شده تا فرصت های جدیدی را برای روسیه پیمانان استراتژیکش در منطقه فراهم کند که چنانچه به آن توجه شود یقینا بر قدرت منطقه ای ایران در منطقه افزوده می شود .

همه اینها را که کنار هم بگذاریم به نظر می رسد در چهارسال پیش رو آمریکایی کم رمق تر را در منطقه خواهیم دید که بیش از هرچیز به دنبال حل مشکلات داخلی و جلب اعتماد بین المللی است. اینها ممکن است از اثر گذاری این کشور در قبال مسائل مورد علاقه ایران هم بکاهد. از جمله گردن کشی های عربستان و زیاده طلبی های شیخ نشین های کوچک و نیز مناقشات سوریه . با این حال نباید فراموش کنیم که ترامپ در عین حال می تواند فردی غیر قابل پیش بینی محسوب شود که بدلیل عدم پایبندی به اصول دیپلماسی، ممکن است دست به کارهای عجیبی هم بزند . این به آن معنا است که ایران باید ضمن بررسی دقیق و تحلیل هوشمندانه وضعیت جدید آمریکا از فرصت های پیش آمده در جهت ارتقای جایگاه منطقه ای و بین المللی خود بکوشد و از طرفی همچون همیشه مراقب رفتارهای نسنجیده و عجیب آمریکا باشد بخصوص آنکه ترامپ بدلیل عدم وابستگی حزبی به معنای واقعی و برخورداری از ثروت فراوان ، ممکن است چیزی برای از دست دادن نداشته باشد و این همان آغاز حماقت است .
*مدرس دانشگاه